مواد ڏانھن ٽپ ڏيو

ٽنڊرا

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
Tundra
گرين لينڊ ۾ ٽنڊرا
گرين لينڊ ۾ ٽنڊرا

طبعي جاگرافي ۾ ٽنڊرا (Tundra) هڪ قسم جو بايووم آهي جتي وڻ جي واڌ ويجهه ۾ ٿڌي گرمي پد ۽ گهٽ وڌندڙ موسمن سان رڪاوٽ ٿيندي آهي. اصطلاح ٽنڊرا (Tundra) روسي لفظ آھي جيڪو سامي ٻولين مان ورتل آھي.[2] هتي ٽي علائقا ۽ ٽنڊرا جا لاڳاپيل قسم آهن: آرڪٽڪ ٽنڊرا،[3] الپائن ٽنڊرا[3] ۽ انٽارڪٽڪ ٽنڊرا.[4]

ٽنڊرا جا ٻوٽا بوني جھاڙین، سیجز، ٻٻرن، ٻڪرين، ڇٻر، ڪائي ۽ لیچن تي مشتمل آھي. ڪجهه ٽنڊرا علائقن ۾ پکڙيل وڻ وڌندا آهن. ٽنڊرا ۽ ٻيلي جي وچ ۾ ايڪوٽون (يا ماحولياتي حدون علائقو) کي وڻ جي لڪير يا ٽمبر لائن طور سڃاتو وڃي ٿو. ٽنڊرا جي مٽي نائٽروجن ۽ فاسفورس سان مالا مال آهي.[3] مٽيءَ ۾ بائيو ماس ۽ سڙيل بائيوماس جي وڏي مقدار پڻ شامل آهي جيڪا ميٿين گیس (Methane) ۽ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ طور پرمافراسٽ ۾ محفوظ ڪئي وئي آهي ۽ ٽنڊرا جي مٽي کي ڪاربن جو سنڪ بڻائي ٿي. جيئن ته گلوبل وارمنگ ماحولياتي نظام کي گرم ڪري ٿي ۽ مٽي کي پگھلائي ٿي، پرمافراسٽ ڪاربن چڪر کي تيز ڪري ٿي ۽ انهن مان گهڻيون مٽي تي مشتمل گرين هائوس گيسز کي فضا ۾ ڇڏي ٿي ۽ هڪ موٽ چڪر ٺاهي ٿو جيڪو موسمياتي تبديلي کي وڌائي ٿو.

آرڪٽڪ[سنواريو]

آرڪٽڪ ٽنڊرا ڏور اتر اڌ گول ۾، تائيگا بيلٽ جي اتر ۾ ٿئي ٿي. لفظ "ٽنڊرا" عام طور تي صرف انهن علائقن ڏانهن اشارو ڪري ٿو جتي زير زمين پرمافراسٽ (permafrost) يا مستقل طور تي منجمد مٽي آهي. اهو عام طور تي وڻن جي بغير ميدان جو حوالو پڻ ڏئي سگهي ٿو ته جيئن اتر ساپمي ايريا کي شامل ڪيو وڃي. پرمافراسٽ ٽنڊرا اتر روس ۽ ڪئناڊا جا وسيع علائقا شامل آهن. پولر ٽنڊرا ڪيترن ئي ماڻهن جو گهر آهي، جيڪي گهڻو ڪري خانه بدوش رينڊيئر رڍون آهن، جهڙوڪ گانسان ماڻهو ۽ پرما فراسٽ علائقي ۾ نينيٽ ماڻهو ۽ ساپمي علائقي جا سامي ماڻهو.[5]

