مواد ڏانھن هلو

شاھجھاني مسجد ٺٽو

بيھڪ: 24°44′50″N 67°55′40″E / 24.7472°N 67.9278°E / 24.7472; 67.9278
کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
شاھ جھاني مسجد، ٺٽو
شاہ جہاں مسجد
Shah Jahan Mosque

مسجد کي ڏکڻ ايشيا ٽائيلن جي سڀ کان مظاهرو سمجهيو ويندو آهي.
بنيادي ڄاڻ
جاءِ ٺٽو شهر، سنڌ، پاڪستان 24°44′50″N 67°55′40″E / 24.7472°N 67.9278°E / 24.7472; 67.9278
وابستگي اسلام
ضلعو ٺٽو
صوبو سنڌ
تعمير سال 1647ع
اڳواڻ مغل شهنشاه شاهه جهان
تفصيل تعميرات
قسم اڏاوت مسجد (صفوي، تيموري ۽ مغل طرز تعمير)
مڪمل سال 1659؛ 365 سال اَڳُ (1659)
تعميراتي لاڳت 9,00,000 اشرفيون
(45 ڪروڙ روپيا)
خصوصيتون
گنجائش 3,000 نمازين (مرڪزي هال ۾)
10,000 (ڪل مسجد ۾)
ڊيگھ 97 فوٽ (مرڪزي هال)
305 فوٽ (ڪل مسجد جي)
ويڪر 169 فوٽ
اوچائي 28 فوٽ
قبو 95 (92 ۽ 3 وڏا قبا)
سامان پڪي سرون ۽ نيري ۽ اڇي رنگ جي سنڌي ٽائلون

مسجد شاه جهاني (اردو: شاہ جہاں مسجد؛ فارسي: مسجد شاه‌ جهان)، جنهن کي شاھ جھاني مسجد، ٺٽو ۽ ٺٽي جي جامع مسجد (جامع مسجد ٹھٹہ) جي نالي سان پڻ سڃاتو وڃي ٿو، 17 صدي جي هڪ عمارت آهي جيڪا پاڪستان جي صوبي سنڌ ۾ ٺٽي شهر جي مرڪزي مسجد طور ڪم ڪري ٿي. هن مسجد کي ڏکڻ ايشيا ۾ ٽائل جي ڪم جو سڀ کان وڌيڪ تفصيلي نمونو سمجهيو ويندو آهي ۽ مسجد ان جي جاميٽري اينٽن جي ڪم ۽ آرائش، جيڪي مغل دور جي مسجدن لاءِ غير معمولي آهي، لاءِ پڻ قابل ذڪر آهي. مسجد مغل شهنشاه شاهه جهان جي دور ۾ ٺاهي وئي هئي ۽ هن تي شاهجهاني دؤر جا نَوَ لک رپيا خرچ ٿيو هو. جنهن ان کي شڪر گذاري جي علامت طور شهر کي عطا ڪيو هو ۽ وچ ايشيائي فن تعمير، مسجد جي ڊيزائن ٿيڻ کان ٿورو اڳ سمرقند جي ويجهو شاهه جهان جي مهمات جو عڪس، کان تمام گهڻو متاثر آهي.

داخلي کان مسجد جي ڏيک

مسجد جي ڪرسي پٿر جي آهي، ۽ باقي عمارت ننڍين سرن جي آهي. اندر داخل ٿيڻ لاءِ ڏکڻ کان دروازو آهي، ۽ اوڀارين مسقف عمارت جي ڏاکڻيءَ ڪنڊ کان پڻ هڪ ننڍو دروازو آهي، جنهن مان نڪري اميرخاني محلي ۾ داخل ٿجي ٿو. مسجد جي ٻنهي ڇتائن عمارتن ۾ داخل ٿيڻ لاءِ وچ تي هڪٻئي جي سامهون عاليشان ۽ بلند ونگن تي دروازا آهن، اتريون ۽ ڏاکڻيون رواق ٻاهر کليل آهي ۽ دروازن جي بجاءِ منجهس ٺل آهن. هن مسجد جي مسقف حصن ۽ ان جي گنبذن ۾ ٽائيلن جو جيڪو خوبصورت ڪم ڪيو ويو آهي، اهو اسلامي فنڪاريءَ جي تمام اوچن چند نمونن مان هڪ آهي. مسجد جو اوڀاريون ۽ اولاهيون حصو ڇت هيٺ آهن، جنهن تي ٽي وڏا مرڪزي گنبذ آهن. اتر ۽ اولهه جي ديوارن سان پڻ ڇتائيون رواق آهي، جيڪو غالباً مدرسن جي مقصد لاءِ ٺاهيو ويو هيون. ٻيئي رواق ونگن تي آهن ۽ متعدد ونگون هرڪ رواق هيٺان آهن. مسجد جو رقبو 5761 چورس گز (51,580 چورس فوٽ) آهي. وچ ۾ تمام ڪشاده صحن آهي، جنهن ۾ هڪ ئي وقت ۾ 3000 نمازي عبادت ڪري سگهن ٿا ۽ نماز پڙهي سگهن ٿا. رواقن مٿان، ننڍا ننڍا جملي 92 گنبذ آهن.

