مواد ڏانھن هلو

هزاره

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
جيمس ايبٽ پاران هزاره علائقو.

هزاره ، تاريخي طور تي پختلي جي نالي سان پڻ مشهور آهي،[1] اتر پاڪستان ۾ هڪ علائقو آهي، جيڪو انتظامي طور تي خيبر پختون خواهه صوبي جي هزاره ڊويزن ۾ اچي ٿو. اهو سنڌ ساگر دوآب جي اترئين حصي تي مشتمل آهي، ۽ خاص طور تي هندڪو ڳالهائيندڙ هندڪو ۽ ڪوهستاني ماڻهن جي آبادي آهي، هڪ اهم پشتو ڳالهائيندڙ آبادي سان. هزاره جي رهاڪن کي مجموعي طور هزاريوال سڏيو وڃي ٿو.

تاريخ

[سنواريو]

قديم دور

[سنواريو]

سڪندر اعظم، اتر پنجاب جا حصا فتح ڪرڻ کان پوءِ، هزاره جي وڏي حصي تي پنهنجي حڪومت قائم ڪئي. امب جو علائقو ۽ ان جي ڀرپاسي وارن علائقن کي ايمبولينا سان جڙيل آهي جنهن جو ذڪر آرين ۽ ٽالمي جي جاگرافيءَ آرنوس جي ويجهو ڪيو آهي، اهو شهر اليگزينڊر جي سپلاءِ جي بنياد طور ڪم ڪرڻ لاءِ چونڊيو ويو آهي.[2] آرين موجب سڪندر جي زماني ۾ هن علائقي جو حاڪم ارساڪس سڏبو هو.[3]

چندرگپت موريا جي عروج سان هي علائقو مڪمل طور موري سلطنت جي قبضي ۾ اچي ويو. اشوڪا هن علائقي تي هڪ شهزادي جي حيثيت سان حڪومت ڪئي، شاهي تخت سي. 272 ق. هن ان کي پنهنجي حڪومت جي اهم سيٽن مان هڪ ڪيو. مانسهره راڪ ايڊيڪٽس، مانسهره جي ڀرسان ٽن وڏن پٿرن تي لکيل اشوڪ جي 14 حڪمن کي رڪارڊ ڪري ٿو، جيڪو شهنشاهه جي ڌرم يا صالح قانون جا پهلو پيش ڪري ٿو. اهي برصغير ​​​​۾ ٽين صدي قبل مسيح جي وچ واري دور ۾ ٺهندڙ تحريرن جا ڪجهه ابتدائي ثبوت پيش ڪن ٿا، ۽ خروستي رسم الخط ۾ ساڄي کان کاٻي طرف لکيل آهن.[4]

هن علائقي تي مختصر ۽ نامياري طور تي ڪيترن ئي حڪمرانن پرڏيهي حڪمرانن جو ڪنٽرول هو، جن ۾ هند-پارٿين، هند-سٿين ۽ ڪشن شامل هئا، جن سڄي وچ ايشيا ۾ ٻڌ ڌرم کي فروغ ڏنو. اهو علائقو ٻڌ ڌرم جي حڪمران ڪنشڪا عظيم جي دور ۾ پنهنجي عروج تي پهتو. ڪشن جي دور ۾، ٻڌ ڌرم جي فن ۽ فن تعمير هن علائقي ۾ ترقي ڪئي.[5]

مانسهره ۾ اشوڪ جو وڏو راڪ ايڊيڪٽ .

