سنڌ ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست

سنڌ، پاڪستان جو صوبو، لڳ ڀڳ 3000 ماڳن ۽ يادگارن جو گھر آهي، جن مان 1600 صوبائي، سنڌ ڪلچرل هيريٽيج (تحفظ) ايڪٽ 1994 تحت محفوظ آهن، جڏهن ته 1200 غير محفوظ آهن.^[1]

صوبي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست هيٺ ڏجي ٿي. لسٽ ۾ ٻه لکت وارا، چار عارضي يونيسڪو جي عالمي ورثي واري سائيٽ ۽ سنڌ صوبي ۾ چار قومي يادگار پڻ شامل آهن.^[2]

نوٽ: جيڪڏهن سائيٽ وفاقي ۽ صوبائي حڪومتن ٻنهي جي تحت محفوظ آهي، اها اڳوڻي جي هيٺ ڏنل فهرست ۾ شامل ڪئي وئي آھي.

محفوظ ڪيل سائيٽون

هيٺ ڏنل سائيٽن جي فهرست آهي جيڪي اڳ ۾ پاڪستان جي حڪومت طرفان محفوظ ڪيل هيون.

قومي يادگار، يونيسڪو لکيل ۽ عارضي سائيٽون

حيدرآباد آباد ڊويزن

شمار	تفصيل	پتو
SD-1	پراڻي شهر جا کنڊر	بدين
SD-2	جامع مسجد خدا آباد	خدا آباد، دادو
SD-3	يار محمد خان ڪلهوڙو جو مقبرو ۽ مسجد	خدا آباد، دادو
SD-4	آمري جو ٽڪريون	دادو
SD-5	لکمير جي ماڙي	ڏيهه نانگ، سيوھڻ، ڄامشورو
SD-6	ڊڀ بٺي	ڏيهه نارپيرار، سيهون، جانگهارا، ڄامشورو
SD-7	پيارو جي ماڙي	پير غازي شاهه، ديهه ڌونڪ، جوهي، دادو
SD-8	ديهه علي مراد جي ٽڪريون	ڏيهه بهليل شاهه، جوهي، دادو
SD-9	ناسم جي بٺي	ڏيهه ڪرچاٽ محل، ڄامشورو
SD-10	ڪوهٽراس بٺي	ڏيهه ڪرچاٽ، ٿاڻو بولا خان، ڄامشورو
SD-11	اٿم جي بٺي	ڏيهه ڪرچاٽ محل، ڄامشورو
SD-12	لوھم جو دڙو	ڏيهه پلهه، دادو
SD-13	ڪوٽيرو دڙو	ڏيهه واهي، جوهي، ضلعو دادو
SD-14	قديم ٽڪري	ڏيهه واهي پانڌي، جوهي، ضلعو دادو
SD-15	ميان غلام شاهه ڪلهوڙو جو مقبرو	حيدرآباد، سنڌ
SD-16	ڪچو قلعو	حيدرآباد، سنڌ
SD-17	ميرن جو دربار	حيدرآباد، سنڌ
SD-18	ميرن جو تجر	حيدرآباد، سنڌ
SD-19	غلام نبي خان ڪلهوڙو جو مقبرو	حيدرآباد، سنڌ
SD-20	ٻڌ اسٽوپا	ضلعو ٽنڊو محمد خان
SD-21	تالپور ميرن جو حرم	پڪو قلعو، حيدرآباد، سنڌ
SD-22	تالپور ميرن جا مقبرا	هير آباد، حيدرآباد، سنڌ
SD-23	ٽاور (جيڪا هاڻي پاڻي جي ٽينڪ طور استعمال ۾ آهي	حيدرآباد، سنڌ
SD-24	مسجد ۽ مقبرو	ٽنڊو فضل، حيدرآباد، سنڌ
SD-25	سرفراز خان ڪلهوڙو جو مقبرو	حيدرآباد، سنڌ
SD-26	نصر جي مسجد	نصرپور، حيدرآباد، سنڌ
SD-27	ڪريجي مسجد	مصري محلو، نصرپور، حيدرآباد، سنڌ
SD-28	مائي خيري مسجد	ميمڻ محلو، حيدرآباد، سنڌ
SD-29	ميرن جي مسجد	حيدرآباد، سنڌ
SD-30	رني ڪوٽ جو قلعو	ضلعو ڄامشورو

ڪراچي ڊويزن

ڏسو ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست# محفوظ ڪيل ماڳن لاءِ، ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست.