لوڪيشن

[سنواريو]

هي مسجد ٺٽي, جيڪو 16 هين ۽ 17 هين صدي ۾ سنڌ جو گاديءَ جو هنڌ هو. ان کان اڳ جو سنڌ جو گاديءَ جو هنڌ ويجهي حيدرآباد منتقل ڪيو ويو هو, جي اوڀر واري حصي ۾ واقع آهي. اهو مڪلي جي قبرستان, يونيسڪو جي عالمي ورثي واري جڳهه, جي ويجهو واقع آهي. هي ماڳ ڪراچي کان تقريبن 100 ڪلوميٽر (62 ميل) پري آهي.

پس منظر

[سنواريو]
مسجد جي ٽائل جو ڪم وچ ايشيا ۾ شاهجهان جي مهمن دوران متعارف ڪرايل تيموري اثرن کي ظاهر ڪري ٿو.

شاهجهان پنهنجي پيءُ، شهنشاهه جهانگير سان بغاوت کان پوءِ، پاڻ کي هنن کان بچائڻ لاءِ، ٺٽي ۾ پناهه ورتيو.[1] شاهجهان سنڌ جي ماڻهن پاران مليل مهمان نوازي کان متاثر ٿيو ۽ شڪر گذاري جي علامت طور مسجد جي تعمير جو حڪم ڏنو.[2]

مسجد جي تعمير جزوي طور تي 1637 ۾ علائقي تي اثر انداز ٿيندڙ تباهي واري طوفان، جنهن ٺٽي کي تقريبن تباهه ڪري ڇڏيو هو، جي اثرات کي گهٽائڻ ۾ مدد ڪرڻ جي خواهش جو اظهار به ٿي سگهي ٿي.

هن دور ۾ وچ ايشيا ۾ شاه جهان جي مهمون مسجد جي تعميراتي انداز کي متاثر ڪيو، ڇاڪاڻ ته سندس فوجون جديد ازبڪستان ۾ سمرقند ڏانهن وڌيون، تيموري اثر مغل سلطنت ۾ متعارف ڪرايا ويا. جيئن ته شهنشاهه ان جي تعمير دوران علائقي ۾ نه هو، تنهن ڪري ان جي تعمير ۾ سڌو سنئون ملوث ٿيڻ جو امڪان ناهي. ان جي وڏي ٽائل جو ڪم ۽ پيچيده اينٽن جو ڪم ظاهر ڪري ٿو ته ان کي مغلن جي شاهي خزاني مان فنڊ ڪيو ويو هو.

تاريخ

[سنواريو]
مکيه نماز هال ۾ داخل ٿيڻ جو رستو مرڪزي صحن مان آهي.

مسجد تي فارسي ڪتبن مان محڪمه آثار قديمـه وارا اهو نتيجو ڪڍيو آهي ته اها مغل شهنشاهه شاهه جهان جي دور ۾ 1644ع ۽ 1647ع ( 1054۽ 1057 ھجري) جي وچ ۾ تعمير ڪئي وئي هئي. محڪمـﮧ آثار قديمـﮧ جي رپورٽ (نمبر 8- طبع بمبئي 1879ع) مان معلوم ٿئي ٿو ته انهيءَ مسجد تي شاهجهاني دؤر جا نَوَ لک رپيا خرچ ٿيو هو. هڪ اوڀر وارو اضافو شاهجهان جي دؤر جي آخري سال 1659ع (1068 ھجري) ۾ مير سيد جلال رضويءَ مڪمل ڪيو ۽ عالمگير جي پوئين دؤر ۾ 1104 ھجري ۾ مسجد ۾ ڪي ترميمون ٿيون.[3]

مسجد جو محراب شروعاتي طور تي مڪي سان غلط ترتيب ڏنو ويو هو. صوفي صوفي، مخدوم نوح، جيڪو ويجهي شهر هاله ۾ دفن ٿيل آهي، چيو ويندو آهي ته مسجد جي منصوبه بندي ڪندڙن ان جي ترتيب کي درست ڪرڻ لاءِ رابطو ڪيو هو. مشهور روايت برقرار رکي ٿي ته مخدوم نوح پوءِ رات جو پنهنجي دعا جي طاقت سان غلطي کي درست ڪيو، ان ڪري هڪ بزرگ جي حيثيت کي يقيني بڻايو. [4] تاريخي رڪارڊ ڏيکاري ٿو ته مسجد جو محراب اصل ۾ مسجد جي تعمير کان هڪ صدي بعد ٻيهر تعمير ڪيو ويو هو.[5]