وچين دور

[سنواريو]

جڏهن 7 صدي عيسويءَ ۾ چيني ياتري هيئن سانگ هن علائقي جو دورو ڪيو ته اهو ڪرڪوٽا خاندان جي حاڪم درلاڀورڌن جي قبضي هيٺ هو.[6] هن علائقي جو ذڪر وو-لا-شي جي نالي سان ڪيو آهي.[7]

ترڪ ۽ هندو شاهي خاندان هڪ ٻئي پٺيان هزارن تي حڪومت ڪندا رهيا. غزني جي محمود پنهنجي پهرين مهم دوران هندو شاهي حڪمران جياپالا کي شڪست ڏني. تنهن هوندي به، هزاره ۾ غزنويد حڪومت جي تصديق ڪرڻ لاء ڪو به اهم تاريخي ثبوت نه آهي. 11 صدي عيسويءَ ۾ هندو شاهي خاندان جي زوال کان پوءِ، ڪشمير جي حڪمرانن علائقي تي قبضو ڪيو، جنهن ۾ سڀ کان وڌيڪ قابل ذڪر ڪالسا (1063 کان 1089) جي اڳواڻيءَ هيٺ رهيو، جيستائين اهو علائقو غوريدن جي قبضي ۾ اچي ويو.[8]

1399ع ۾ ترڪو-منگول ويڙهاڪ تيمور، ڪابل واپسيءَ تي، ڪابل ۽ ڪشمير جي وچ ۾ اهم رستي جي حفاظت لاءِ هزاره ۾ پنهنجا ڪارلوڪ ترڪ سپاهي مقرر ڪيا.[9]

مغل دور ۾ هي علائقو پخلي پرڳڻي (ضلعو) جو حصو هو، جيڪو هڪ وڏي ڪشمير سرڪار جو حصو بڻيو، جيڪو 1586ع کان پوءِ ڪابل صوبي جو حصو بڻجي ويو، جنهن کي 1648ع ۾ حڪومت جي سطح تي وڌايو ويو. ڪشمير هڪ الڳ صوبه بڻجي ويو.[10][11][12]

ارڙهين صديءَ جي شروعات ۾ سواتين جي وڌندڙ جارحيت سبب ترڪ حڪومت جو خاتمو ٿيو. سڀ کان وڏو حملو سواتن جو اهو هو، جيڪو 1703ع ۾ پڪلي جي آخري حاڪم سلطان محمود خورد جي داماد سيد جلال بابا سان گڏجي ڪيو. اهڙيءَ طرح، سواتين ترڪن کي بي دخل ڪيو ۽ 16هين صديءَ جي آخري حصي ۽ 17هين صديءَ جي شروعات ۾ هن علائقي تي قبضو ڪيو.[13][14]

جديد دور

[سنواريو]

اهو علائقو 18 صدي جي وچ کان 19 صدي جي شروعات تائين دراني سلطنت جي ماتحت رهيو. دراني مقامي قبائلي سردارن ذريعي علائقي تي حڪومت ڪرڻ کي عقلمندي سمجهندا هئا. دراني سلطنت جي دور ۾ امب واري علائقي تي صوبا خان تنولي جي حڪومت هئي.[15] کيس 1775ع يا 1776ع ۾ تيمور شاهه دراني پاران ناظم (علائقه جو منتظم يا گورنر) مقرر ڪيو ويو. صوبا خان تنولي 1783ع ۾ وفات ڪئي.[16][17]

هزاره 1820ع ۾ سکن جي حڪمراني هيٺ آيو جڏهن اهو علائقو سک سلطنت طرفان سک جنرل هري سنگهه نلوا جي اڳواڻي ۾ فتح ڪيو ويو. هن هريپور شهر جو بنياد 1822ع ۾ رکيو ۽ 1853ع تائين هزاره جو هيڊ ڪوارٽر رهيو. هن کي رنجيت سنگهه هزاره جو ٻيو ناظم پڻ مقرر ڪيو هو، جڏهن ته پهرين ناظم امر سنگهه مجيٿيا کي مقامي ماڻهن پاران ايبٽ آباد ۾ سامونڊي ڪٿا ۾ قتل ڪيو ويو هو.[18]

↵↵پهرين اينگلو-سک جنگ کان پوءِ، لاهور جي معاهدي جي شرطن تحت، علائقي تي ميجر جيمس ايبٽ جي حڪومت هئي. ايبٽ هڪ سال اندر علائقي کي محفوظ ۽ امن ڏيڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. ٻي سک جنگ دوران ايبٽ ۽ سندس ماڻهو سک فوج طرفان باقي برطانوي فوج جي سامان ۽ امداد کان ڪٽيل هئا، پر هو پنهنجي پوزيشن برقرار رکڻ جي قابل هئا.[19]