سائبيريا ۾ ٽنڊرا

آرڪٽڪ ٽنڊرا تي مشتمل آهي ۽ سال جو گهڻو وقت شاندار نظارن تي منجهيل آهي.[6] اتي جي مٽي 25 کان 90 سينٽي ميٽرن (10 کان 35 انچ) تائين منجهيل آهي، جنهن ڪري اتي وڻ پوکڻ ناممڪن آهي. ان جي بدران، ننگي ۽ ڪڏهن ڪڏهن پٿريلي زمين صرف ڪجهه قسم جي آرڪٽڪ ٻوٽن جي مدد ڪري سگهي ٿي، جهڙوڪ گهٽ وڌندڙ ٻوٽن ڪائي، هيٿ اريڪاشیا (Ericaceae) قسمون جهڙوڪ ڪروبيري، بليڪ بيئر بيري ۽ ليچين.[7][8]

قطبي ٽنڊرا وارن علائقن ۾ ٻه مکيه موسمون آهن، سيارو ۽ اونهارو. سياري دوران اهو تمام ٿڌو، اونداهو ۽ واءُ هوندو آهي، جنهن ۾ سراسري گرمي پد °28- سینتی گرید هوندو آهي، ڪڏهن ڪڏهن °50- سینتی گرید تائين گهٽجي ويندو آهي. تنهن هوندي به، ٽنڊرا تي انتهائي سرد ​​گرمي پد ايترو گهٽ نه آهي جيترو تائيگا وارن علائقن ۾ تجربو ڪيو ويو آهي وڌيڪ ڏکڻ (مثال طور، روس، ڪئناڊا، ۽ الاسڪا جي گهٽ ۾ گهٽ درجه حرارت وڻ جي لڪير جي ڏکڻ واري هنڌن تي رڪارڊ ڪيا ويا). اونهاري دوران، گرمي پد ڪجهه وڌي ٿو ۽ موسمي طور تي منجهيل مٽيءَ جي مٿئين پرت ڳري وڃي ٿي، جنهن ڪري زمين تمام ڳري ٿي وڃي ٿي. ٽنڊرا گرم مهينن دوران دلدل، ڍنڍن، ٻڪرين ۽ ندين ۾ ڍڪيل آهي. عام طور تي اونهاري دوران ڏينهن جو گرمي پد °12 سینتی گرید تائين وڌي ٿو پر اڪثر ڪري °3 سینتی گرید يا منجمد جی نقطی کان به گهٽ ٿي سگهي ٿو. آرڪٽڪ ٽنڊرا ڪڏهن ڪڏهن رهائش جي تحفظ جي پروگرامن جو موضوع آهن. ڪئناڊا ۽ روس ۾، انهن مان ڪيترائي علائقا قومي جيو تنوع ايڪشن پلان ذريعي محفوظ آهن.

ڪينيڊا ۾ ونٽٽ نيشنل پارڪ

ٽنڊرا ۾ ڏاڍي تيز واءُ لڳندي آهي، هوائون اڪثر 50 کان 100 ڪلوميٽر في ڪلاڪ (30 کان 60 ميل في ڪلاڪ) جي رفتار سان وهنديون آهن. بهرحال، اهو ريگستان جهڙو آهي، جنهن ۾ هر سال رڳو 150 کان 250 ملي ميٽر (6 کان 10 انچ) برسات پوي ٿي (اونهارو عام طور تي وڌ کان وڌ ورن جو موسم آهي). جيتوڻيڪ ورن هلڪو آهي، بخارات بنڻ جو عمل پڻ نسبتا گهٽ آهي. اونهاري دوران، پرمافراسٽ ٻوٽن کي وڌڻ ۽ ٻيهر پيدا ڪرڻ لاءِ ڪافي ٿو ڳري ٿو، پر ڇاڪاڻ ته هن جي هيٺان زمين ڄميل آهي، پاڻي هيٺ نه ٿو ڪري سگهي، ان ڪري پاڻي اونهاري جي مهينن ۾ مليل ڍنڍون ۽ دلدل بڻجي ٿو. ٻارڻ ۽ جهنگ جي باهه جي گڏ ٿيڻ جو هڪ قدرتي نمونو آهي، جيڪو نباتات ۽ زمينن جي نوعيت جي لحاظ کان مختلف هوندو آهي. الاسڪا ۾ ريسرچ ڏيکاريو آهي ته فائر ايونٽ جي موٽڻ واري وقفي (FRIs) جيڪي عام طور تي 150 کان 200 سالن تائين مختلف هونديون آهن، خشڪي واري هيٺاهين علائقن سان گڏ تر هاءِلينڊ وارن علائقن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ اڪثر جلندا آهن.[9]