مسجد جي ڪرسي پٿر جي آهي، ۽ باقي عمارت ننڍين سرن جي آهي. اندر داخل ٿيڻ لاءِ ڏکڻ کان دروازو آهي، ۽ اوڀارين مسقف عمارت جي ڏاکڻيءَ ڪنڊ کان پڻ هڪ ننڍو دروازو آهي، جنهن مان نڪري اميرخاني محلي ۾ داخل ٿجي ٿو. مسجد جي ٻنهي ڇتائن عمارتن ۾ داخل ٿيڻ لاءِ وچ تي هڪٻئي جي سامهون عاليشان ۽ بلند ونگن تي دروازا آهن، اتريون ۽ ڏاکڻيون رواق ٻاهر کليل آهي ۽ دروازن جي بجاءِ منجهس ٺل آهن.

انهيءَ جامع جي داخلي دروازي اڳيان ڏکڻ کان جيڪو ڪشادو ميدان پيو آهي، انهيءَ ۾ ٺٽي جو ”قلعـﮧ حاڪم نشين“ هو، ۽ مسجد خود غالباً ڀائي خان جي محلي ۾ هئي. اوڀر کان مير احمد بيگ جو محلو هو، جنهن جاءِ تي بعد ۾ امير ابوالبقا امير خان پنهنجو محلو آباد ڪيو، جيڪو اڄ تائين موجود آهي. اهو مسجد وارو علائقو، شهر جو مرڪزي ۽ اهم حصو هو، ڇاڪاڻ ته ارغوني دؤر کان وٺي مغل نوابن تائين، بادشاهه، حاڪم ۽ انهن جا امير امراءَ انهيءَ ايراضيءَ ۾ رهندا هئا.

اها مسجد، شاهجهان بادشاھ ٺهرائي، مسجد ۾ ڪتبا هيٺينءَ ريت آهن، جن مان مختلف تاريخن جو پتو پوي ٿو:

اولهائين، ڇتائين عمارت جي داخلي دروازي تي، ٻاهران ٽن ڪنارن تي، بخط ثلث:

  • "لقد صدق الله رسولـﮧ الرؤيا_ تا_ مغفرة و اجرا عظيما" (کتبـﮧ سيد علي بن عبدالقدوس 1104ه)
  • "اقم الصلواة_ تا_ زهوقا"

(مشقـﮧ العبدالفقير بنڀو بن حسن)

انهيءَ حصي جي وڏي مرڪزي گنبذ هيٺان عمارت مثمن آهي، انهيءَ مثمن جي پاسن تي بخط ثلث هي ڪتبو آهي:

  • سب مان "الذي اسرا_ تا_ عذابا اليما" (ڪتبـﮧ فقير طاهر بن حسن ڪاتب)

اوڀاري عمات ۾ اندر، داخلي دروازي جي ڏاکڻي پاسي کان هي ڪتبو ٽن پٿر جي ٽڪرن تي آهي:

بادشاه زمانـﮧ شاه جهان جامعِ تتـﮧ دلکشا پرداخت
مرتفع جامعي کـﮧ گنبد او سايـﮧ برقبـﮧ سما پرداخت
خاصـﮧ بهرِ خدا ظل خدا خانـﮧ رحمت خدا پرداخت
خوش جامع بحکم شاهجهان زبده آل مصطفيٰ پرداخت
رضوي انتساب مير جلال کـﮧ وزارت ازو صفا پرداخت
گشت فرشي کـﮧ سنگ آن ز صفا رشک جام جهان نما پرداخت
ســــــال تعمير آن دبير خرد "فرش مطبوع و دلکشا" پرداخت

هيءُ ڪتبو عبدالله ڪاتب جو لکيل آهي، ۽ ان مان 1068ھ فرش هڻائڻ جو سال معلوم ٿئي ٿو، جيڪو مير سيد جلال رضويءَ وزير(؟) هڻايو. اهو سال شاهجهان جي حڪومت جو آخري سال هو. انهيءَ اوڀارين حصي ۾ طاق جي اندرئين طرف خط ثلث ۾ هي ڪتبو آهي:

  • ”تبارک الزي نزل الفرقان_ تا_ انـﮧ غفورالرحيم. صدق الله، صدق الله اعلي العظيم_ شيخ محمد فاضل“ .

انهيءَ اوڀارين حصي جي داخلي دروازي جي ٻاهران هيٺيا ٻه ڪتبا دروازي جي ڏاکڻي ۽ اترئين پاسي کان پٿر جي ٻن سرن تي اڪريل آهن، ڏکڻ کان بخط نستعليق.