هزاره علائقي جو فوجي نقشو، 1848-49 ۾ ڊي جي رابنسن پاران سروي ڪيو ويو، اصل ڪاپي شيخ ميا جان 1856 ۾

1849ع تائين انگريزن سڄي هزاره تي قبضو ڪري ورتو. بهرحال، مقامي قبيلا ڪڏهن ڪڏهن باغي ٿي ويندا هئا، جن ۾ سواتي ۽ تور غر قبيلا شامل هئا. انگريزن 1852ع کان 1920ع واري ڏهاڪي جي وچ ۾ ٿيندڙ ڪيترن ئي بغاوتن کي ڪچلڻ لاءِ انهن قبيلن خلاف ڪيتريون ئي مهمون موڪليون، جن ۾ 1888ع جي هزاره مهم به شامل هئي. آزاد پاڪستان لاءِ آزاديءَ جي تحريڪ مشهور آل انڊيا مسلم ليگي اڳواڻن جهڙوڪ عبداللطيف جي سرگرم اڳواڻيءَ هيٺ ماجد خان ترين ۽ جلال بابا. 1947ع ۾ پاڪستان جي آزاديءَ کان ڪجهه عرصو اڳ، نواب آف امب محمد فريد خان تنولي جا پڻ محمد علي جناح ۽ لياقت علي خان سان سياسي هلچل سان سٺا لاڳاپا پيدا ٿيا.[20][21]

فائل:Darband 1948, Governer frontier and PM.jpg
هن تصوير ۾ ويٺل (کاٻي کان ساڄي): صاحبزاده محمد خورشيد (صوبه سرحد جو پهريون پاڪستاني گورنر)، نوابزاده لياقت علي خان ( پاڪستان جو پهريون وزيراعظم )، محمد فريد خان تنولي (نواب آف امب) ۽ بيگم رعنا لياقت علي خان (لياقت علي خان جي زال). دربند، امبي اسٽيٽ ، 1949.

انگريزن جي راڄ دوران هزاره جو علائقو پشاور، ڪوهاٽ، بنون ۽ ڊيرا اسماعيل خان جي ضلعن سان گڏ پنجاب صوبي جو حصو بڻيو هو، تان جو صوبي جا الهندي حصا الڳ ڪري 1901ع ۾ نئون اتر-اولهه سرحدي صوبو ٺاهيو ويو. [22][23][24] ايبٽ آباد ۽ مانسهره جي آس پاس جا علائقا پشاور ڊويزن جو هزاره ضلعو بڻجي ويا، جڏهن ته ان جي اتر طرف وارا علائقا هزاره قبائلي ايجنسي بڻجي ويا. ھزاره قبائلي ايجنسي ۽ ھزاره ضلعي جي وچ ۾ اُمب ۽ ڦُلرا جون ننڍيون پرڳڻي رياستون ھيون. [25] انتظاميه جو اهو نظام 1950ع تائين جاري رهيو، جڏهن اهي ٻه ننڍيون رياستون هزاره ضلعي ۾ شامل ڪيون ويون.[26]

1955ع کان 1970ع تائين سرحد صوبو ون يونٽ پاليسي تحت اولهه پاڪستان جو حصو بڻجي ويو، جنهن ۾ هزاره ضلعو اولهه پاڪستان جي پشاور ڊويزن جو حصو بڻيو.

جاگرافي ۽ آبهوا

[سنواريو]
ڍنڍ سيف الملوڪ ، ڪاغان جي وادي ۾، سيف الملوڪ نيشنل پارڪ ۾ ناران شهر جي ويجهو آهي.