الاسڪا ۾ مشڪي اکس جو هڪ گروپ

ٽنڊرا جي حياتياتي تنوع گهٽ آهي: ويسڪولر ٻوٽن جون 1,700 قسمون ۽ زميني ٿلهي جانورن جون صرف 48 جنسون ملي سگهن ٿيون، جيتوڻيڪ لکين پکي هر سال دلدل لاءِ اتي لڏ پلاڻ ڪن ٿا. [10] مڇيءَ جا به ٿورا قسم آهن. وڏي آبادي سان گڏ ڪجھ جنس آھن. آرڪٽڪ ٽنڊرا ۾ قابل ذڪر ٻوٽن ۾ شامل آهن بلو بيري (ويڪسينيم اوليگينوسوم)، ڪروبيري (ايمپيٽرم نگرم)، رينڊر لائيچن (ڪلادونيا رنگيفيرينا)، لنگون بيري (ويڪسينيم ويٽيس-ايڊيا)، ۽ ليبراڊور چانهه (روڊوڊينڊرون گروينلينڊڪم).[11] قابل ذڪر جانورن ۾ شامل آهن؛ رینڊيئر هرڻ (ڪاريبو)، مشڪ بيل، آرڪٽڪ خرگوش، آرڪٽڪ لومڙ، برفاني الو، ٽارميگان، اترين ڳاڙهي پٺتي پيل بگھڙ، ليمنگس ۽ مڇر،[12] ۽ سمنڊ جي ويجهو پولر رڇ. [13] [14] ٽنڊرا گهڻو ڪري پوکيلوٿرمز کان خالي آهي جهڙوڪ ڏيڏر يا ليزرڊ.

آرڪٽڪ ٽنڊرا جي سخت آبهوا جي ڪري، هن قسم جي علائقن ۾ انساني سرگرميون گهٽ نظر اچن ٿيون، جيتوڻيڪ اهي ڪڏهن ڪڏهن قدرتي وسيلن جهڙوڪ پيٽروليم، قدرتي گئس ۽ يورينيم سان مالا مال آهن. تازو وقتن ۾ الاسڪا، روس ۽ دنيا جي ڪجهه ٻين حصن ۾ اهو تبديل ٿيڻ شروع ڪيو آهي: مثال طور، یامالو۔نینتس خودمختيار اوڪرگ روس جي قدرتي گئس جو 90 سيڪڙو پيدا ڪري ٿو.

آبهوا جي تبديلي سان تعلق[سنواريو]

ٽنڊرا لاءِ هڪ سخت خطرو گلوبل وارمنگ آهي، جنهن جي ڪري پرمافراسٽ کي پگھلجي ٿو. انساني وقت جي ماپ (ڏهاڪن يا صدين) تي ڏنل علائقي ۾ پرمافراسٽ جو پگھلڻ بنيادي طور تي تبديل ڪري سگھي ٿو ته ڪھڙي نسل اتي رھي سگھي ٿي.[15] اهو پرما فراسٽ جي چوٽي تي ٺهيل انفرا اسٽرڪچر لاءِ هڪ اهم خطري جي نمائندگي ڪري ٿو، جهڙوڪ روڊ ۽ پائپ لائنون.

ھرشل ٻيٽ ۾ پرمافراسٽ، پرمافراسٽ جو پگھلڻ زمین کي مزید ڇڪڻ جو سبب بڻ جي ٿو.