  • چون زصاحب قِران شاهجهان يافت ترتيب مسجد اعليٰ

اترئين طرف کان ٻن سٽن ۾ مٿئين ڪتبي وانگر:

  • هاتفم گفت سال اتمامش "گشت زيباچو مسجد اقصيٰ" (1057ھ مشقـﮧ عبدالغفور)

ڏکڻ کان جيڪو رواق آهي، ان ۾ داخلي دروازي جي اولهائين طرف ٻئي نمبر ونگ جي مٿان هي ڪتبو آهي:

نديده چشمِ فلڪ مسجدي بدين خوبي
کـﮧ آمدند ملايک براي ديدن فيض
بجستم از خرد و عقل سال تعميرش
بديد، کرد اشارت کـﮧ "هست معدنِ فيض" (1054ھ)

مسجد ۾ هن وقت ڪل اهي ڪتبـﮧ آهن، جن جا سال ترتيبوار هيٺينءَ طرح آهن:1054، 1057، 1068، 1104. محڪمه آثار قديمـﮧ وارن مٿين ڪتبن جي سالن مان اهو نتيجو ڪڍيو آهي ته سال 1054ھ ۾ مسجد ٺهڻ شروع ٿي؛ 1057ھ ۾ جُڙي راس ٿي؛ شاهجهان جي آخري سال 1068ھ ۾ مير سيد جلال رضويءَ وزير فرش هڻايو، ۽ عالمگير جي پوئين دؤر ۾ 1104ھ ۾ مسجد ۾ ڪي ترميمون ٿيون. انگريزن پنهنجي دؤرِ حڪومت ۾ ان جي ٻه دفعا مرمت ڪرائي. پهروين دفعو سر بارٽل فريئر 1272ھ (1855ع) ۾ ۽ ٻيو دفعو مسٽر جيمس ڪمشنر 1311ھ (1894ع) ۾ ٿي. هن وقت تائين مسجد جي حالت بلڪل زبون ٿي چڪي هئي. مسجد آثار قديمـﮧ جي تحفظ ۾ آهي، ليڪن ان جي مرمت پي.ڊبليو.ڊي. وارا ڪري رهيا آهن، جنهن ڪري ان جي تاريخي ۽ تعميري روش خواهه خوبي ختم ٿي چڪي آهي.[6]

فن تعمير

[سنواريو]

تحفظ

[سنواريو]

گيلري

[سنواريو]
  • The mosque's mihrab
    The mosque's mihrab
  • Arcades around the central courtyard feature bricks laid in geometric patterns
    Arcades around the central courtyard feature bricks laid in geometric patterns
  • A close up view of mosque's geometric brickwork
    A close up view of mosque's geometric brickwork
  • Some peripheral domes feature colored tiles as well as brick.
    Some peripheral domes feature colored tiles as well as brick.
  • Arches off of the central prayer chamber are decorated with blue Sindhi tiles
    Arches off of the central prayer chamber are decorated with blue Sindhi tiles
  • View from the gardens
    View from the gardens
  • A view of the mosque's courtyard
    A view of the mosque's courtyard
  • Pillar relief corner
    Pillar relief corner
  • The mosque's iwans, or entry portals, are also decorated with tile work.
    The mosque's iwans, or entry portals, are also decorated with tile work.

پڻ ڏسو

[سنواريو]

ٻاهريان ڳنڍڻا

[سنواريو]
Search Wikimedia Commons وڪيميڊيا العام ۾ شاھجھاني مسجد ٺٽو سان لاڳاپيل ابلاغي مواد ڏسو.

حوالا

[سنواريو]
  1. ↑ Sluglett, Peter (2015). Atlas of Islamic History. Routledge. ISBN 9781317588979. 
  2. ↑ Lari, Yasmeen (1989). Traditional architecture of Thatta. Heritage Foundation. 
  3. ↑ Khan, Ahmed Nabi (2003). Islamic Architecture in South Asia: Pakistan, India, Bangladesh. Oxford University Press. ISBN 9780195790658. 
  4. ↑ Suvorova, Anna (2004). Muslim Saints of South Asia: The Eleventh to Fifteenth Centuries. Routledge. ISBN 9781134370061. https://books.google.com/books?id=QK0aLjQtX2cC&q=shah+jahan+thatta&pg=PA14. Retrieved 16 July 2017. 
  5. ↑ Suvorova, Anna (2004). Muslim Saints of South Asia: The Eleventh to Fifteenth Centuries. Routledge. ISBN 9781134370061. https://books.google.com/books?id=QK0aLjQtX2cC&q=shah+jahan+thatta&pg=PA14. Retrieved 16 July 2017. 
  6. ↑ ڪتاب: ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون؛ پير حسام الدين راشدي؛ ايڊشن 1981؛ پبلشر؛ سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو
"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=شاھجھاني_مسجد_ٺٽو&oldid=317883" تان ورتل