هزاره جي حدن ۾ اسلام آباد جي گاديءَ وارو علائقو آهي ۽ ڏکڻ ۾ پنجاب جو صوبو، اوڀر ۾ آزاد ڪشمير، اتر ۾ گلگت بلتستان، جڏهن ته اولهه ۾ خيبرپختونخواهه جو باقي حصو آهي. سنڌو درياهه ڊويزن جي اتر-ڏکڻ لڪير ۾ ورهائجي ٿو، جيڪو ڊويزن جي الهندي سرحد جو گهڻو حصو ٺاهي ٿو. هزاره جي ڪل ايراضي 18,013 ڪلوميٽر 2 آهي.

ڇاڪاڻ ته هي هماليه جي مکيه رينج جي ڏکڻ ۾ واقع آهي، ۽ عربي سمنڊ کان نم هوائن جي سامهون آهي، هزاره پاڪستان جو سڀ کان وڌيڪ پاڻي وارو حصو آهي. ايبٽ آباد ۾، سالياني برسات جي اوسط تقريباً 1,200 ملي ميٽر (47 انچ) آهي، پر 1,800 ملي ميٽر (71 انچ) آهي، جڏهن ته مانسهره ضلعي جي ڪجهه حصن جهڙوڪ بالاڪوٽ ۾ سراسري سالياني برسات 1,750 ملي ميٽر (69 انچ) آهي. اوڀر ايشيا جي چوماسي جي موسم گرما جي برساتن واري نظام ۽ اولهه ايشيا جي سياري جي غالب ميڊيٽرينين آبهوا جي وچ ۾ ان جي جڳهه جي ڪري، هزاره ۾ هڪ غير معمولي بيموڊل برساتن جو نظام آهي، جنهن ۾ فيبروري يا مارچ ۾ هڪ چوٽي اڳئين ڏکڻ اولهه ڪلائوڊ بينڊ سان لاڳاپيل آهي. جولاء ۽ آگسٽ ۾ مون سون جي چوٽي. سڀ کان خشڪ مهينا آڪٽوبر کان ڊسمبر تائين آهن، جيتوڻيڪ سڀ کان وڌيڪ خشڪ حصن ۾ جيتوڻيڪ اهي مهينا سراسري طور تي 40 ملي ميٽر (1.6 انچ) آهن.

اونچائي جي ڪري، هزاره ۾ گرمي پد ميداني علائقن جي ڀيٽ ۾ ٿڌو آهي، جيتوڻيڪ ايبٽ آباد ۾ 1,200 ميٽر (3,900 فٽ) اڃا تائين وڌ ۾ وڌ 32 °C (90 ° F) آهي ۽ جون ۽ جولاءِ ۾ وڌيڪ نمي آهي. ان کان علاوه، گرمي پد ٿڌو آهي، اڪثر ڪري اتر وارن علائقن جي وادين جي ڀيٽ ۾ ڪڪر جي ڪري. سياري ۾، گرمي پد ٿڌو هوندو آهي، جنوري ۾ گهٽ ۾ گهٽ 0 °C (32 °F) جي لڳ ڀڳ ۽ بلند جبلن ۾ گهڻو گهٽ هوندو آهي.

هزاره پاڪستان جي سياحت واري صنعت جي هڪ اعليٰ سطح جي حيثيت رکن ٿا.[27] قراقرم هاءِ وي سان گڏ سياحن لاءِ وڏيون منزلون آهن جن ۾ مشهور ڪاغان وادي، لولوسر ڍنڍ، بالاڪوٽ، ناران، شوگران، ايوبيا ۽ بابوسر ٽاپ شامل آهن.[28]هي علائقو پنهنجي خوبصورتي ۽ قدرتي نظارن جي ڪري مشهور آهي، جنهن جي نتيجي ۾ مقامي ماڻهن ۽ سياحن جي وچ ۾ موسم گرما جي تفريح لاءِ مشهور آهي.[29]

قومي پارڪ

[سنواريو]

پاڪستان ۾ اٽڪل 29 نيشنل پارڪ ۽ 3 هزاره ۾ آهن.