انهن هنڌن تي جتي مئل ٻوٽا ۽ پيٽ گڏ ٿي ويا آهن، اتي جهنگ جي باهه جو خطرو آهي، جهڙوڪ 1,039 چورس ڪلوميٽر (401 اسڪوائر ميل) ٽنڊرا جيڪا سال 2007ع ۾ الاسڪا ۾ بروڪس رينج جي اتر واري سلپ تي سڙي وئي. [16] اهڙا واقعا ٻنهي جي نتيجي ۾ ٿي سگهن ٿا ۽ گلوبل وارمنگ ۾ حصو وٺی سگهن ٿا.[17] پرمافراسٽ جی پگھلڻ مان ڪاربن جو اخراج ساڳئي گرميءَ ۾ مدد ڪري ٿو جيڪو پگھلڻ کي آسان بڻائي ٿو، ان کي مثبت موسمي تبديليءَ جو موٽ ڏئي ٿو. گرمائش پڻ آرڪٽڪ پاڻي جي چڪر کي تيز ڪري ٿي ۽ گرم مينهن جي وڌندڙ مقدار هڪ ٻيو عنصر آهي جيڪو پرمافراسٽ جي کوٽائي کي وڌائي ٿو.[18]

IPCC ڇهين جائزي واري رپورٽ جو اندازو آهي ته پرما فراسٽ مان نڪرندڙ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ ۽ ميٿين 14 کان 175 بلين ٽن ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ جي برابر ٿي سگهي ٿي ھک درجا سينٽي گريڊ (°1.8 فارنھائيٽ) گرمي پد جي مقابلي لاءِ، 2019ع تائين، ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ جو سالياني انتھروپو جينڪ اخراج تقريباً 40 بلين ٽن بيٺو.[19] 2018ع جي ​​نقطه نظر واري آرٽيڪل ۾ آبهوا جي نظام ۾ ٽِپنگ پوائنٽس تي بحث ڪيو ويو جيڪو گلوبل وارمنگ جي °2 سينٽي گريڊ (°3.6 فارنھائيٽ) جي چوڌاري چالو ڪيو ويو آهي ته هن حد تي، پرما فراسٽ ٿل 2100ع تائين عالمي گرمي پد ۾ وڌيڪ °0.09 سينٽي گريڊ (°0.16 فارنھائيٽ) جو اضافو ڪندو. [20] 0.04 کان 0.16 سينٽي گريڊ (0.07 کان 0.29 فارنھائيٽ).

انٽارڪٽڪ[سنواريو]