سکر، لاڙڪاڻو ۽ ميرپورخاص ڊويزن

شمار	تفصيل	پتو
SD-37	ڏيجي جي ٽڪري	ڏيهه گهانرو، خيرپور
SD-38	ڪوٽ ڏيجي قلعو	ڪوٽ ڏيجي، خيرپور
SD-39	مارو وارو ڌورو	ڏيهه نارو ڍورو، ٽنڊو مستي خان، خيرپور
SD-40	جهڪر جو دڙو	ڏيهه مٺا ڊيرو، لاڙڪاڻو
SD-41	موئن جي دڙي ۾ ٻڌ اسٽوپا	موهن جو دڙو، لاڙڪاڻو
SD-42	گريٽ باٿ (حمام)، موئن جو دڙو	موهن جو دڙو، لاڙڪاڻو
SD-43	موئن جي دڙي جا ٻيا آثار	موهن جو دڙو، لاڙڪاڻو
SD-44	تجار بلڊنگ	جناح باغ، لاڙڪاڻو
SD-45	شاهه بهارو جو مقبرو	لاڙڪاڻو
SD-46	چورس مينارو، لاڙڪاڻا	ڏيهه ڌامراهو، لاڙڪاڻو
SD-47	ڌامراهه جا دڙا	ڏيهه ڌامراهو، لاڙڪاڻو
SD-48	ڪاهو جو دڙو، ميرپورخاص ۾ ٻڌ اسٽوپا	ضلعو ميرپورخاص
SD-49	ٻڌ اسٽوپا، نوابشاهه	ٿل مير رڪن، شهيد بينظيرآباد ضلعو
SD-50	نور محمد ڪلهوڙو جو مقبرو	ڏيهه نور محمد، دولتپور، شهيد بينظير آباد ضلعو
SD-51	مير شھداد خان جو مقبرو	شاهپور، شهيد بينظيرآباد ضلعو
SD-52	ڀيرو ڀام دڙو	تپو چيبوري، شهيد بينظيرآباد ضلعو
SD-53	برهمن آباد (منصوره)(ڍالو راجا جي نگري)	ڄامڙا، سنجھورو تعلقو، سانگهڙ ضلعو
SD-54	ٿلهه جو دڙو	ڏيهه ڪوٽ بجار، شهيد بينظيرآباد ضلعو
SD-55	لئنسڊائون برج	روھڙي، سکر ضلعو
SD-56	معصوم شاهه جو منارو	سکر ضلعو
SD-57	ستين جو آستان	روھڙي، سکر ضلعو
SD-58	بکر جو قلعو ۽ صدرالدين شاهه جو مقبرو	بکر، سکر ضلعو
SD-59	مومل جي ماڙي	ميرپور ماٿيلو، گھوٽڪي ضلعو
SD-60	پٿر جي اوزارن جو ڪارخانو	روھڙي، سکر ضلعو
SD-61	مغل شهنشاهه اڪبر جي جنم ڀومي	عمرڪوٽ شهر جي قريب، عمرڪوٽ ضلعو
SD-62	ڀوڏيسر جي مسجد	ڀوڏيسر، ٿرپارڪر ضلعو
SD-63	ڀوڏيسر جو مندر	ڀوڏيسر، ٿرپارڪر ضلعو
SD-64	جين مندر	نگرپارڪر ٿرپارڪر ضلعو
SD-66	عمرڪوٽ جو قلعو (ٻاهريون)	عمرڪوٽ ضلعو
SD-67	عمرڪوٽ جو قلعو (اندريون)	عمرڪوٽ ضلعو
SD-68	گوڙي مندر	ويڙا واھه، ٿرپارڪر ضلعو
SD-69	ڀوڏيسر جا ٻيا مندر	ڀوڏيسر، ٿرپارڪر ضلعو
SD-70	ڀيرو جو دڙو	شيرواهه، ٿرپارڪر ضلعو
SD-71	شادي پلي جو دڙو	ڏيهه خدا بخش، ٿرپارڪر ضلعو
SD-72	جئن مندر، ويراواهه	ويراواهه، ٿرپارڪر ضلعو
SD-73	ٺارو خان جو مقبرو	ڇتوري، ميرپورخاص ضلعو
SD-74	ڇتوري قبرستان	ڇتوري، ميرپورخاص ضلعو
SD-75	عرضي کوکر جو مقبرو	ڇتوري، ميرپورخاص ضلعو
SD-76	مير ڪرم خان ٽالپر جي پٽ جو مقبرو	ڇتوري ڳوٺ، ميرپورخاص ضلعو
SD-77	مير جاڙو جو مقبرو	ڇتوري ڳوٺ، ميرپورخاص ضلعو
SD-78	مير مراد خان جو مقبرو	گٺوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-79	موسي خان جو مقبرو	گٺوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-80	مير رائيو جو مقبرو	گٺوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-81	شهيد ڪپري بلوچ جو مقبرو	گٺوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-82	ڪپري بلوچ جي قريب ٻيا مقبرا	گٽوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-83	مير فتح خان ۽ مير مرزا خان جا مقبرا	گهٽوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-84	مير خاندان جي نياڻين جا مقبرا	گهٽوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-85	اوليا پير گهٽوري بادشاهه قريشي جو مقبرو	گهٽوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-86	گهٽوري ڳوٺ جي پراڻي مسجد	گهٽوري ڳوٺ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-87	نئو ڪوٽ جو قلعو	نئو ڪوٽ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-88	نئو ڪوٽ جو قلعو	نئو ڪوٽ، ٿرپارڪر ضلعو
SD-89	ڇوريون جبل درگا ماتا مندر	ڇوريو جبل، ننگرپارڪر، ٿرپارڪر ضلعو