نالو ڦوٽو مقام قائم ڪيل تاريخ علائقو (Hec) اهم جهنگلي جيوت
ايوبيا نيشنل پارڪ ايبٽ آباد ضلعو 1984 3,122 انڊين ليوپارڊ ، ليوپرڊ ٻلي ، پيلو گلا ٿيل مارٽن ، ايشيائي پام سيويٽ ، ماسڪڊ پام سيويٽ ، ريسس ميڪاڪ ، ريڊ گيانٽ فلائنگ اسڪوائرل ، ڪوڪلاس فيزنٽ ۽ ڪليج فيزنٽ.
سيف الملوڪ نيشنل پارڪ ضلع مانسهره 2003 12,026 هماليه ڪارو رڇ ، پيلو ڳل وارو مارٽن ، نقاب پوش پام سيويٽ ، هماليه گورل ، هماليه مشڪ هرڻ ، سائبرين آئبڪس ، هماليائي مونال ۽ چيئر فيزنٽ.
Lulusar-Dudipatsar نيشنل پارڪ ضلع مانسهره 2003 75,058 پارسي ليوپارڊ ، پيلو ٿلهو مارٽن ، هماليه ڪارو رڇ ، سائبرين آئبڪس ، هماليائي گورل ، هماليائي مونال ۽ ويسٽرن ٽريگوپن

ڊيموگرافڪ

[سنواريو]

ٻولي

[سنواريو]

پاڪستان جي 1951 جي مردم شماري ۾، هزاره علائقي جي آبادي جو 81.7٪ ھندڪو (پنجابي طور تي ليبل ٿيل) ڳالهائيندڙن جي ڄاڻ ڏني وئي، ھڪڙي اڪثريت ٺاهيندي.[30] 2023 جي مردم شماري ۾، هندڪو، پشتو ۽ ڪوهستاني ڳالهائيندڙن جو حصو 56٪، 20.68٪ ۽ 14.6٪ هو، بالترتيب.

قبيلا

[سنواريو]

پاڪستان جي صوبي خيبر پختون خواهه جي هزاره علائقي جا ڪجهه اهم قبيلا هن ريت آهن.[31][32]

مذهب

[سنواريو]
ہزارہ علائقا ۾ مذہبی گروپ (برطانوی اتر-مغربی سرحدی صوبی جو دور)
مذہبی گروپ
 1881[34] 1891[35] 1901[36] 1911[37] 1921[38] 1931[39] 1941[40]
Pop.</abbr> % Pop. % Pop. % Pop. % Pop. % Pop. % Pop. %
اسلام 385,759 94.76% 488,453 94.61% 533,120 95.15% 572,972 95.02% 591,058 94.97% 636,794 95.03% 756,004 94.95%
ھندو ڌرم 19,843 4.87% 23,983 4.65% 23,031 4.11% 24,389 4.04% 26,038 4.18% 25,260 3.77% 30,267 3.8%
سک ڌرم 1,381 0.34% 3,609 0.7% 4,036 0.72% 5,489 0.91% 4,850 0.78% 7,630 1.14% 9,220 1.16%
عیسائییت 90 0.02% 236 0.05% 101 0.02% 178 0.03% 403 0.06% 432 0.06% 737 0.09%
جین مت 0 0% 3 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%
زوراستریانیزم 0 0% 4 0% 0 0% 0 0% 0 0% 1 0% 0 0%
بوڌ ڌرم 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 2 0%
یہودیت 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%
ٻیا 2 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%
ڪل آبادی 407,075 100% 516,288 100% 560,288 100% 603,028 100% 622,349 100% 670,117 100% 796,230 100%
نوٽ: برطانوي اتر-اولهه سرحدي صوبي جي دور جا انگ اکر هزاره ضلعي لاءِ آهن، جيڪي لڳ ڀڳ سڄي هزاره علائقي سان ملن ٿا.