ڪرگيولين ٻيٽ تي ٽنڊرا

انٽارڪٽڪ ٽنڊرا انٽارڪٽيڪا ۽ ڪيترن ئي انٽارڪٽڪ ۽ سبانٽارڪٽڪ ٻيٽن تي ٿئي ٿي، جن ۾ سائوٿ جارجيا ۽ سائوٿ سينڊوچ ٻيٽ ۽ ڪرگيولين ٻيٽ شامل آهن. انٽارڪيڪا جو گهڻو حصو ٻوٽن جي مدد لاءِ تمام ٿڌو ۽ خشڪ آهي، ۽ براعظم جو گهڻو حصو برف جي ميدانن يا ٿڌي ريگستانن سان ڍڪيل آهي. تنهن هوندي به، براعظم جا ڪجهه حصا، خاص طور تي انٽارڪٽڪ جزيره نما، پٿر جي مٽي جا علائقا آهن جيڪي ٻوٽن جي زندگي جي حمايت ڪن ٿا. ٻوٽا هن وقت لڳ ڀڳ 300 کان 400 جنسن تي مشتمل آهن، 100 ڪائي ، 25 جگر وارا، ۽ تقريباً 700 زميني ۽ آبي الجي نسلن تي مشتمل آهن، جيڪي براعظم جي ساحل جي چوڌاري ڦهليل پٿر ۽ مٽي جي علائقن تي رهن ٿا. انٽارڪٽيڪا جي ٻن گلن واري ٻوٽن جي نسل، انٽارڪٽڪ ھیئر گراس (ڈيس چيمپسيا انٽارڪٽيڪا) ۽ انٽارڪٽڪ پرل وورت انٽارڪٽڪ جزيره نما جي اترين ۽ الهندي حصن تي مليا آهن. آرڪٽڪ ٽنڊرا جي ابتڙ، انٽارڪٽڪ ٽنڊرا ۾ هڪ وڏي ٿلهي جانور جي کوٽ آهي، اڪثر ڪري ٻين براعظمن کان ان جي جسماني اڪيلائي جي ڪري. سامونڊي جانور ۽ سامونڊي پکي، جن ۾ سيل ۽ پينگوئن شامل آهن، ساحل جي ويجھو علائقن ۾ رهن ٿا، ۽ ڪجهه ننڍڙا ٿلهي جانور، جهڙوڪ خرگوش ۽ ٻليون، انسانن طرفان ڪجهه سبانٽارڪٽڪ ٻيٽن تي متعارف ڪرايا ويا آهن. انٽيپوڊس سبانٽارڪٽڪ ٻيٽ ٽنڊرا ايڪو ريجن ۾ شامل آهن بائونٽي ٻيٽ، آڪلينڊ ٻيٽ، اينٽيپوڊس ٻيٽ، ڪيمپبل ٻيٽ گروپ ۽ ميڪويري ٻيٽ. هن ماحولي علائقي ۾ مقامي نسلن ۾ شامل آهن ڪوريباس ڊينيمس ۽ ڪوريباس سلڪاتوس، صرف سب انٽارڪٽڪ آرچڊ، شاهي پينگوئن ۽ انٽیپوڊين البطروس. اتي ڪجهه ابهام آهي ته ڇا مئگيلانڪ موريلينڊ، پیٽاگونيا جي اولهه سامونڊي ڪناري تي، ٽنڊرا سمجهيو وڃي يا نه. ڦائٽو جاگرافيدان، ايڊمونڊو ​​پيسانو ان کي ٽنڊرا ميگالانیڪا (اسپيني:tundra Magallánica) سڏيو آهي ڇاڪاڻ ته هن ٻوٽي جي واڌ کي محدود ڪرڻ لاءِ گهٽ درجه حرارت کي اهم سمجهيو. انٽارڪٽيڪا ۽ انٽارڪٽڪ ٻيٽ (°60 ڏکڻ ويڪرائي ڦاڪ) جا نباتات ۽ جانور انٽارڪٽڪ معاهدي طرفان محفوظ آهن.

الپائن[سنواريو]

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو الپائن ٽنڊرا
اتر ڪاسڪيڊس آف واشنگٽن، آمريڪا ۾ الپائن ٽنڊرا.

الپائن ٽنڊرا ۾ وڻ نه هوندا آهن ڇاڪاڻ ته آبهوا ۽ مٽي اونچائي تي وڻ جي واڌ کي روڪيندي آهي.[21] الپائن ٽنڊرا جي ٿڌي آبهوا هوا جي گهٽ درجه حرارت جي ڪري ٿيندي آهي، ۽ پولر آبهوا وانگر آهي. الپائن ٽنڊرا عام طور تي آرڪٽڪ مٽيءَ جي ڀيٽ ۾ بهتر پاڻياٺ واري آهي.[22] الپائن ٽنڊرا وڻ جي لڪير کان هيٺ سبلپائن ٻيلن ڏانهن منتقلي؛ ٻيلي ٽنڊرا ايڪٽوون (ٽيلي لائن) تي لڳل ٻيلن کي ڪرم هولز جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو. الپائن ٽنڊرا ڪاٺيءَ جي ٻوٽي جي حدبنديءَ کان متاثر ٿي سگھي ٿو.[23]

الپائن ٽنڊرا دنيا جي جبلن ۾ ٿيندي آهي. الپائن ٽنڊرا جي نباتات جي خاصيت آهي ٻوٽا جيڪي زمين جي ويجهو وڌندا آهن، جن ۾ دائمي گھاس، سيجز، فوربز، کشن ٻوٽا، ماس ۽ لائيچين شامل آهن.[24] فلورا الپائن ماحول جي سخت حالتن سان ٺهڪي اچي ٿي، جنهن ۾ گهٽ درجه حرارت، خشڪي، الٽرا وائلٽ تابڪاري، ۽ ٿوري وڌندڙ موسم شامل آهن.