ڀنڀور ڊويزن

شمار	تفصيل	پتو
SD-89	ڀنڀور جي بندر	ميرپور ساڪرو، ٺٽا
SD-90	شاھجھاني مسجد	ٺٽا
SD-91	مڪلي جي ٽڪريون	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-92	فتح خان جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-93	مبارڪ خان جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-94	ڄام نظام الدين ٻين جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-95	ڄام نظام الدين جي گرد ٻيا مقبرا	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-96	سلطان ابراهيم جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-97	مرزا محمد باقي خان ترخان جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-98	مرزا باقي بيگ ازبڪ جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-99	نواب عيسي خان ترخان جو مقبرو	مڪلي قبرستان،^[3] ٺٽا
SD-100	ديوان شرفا خان جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-101	ديوان شرفا خان جي مقبري جي قريب مسجد	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-102	بارهه دري	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-103	امير سلطان محمد جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-104	مرزا طغرل بيگ جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-105	مرزا غازي بيگ جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-106	مرزا جاني بيگ جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-107	نواب عيسي خان جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-108	مرزا محمد باقي ترخان جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-109	مرزا باقي ترخان جي مقبري سان لڳل ٻيو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-110	قليا پير جو مقبرو	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-111	دبگير مسجد	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-110	قادر شاهه قبرستان	ٺٽا
SD-110	سونڊا جو قبرستان	ڳوٺ سونڊا، ٺٽا
SD-110	ڪلن ڪوٽ	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-110	نواب امير خان جي مسجد	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-110	سول هاسپيٽل وٽ ٻه گنبذن واري عمارت	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-110	جامع مسجد، مڪلي	مڪلي قبرستان، ٺٽا
SD-110	سسيئن جو ٽڪر	ميرپور ساڪرو، ٺٽا

محفوظ ورثو

هيٺ ڏنل ماڳن کي سنڌ حڪومت پاران محفوظ ورثو قرار ڏنو ويو آهي.

حيدرآباد ۽ سکر ڊويزن

شمار	تفصيل	پتو
SD-P-1	مکي محل	حيدرآباد
SD-P-2	بسنت لاج	صدر، حيدرآباد
SD-P-3	هومسٽيڊ هال	قلعو، حيدرآباد
SD-P-4	حيدرآباد قلعو	حيدرآباد
SD-P-5	سچل سرمست جو مزار	درازه شريف، خيرپور
SD-P-6	فيض محل	مال روڊ،خيرپور
SD-P-7	شاهه عبداللطيف ڀٽائي جو مزار	ڀٽ شاهه، مٽياري
SD-P-8	ڪاٺ جو هڪ نقشين در	ٽڪر بازار، روھڙي، ^[4] سکر

ڪراچي ڊويزن

ڏسو ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست لاءِ، ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست.

شهر ۾ 350 کان وڌيڪ سائيٽون آهن جيڪي صوبائي ايڪٽ تحت محفوظ آهن. سائيٽون وسيع علائقن يا چوٿون ھيٺ ڏنل آھن جن جي ھيٺان اھي واقع آھن. ڪجهه گهٽيون/ رستا ٻن علائقن ۾ مليا آهن. انهن تي واقع سائيٽون انهن جي لاڳاپيل علائقي هيٺ مليون آهن.