تعليم

[سنواريو]

الف علان جي 2017 جي رينڪنگ ۾ هزاره جي ڪجهه ضلعن تعليم ۾ اعليٰ نمبر حاصل ڪيا آهن: پاڪستان ۾ هريپور ضلعو پهرين نمبر تي هو، جڏهن ته خيبرپختونخواهه صوبي لاءِ ايبٽ آباد ۽ مانسهره ٽاپ ٽين نمبر تي هئا.[41]

هزاره صوبي لاءِ تحريڪ

[سنواريو]

الڳ هزاره صوبي لاءِ تحريڪ 1957ع ۾ شروع ٿي، جڏهن علائقائي وڪيلن مفتي ادريس ۽ عبدالخالق پهريون ڀيرو الڳ صوبي ڪوهستان جو سوال اٿاريو.[42]1987 ۾، هزاره قومي محاذ (HQM) جو بنياد محمد آصف ملڪ ايڊووڪيٽ، هڪ ممتاز وڪيل هو، جنهن الڳ صوبي جي قيام لاءِ مهم هلائي.[43]

هزاره ڊويزن جو نقشو، خيبر پختون خواهه

پاڪستان جي آئين ۾ ارڙهين ترميم 8 اپريل 2010ع تي منظور ڪئي وئي، جنهن ۾ ٻين تبديلين سان گڏ اتر-اولهه سرحدي صوبي جو نالو بدلائي خيبر پختون خواهه رکيو ويو. صوبي جي نالي جي تبديليءَ جي هزاره عوام پاران سخت مخالفت ڪئي وئي ۽ علائقي ۾ شٽر بند هڙتالون ڪري احتجاجي مظاهرو ڪيو ويو. ايبٽ آباد تحريڪ جو مرڪز بڻجي ويو. 10 اپريل تي خيبرپختونخواهه پوليس غير مسلح مظاهرين تي فائرنگ ڪئي جنهن جي نتيجي ۾ 7 ڄڻا مارجي ويا ۽ ڪيترائي زخمي ٿي پيا. مبينا طور تي، فائرنگ جو حڪم عوامي نيشنل پارٽي جي اڳواڻي ۾ خيبرپختونخواهه جي اتحادي حڪومت پاران ڏنو ويو هو.[44] هي پاڪستان ۾ پوليس جي بربريت جي ابتدائي واقعن مان هڪ آهي تازن سالن ۾، [وضاحت گهربل] ماڊل ٽائون لاهور واري واقعي کان اڳ ٿي، جنهن جي ايف آءِ آر اڄ به داخل نه ٿي سگهي آهي.[45]

2014 ۾، هزاره صوبو ٺاهڻ جو ٺهراءُ خيبرپختونخواهه اسيمبليءَ ۾ منظور ڪيو ويو.[46] تحريڪ سُست ۽ سُڪي ٿي فقط 12 اپريل جي شهيدن جي ورسي جي موقعي تي، 2018ع ۾ تحريڪ جي باني بابا حيدر زمان جي وفات تي.[47]

2020ع ۾ تحريڪ ٻيهر شروع ٿي جڏهن حڪومت ڏکڻ پنجاب صوبي جي قيام لاءِ ڪم شروع ڪيو[48]. هزاره جي اڳواڻن ان سان گڏ هزاره صوبو ٺاهڻ جو مطالبو ڪيو.[49] هزاره صوبو ٺاهڻ جو بل به پاڪستان جي پارليامينٽ ۾ پيش ڪيو ويو آهي.[50]