موسمياتي درجه بندي[سنواريو]

ٽنڊرا علائقو جنهن ۾ فجورڊ، گليشيئر ۽ جبل آهن. ڪانگسفورڊن، اسپٽسبرگن.

ٽنڊرا جي موسم عام طور تي ڪوپن جي موسمياتي درجه بندي (Köppen climate classification) سان ٺهڪي اچي ٿي، جيڪا هڪ مقامي آبهوا جي نشاندهي ڪري ٿي جنهن ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ مهينو سراسري گرمي پد ايتري ته بلند هجي جو برف پگھلجي سگهي (°0 سينٽي گريڊ (°32 فارنھائيٽ))، پر ڪو به مهينو نه هوندو آهي جنهن ۾ سراسري گرمي پد °10 سينٽي گريڊ (°50 فارنھائيٽ) کان وڌيڪ هجي.[25] ٿڌي جي حد عام طور تي مستقل برف ۽ برف جي EF موسمن سان ملن ٿا؛ گرم-گرميءَ جي حد عام طور تي وڻن جي قطب يا اونچائي واري حد سان ملندڙ جلندڙ آهي، [26] جتي اهي درجه بندي ڪن ٿا سب آرڪٽڪ آبهوا ۾ نامزد ٿيل Dfd، Dwd ۽ Dsd (انتهائي سياريون جيئن سائبيريا جي حصن ۾)، Dfc عام الاسڪا، ڪئناڊا، اسڪيدینيویا ۾ جبل جا علائقا، يورپي روس، ۽ مغربي سائبيريا (سرد سياري ۾ مهينن جي ٿڌ سان).[27]

ET درجي ۾ آبهوا جي امڪاني تنوع جي باوجود، جنهن ۾ ورن، انتهائي گرمي، ۽ نسبتا گندي ۽ خشڪ موسمون شامل آهن، هن درجي کي گهٽ ۾ گهٽ ورهايو ويو آهي. برسات ۽ برفباري عام طور تي ٿڌي ماحول ۾ پاڻيءَ جي بخارات جي گھٽ دٻاءُ جي ڪري ٿوري ٿيندي آهي، پر ضابطي جي طور تي بخارات جي منتقلي جو امڪان تمام گهٽ هوندو آهي، جنهن ڪري انهن هنڌن تي به ته جيئن هيٺيون ۽ وچولي ويڪرائي ڦاڪن جي ريگستانن ۾ برسات پوي ٿي.[28] مقامي ٽنڊرا بايوماس جو مقدار ورن جي مقدار جي ڀيٽ ۾ مقامي گرمي پد تي وڌيڪ منحصر آهي.[29]

جڳھون جيڪي ٽنڊرا آبهوا جي خصوصيت ڪن ٿا[سنواريو]

الپائن ٽنڊرا

• گيويا لڪ، اٽلي[30]

• فیوجي جبل، جاپان[31]

• سیرو دی پاسڪو، پيرو[32]

• ڌاراڊيروس، وينزويلا

• پیونو، پيرو

• کاسپرووی ویرچ، پولينڊ

• هاءِ تاترا، سلوواڪيا

• مرغوب، تاجڪستان

• ويلنگٽن جبل، آسٽريليا

• ڪائیرن گورم، برطانيا

• پوئتری، چلي

• ڪورانزولي، ارجنٽائن

• يو شان، تائيوان

• جوف، سوئٽزرلينڊ

• فينس، ناروي

• سرڪسو، چين

پولر ٽنڊرا

• لونگ ائیربئین، سوالبارد، ناروي

• یمال پیننسولا، روس

• اقالوئیت، ڪئناڊا

• اتقیاگوک، آمريڪا

• ھوپر بی، آمريڪا

• ڪرگيولين ٻيٽ، فرانسيسي ڏاکڻي زمينون (فرانس).