غير محفوظ ورثو

حيدرآباد، سکر ۽ لاڙڪاڻا ڊويزن

شمار	تفصيل	پتو
SD-U-1	بادشاهي بنگلو	حيدرآباد
SD-U-2	جوهن جيڪب جي سماڌي	جيڪب آباد
SD-U-3	اوڍو حويلي	جيڪب آباد
SD-U-4	ڪافر قلعو	سيوھڻ شريف جي قريب، ڄامشورو
SD-U-5	آمري جي ٽڪري	آمري ڳوٺ،^[5] ڄامشورو
SD-U-6	لال شهباز قلندر جو مزار	سيوھڻ شريف، ڄامشورو
SD-U-7	لڪي شاهه صدر جو مزار	لکي شاهه صدر شهر،^[6] ڄامشورو
SD-U-8	ٿڌي ۽ گرم چشمي تي ٻه مند	ڪير ٿر جبل، لڪي شاهه صدر ڳوٺ،^[7] ڄامشورو

ڪراچي ڊويزن

ڏسو ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست لاءِ، ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست.

سکر، لاڙڪاڻو ۽ ميرپورخاص ڊويزن

شمار	تفصيل	پتو
_SD-U-27	سچل سرمست جو مزار	درازه شريف، خيرپور
_SD-U-28	ڪالڪا مندر	اروڙ، روھڙي، سکر
_SD-U-29	ساڌ ٻيلو مندر	ساڌ ٻيلو ٻيٽ، سکر
_SD-U-30	شيو مندر	عمرڪوٽ
_SD-U-31	ڏبو جي جنگ جو يادگار	نيو حيدرآباد سٽي، حيدرآباد
_SD-U-32	محمد بن قاسم مسجد	اروڙ، روھڙي، سکر
_SD-U-33	حافظ ميان نورمحمد جو مزار	شهيد بينظيرآباد
_SD-U-34	پير جو ڳوٺ	خيرپور
_SD-U-35	ڪرائسٽ چرچ، ڪوٽري	ريلوي ڪالوني، ڪوٽري، ڄامشورو
_SD-U-36	پير هادي حسن شاهه جيلاني جو مزار	درگاهه جيلاني، دوٿڙو، سانگهڙ

پڻ ڏسو

حوالا

↑ Sindh awaits enactment of law to protect historical sites Faiza Ilyas Dawn 27 January 2014. Retrieved 22 May 2014
↑ Pakistan Environmental Protection Agency. "'Guidelines for Critical & Sensitive Areas" (PDF). Government of Pakistan. صفحا. 12, 47, 48. وقت 14 October 2013 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 6 June 2013. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Historical Monuments at Makli, Thatta UNESCO Retrieved 14 June 2014
↑ Heritage List 1 1995-09-07 آرڪائيو ڪيا ويا 2014-05-22 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. Culture, Tourism and Antiquities Department, Government of Sindh Retrieved 22 May 2014
↑ Kingrani, Aziz, “Sindh Tourism An Archaeological Journey,” Sindh Tourism Development Corporation: 2012 pg 77
↑ Kingrani, Aziz, “Sindh Tourism An Archaeological Journey,” Sindh Tourism Development Corporation: 2012 pg 81
↑ Kingrani, Aziz, “Sindh Tourism An Archaeological Journey,” Sindh Tourism Development Corporation: 2012 pg 79

[1] Sindh awaits enactment of law to protect historical sites Faiza Ilyas Dawn 27 January 2014. Retrieved 22 May 2014

[2] Pakistan Environmental Protection Agency. "'Guidelines for Critical & Sensitive Areas" (PDF). Government of Pakistan. صفحا. 12, 47, 48. وقت 14 October 2013 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 6 June 2013. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[UNESCO-3] Historical Monuments at Makli, Thatta UNESCO Retrieved 14 June 2014

[list1-4] Heritage List 1 1995-09-07 آرڪائيو ڪيا ويا 2014-05-22 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. Culture, Tourism and Antiquities Department, Government of Sindh Retrieved 22 May 2014

[stdcarc77-5] Kingrani, Aziz, “Sindh Tourism An Archaeological Journey,” Sindh Tourism Development Corporation: 2012 pg 77

[stdcarc81-6] Kingrani, Aziz, “Sindh Tourism An Archaeological Journey,” Sindh Tourism Development Corporation: 2012 pg 81

[stdcarc79-7] Kingrani, Aziz, “Sindh Tourism An Archaeological Journey,” Sindh Tourism Development Corporation: 2012 pg 79

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]