قابل ذڪر ماڻهو

[سنواريو]
  • سردار محمد يوسف گجر مذهبي معاملن ۽ بين المذاهب هم آهنگي واري وزارت جو اڳوڻو وفاقي وزير ۽ لڳ ڀڳ 40 سالن تائين مانسهره جي پنهنجي تڪ مان مسلسل چونڊون کٽي، علائقي جي هڪ وڏي سياسي شخصيت طور پاڻ کي قائم ڪيو.
  • نواب صلاح الدين سعيد خان تنولي – امب رياست جو آخري نواب ۽ پنج ڀيرا ايم اين اي چونڊيو ويو.
  • خان محمد عباس خان آزاديءَ جو علمبردار هجڻ سان گڏ مسلم ليگ جو سرگرم ميمبر پڻ هو
  • ايوب خان - صدر پاڪستان
  • جلال بابا – وفاقي وزير ۽ آل انڊيا مسلم ليگ جو ممتاز اڳواڻ
  • سردار محمد عبدالغفور هزاروي - مذهبي جمعيت علماءِ پاڪستان (JUP) جو باني ميمبر ۽ محمد علي جناح جو ساٿي.
  • علامه سيد جواد نقوي اسلامي انقلابي اسڪالر، مذهبي اڳواڻ ۽ مفسر قرآن.
  • محمد منيب الرحمان - چيئرمين رويت هلال ڪميٽي، پاڪستان
  • بابا حيدر زمان - الڳ هزاره صوبي جي تحريڪ جو اڳواڻ
  • اصغر خان - پاڪستاني هوائي فوج جو ڪمانڊر، سياستدان
  • انور شميم - چيف آف ايئر اسٽاف، پاڪستاني ايئر فورس
  • بشير جهانگيري - چيف جسٽس سپريم ڪورٽ
  • قتيل شفائي - اردو شاعر
  • افضل خان - اداڪار
  • ظهير الاسلام عباسي - فوجي آفيسر
  • صلاح الدين ترمذي - اڳوڻو ڪور ڪمانڊر
  • اقبال خان جدون - سياستدان - وزيراعليٰ سرحد
  • امان الله خان جدون – سياستدان – وفاقي وزير
  • گوهر ايوب خان – سياستدان
  • مرتضيٰ جاويد عباسي FMR ڊپٽي اسپيڪر قومي اسيمبلي آف پاڪستان
  • ياسر حميد - ڪرڪيٽر
  • اعظم خان سواتي – واپاري، سياستدان
  • سردار رضا خان - اليڪشن ڪمشنر آف پاڪستان
  • علي خان جدون – سياستدان
  • خان خداداد خان سواتي - پاڪستان تحريڪ جو آزادي پسند ۽ آل انڊيا مسلم ليگ ۽ پاڪستان مسلم ليگ جو سرگرم ميمبر
  • بابر سليم خان سواتي – اسپيڪر خيبرپختونخواهه اسيمبلي
  • لائق محمد خان سواتي – سياستدان
  • منير لغماني سواتي – سياستدان ۽ وڪيل سپريم ڪورٽ آف پاڪستان
  • پرنس نواز خان سواتي - پرنس آف الائي قبائلي علائقي، 3 ڀيرا ايم اين اي

پڻ ڏسو

[سنواريو]