• نوڪ (Nuuk)، گرين لينڊ (ڊنمارڪ)

• گرتویڪن، ڏکڻ جارجيا (برطانيه)

• ٽڪسي، روس

• ميڪائنز، فارو ٻيٽ (ڊنمارڪ)

• ھویراویلر، آئس لينڊ

• تولھوئین، ارجنٽائن

• ڪيمپبل ٻيٽ، نيوزي لينڊ

Polar tundra

پڻ ڏسو[سنواريو]

خارجي لنڪس[سنواريو]

حوالا[سنواريو]

  1. ↑ "Ecoregions". World Wildlife Fund. وقت 4 June 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  2. ↑ Aapala, Kirsti. "Tunturista jängälle" (ٻولي ۾ Finnish). وقت 2006-10-01 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 17 January 2024. 
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "The Tundra Biome". The World's Biomes. University of California, Berkeley. وقت 22 July 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 5 March 2006.  حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name "berkeley" defined multiple times with different content
  4. ↑ "Terrestrial Ecoregions: Antarctica". Wild World. National Geographic Society. وقت 5 August 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2 November 2009. 
  5. ↑ "The Tundra Biome". The World's Biomes. University of California, Berkeley. وقت 22 July 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 5 March 2006. 
  6. ↑ "Tundra Biome". National Geographic. حاصل ڪيل 2024-04-04. 
  7. ↑ "Tundra". Earth Observatory. NASA. حاصل ڪيل 11 September 2022. 
  8. ↑ "The tundra biome". University of California Museum of Paleontology. حاصل ڪيل 11 September 2020. 
  9. ↑ Higuera, Philip E.; Chipman, Melissa L.; Barnes, Jennifer L.; Urban, Michael A.; Hu, Feng Sheng (December 2011). "Variability of tundra fire regimes in Arctic Alaska: millennial-scale patterns and ecological implications". Ecological Applications 21 (8): 3211–3226. doi:10.1890/11-0387.1. ISSN 1051-0761. Bibcode: 2011EcoAp..21.3211H. 
  10. ↑ "Great Plain of the Koukdjuak". Ibacanada.com. حاصل ڪيل 16 February 2011. 
  11. ↑ "Tundra". Lake Clark National Park & Preserve. NPS. حاصل ڪيل 18 October 2021. 
  12. ↑ "Where Are Arctic Mosquitoes Most Abundant in Greenland and Why?". Ecological Society of America. 
  13. ↑ "Tundra". Lake Clark National Park & Preserve. NPS. حاصل ڪيل 18 October 2021. 
  14. ↑ "Tundra". Blue Planet Biomes. حاصل ڪيل 5 March 2006. 
  15. ↑ "Tundra Threats". National Geographic. وقت 7 December 2008 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 April 2008.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  16. ↑ Gillis, Justin (16 December 2011). "As Permafrost Thaws, Scientists Study the Risks". The New York Times. https://www.nytimes.com/2011/12/17/science/earth/warming-arctic-permafrost-fuels-climate-change-worries.html. 
  17. ↑ Mack, Michelle C.; Bret-Harte, M. Syndonia; Hollingsworth, Teresa N.; Jandt, Randi R.; Schuur, Edward A. G.; Shaver, Gaius R.; Verbyla, David L. (28 July 2011). "Carbon loss from an unprecedented Arctic tundra wildfire". Nature 475 (7357): 489–492. doi:10.1038/nature10283. PMID 21796209. Bibcode: 2011Natur.475..489M. http://www.environmentportal.in/files/file/wildfires.pdf. Retrieved 20 July 2012. 
  18. ↑ Douglas, Thomas A.; Turetsky, Merritt R.; Koven, Charles D. (24 July 2020). "Increased rainfall stimulates permafrost thaw across a variety of Interior Alaskan boreal ecosystems". npj Climate and Atmospheric Science 3 (1): 5626. doi:10.1038/s41612-020-0130-4. Bibcode: 2020npCAS...3...28D. 
  19. ↑ Fox-Kemper, B (2021). "Chapter 9: Ocean, Cryosphere and Sea Level Change". Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge: Cambridge University Press. p. 1237. doi:10.1017/9781009157896.011. https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter09.pdf. 
  20. ↑ Schellnhuber, Hans Joachim (2018). "Trajectories of the Earth System in the Anthropocene". Proceedings of the National Academy of Sciences 115 (33): 8252–8259. doi:10.1073/pnas.1810141115. ISSN 0027-8424. PMID 30082409. Bibcode: 2018PNAS..115.8252S. 
  21. ↑ Elliott-Fisk, D.L. (2000). "The Taiga and Boreal Forest". in Barbour, M.G.; Billings, M.D.. North American Terrestrial Vegetation (2nd ed.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55986-7. 
  22. ↑ "The tundra biome". University of California Museum of Paleontology. حاصل ڪيل 11 September 2020. 
  23. ↑ Marsman, Floor; Nystuen, Kristin O.; Opedal, Øystein H.; Foest, Jessie J.; Sørensen, Mia Vedel; De Frenne, Pieter; Graae, Bente Jessen; Limpens, Juul (January 2021). Pugnaire, Francisco. ed. "Determinants of tree seedling establishment in alpine tundra" (en ۾). Journal of Vegetation Science 32 (1). doi:10.1111/jvs.12948. ISSN 1100-9233. Bibcode: 2021JVegS..32E2948M. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jvs.12948. 
  24. ↑ Körner, Christian (2003). Alpine Plant Life: Functional Plant Ecology of High Mountain Ecosystems. Berlin: Springer. ISBN 978-3-540-00347-2. 
  25. ↑ Kottek, Markus; Grieser, Jürgen; Beck, Christoph; Rudolf, Bruno; Rubel, Franz (2006). "World Map of the Köppen-Geiger Climate Classification Updated". Meteorol. Z. 15 (3): 259–263. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. Bibcode: 2006MetZe..15..259K. https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:bvb:384-opus4-400838. 
  26. ↑ "Tundra". geodiode.com. 
  27. ↑ Peel, M.C.; Finlayson, B.L.; McMahon, T.A. (2007). "Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification". Hydrol. Earth Syst. Sci. 11 (5): 1633–1644. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. Bibcode: 2007HESS...11.1633P. 
  28. ↑ "Tundra". Earth Observatory. NASA. حاصل ڪيل 11 September 2022. 
  29. ↑ Keuper, F.; Parmentier, F.J.; Blok, D.; van Bodegom, P.M.; Dorrepaal, E.; van Hal, J.R.; van Logtestijn, R.S.; Aerts, R. (2012). "Tundra in the rain: differential vegetation responses to three years of experimentally doubled summer precipitation in Siberian shrub and Swedish bog tundra". Ambio 41 Suppl 3(Suppl 3) (Suppl 3): 269–80. doi:10.1007/s13280-012-0305-2. PMID 22864700. Bibcode: 2012Ambio..41S.269K. 
  30. ↑ Valerio Giacomini, La Tundra del Gavia, Pubblication out of commerce for Stelvio National Park authority, 1975
  31. ↑ "Mount Fuji Facts & Worksheets". Kidskonnect. حاصل ڪيل 25 February 2018. 
  32. ↑ "Tundra". Mindat. 
  33. ↑ "Is Svalbard Tundra or Polar?". Restaurant Norman. حاصل ڪيل 3 August 2019. 
  34. ↑ "Get to know Iqaluit". Arctic Kingdom. حاصل ڪيل 24 July 2020. 
  35. ↑ "Utqiagvik, Alaska tours". Alaska Collection. 
  36. ↑ "Antarctic Islands in the Southern Indian Ocean". World Wild Life. حاصل ڪيل 1 April 2022. 
  37. ↑ "Nuuk". Britannica. حاصل ڪيل 2 September 2021. 
"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=ٽنڊرا&oldid=273491" تان ورتل