حوالو

[سنواريو]
  1. ↑ سانچو:EI2
  2. ↑ Holdich, Thomas (2020-07-25) (en ۾). The Gates of India. BoD – Books on Demand. pp. 59. ISBN 978-3-7523-3718-1. https://books.google.com/books?id=xP_yDwAAQBAJ&dq=embolina+amb&pg=PA59. 
  3. ↑ Holdich, Thomas (2020-07-25) (en ۾). The Gates of India. BoD – Books on Demand. pp. 59. ISBN 978-3-7523-3718-1. https://books.google.com/books?id=xP_yDwAAQBAJ&dq=embolina+amb&pg=PA59. 
  4. ↑ Department of Archaeology and Museums. "UNESCO world heritage Centre - Mansehra Rock Edicts". Whc.unesco.org. حاصل ڪيل 2011-03-30. 
  5. ↑ Ancient Pakistan. Chairman, Department of Archaeology, University of Peshawar.. 1971. https://books.google.com/books?id=R4jiAAAAMAAJ&q=Dera+Ismail+Khan+hindu+shahi. 
  6. ↑ Sen, Sailendra Nath (1999) (en ۾). Ancient Indian History and Civilization. New Age International. pp. 293. ISBN 978-81-224-1198-0. https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&dq=hazara+Durlabhavardhana&pg=PA293. 
  7. ↑ Brill, E. J. (1993) (en ۾). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936. BRILL. pp. 297–298. ISBN 978-90-04-09789-6. https://books.google.com/books?id=xd5VonTOppMC. 
  8. ↑ Watson, Hubert Digby (1908) (en ۾). Gazetteer of the Hazara District, 1907. Chatto & Windus. pp. 121. https://books.google.com/books?id=lQY3AQAAMAAJ&q=hazara+1063+1089. 
  9. ↑ The Imperial Gazetteer of India, v. 13, p. 76
  10. ↑ Abu'l-Fazl, 16-17th century. tr. H.S. Jarrett, v 2, p 397 (1891)
  11. ↑ Zutshi, Chitralekha (2019-09-11) (en ۾). Kashmir. Oxford University Press. pp. 30. ISBN 978-0-19-099046-6. https://books.google.com/books?id=7cfXDwAAQBAJ&dq=pakhli+kabul+subah&pg=PT30. 
  12. ↑ Siyar-ul-Mutakherin
  13. ↑ Hazara Gazetteer 1883–84
  14. ↑ Tareekh e Hazara
  15. ↑ Hazara Gazetteer 1883–84
  16. ↑ Panni, aa
  17. ↑ Panni, 341
  18. ↑ "Maharaja Ranjit Singh's Subjugation of North Western Frontier – Kirpal Singh". The Tribune. حاصل ڪيل 2012-10-26. 
  19. ↑ Charles Allen, Soldier-Sahibs: The Men who made the North-West Frontier, London: Abacus, 2001. pp. 193–195. ISBN 0-349-11456-0
  20. ↑ Quaid-I-Azam Mohammad Ali Jinnah Papers: First Series, Volume III: On the Threshold of Pakistan, July 1–25, 1947 By Mahomed Ali Jinnah, Series Editor, Prof Dr Z. H. Zaidi Edition: illustrated Published by Oxford University Press, 1997 Original from the University of Michigan Digitized 29 Aug 2008 ISBN 978-969-8156-07-7 1120 pages
  21. ↑ Frontier of faith: Islam in the Indo-Afghan borderland By Sana Haroon Edition: illustrated Published by Columbia University Press, 2008 ISBN 978-0-231-70013-9 254 pages In 1947 the Nawab of Amb, Mohammad Farid Khan, acceded to Pakistan by signing the Instrument of Accession of his State, in favour of Pakistan
  22. ↑ Khan, Mohammad Asif (2007) (en ۾). Changes in the Socio-economic Structures in Rural North-West Pakistan. Mohammad Asif Khan. pp. 15. ISBN 978-3-8175-0408-4. https://books.google.com/books?id=nKdraLI-c0wC&dq=hazara+punjab+1901+nwfp&pg=PA15. 
  23. ↑ Law, Gwillim (2015-05-20) (en ۾). Administrative Subdivisions of Countries: A Comprehensive World Reference, 1900 through 1998. McFarland. pp. 276. ISBN 978-1-4766-0447-3. https://books.google.com/books?id=nXCeCQAAQBAJ&dq=hazara+punjab+1901+nwfp&pg=PA276. 
  24. ↑ Epstein, M. (2016-12-27) (en ۾). The Statesman's Year-Book: Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1934. Springer. pp. 165. ISBN 978-0-230-27063-3. https://books.google.com/books?id=K9XMDQAAQBAJ&dq=hazara+punjab+1901+nwfp&pg=PA165. 
  25. ↑ Law, Gwillim (2015-05-20) (en ۾). Administrative Subdivisions of Countries: A Comprehensive World Reference, 1900 through 1998. McFarland. pp. 276. ISBN 978-1-4766-0447-3. https://books.google.com/books?id=nXCeCQAAQBAJ&dq=hazara+punjab+1901+nwfp&pg=PA276. 
  26. ↑ Law, Gwillim (2015-05-20) (en ۾). Administrative Subdivisions of Countries: A Comprehensive World Reference, 1900 through 1998. McFarland. pp. 276. ISBN 978-1-4766-0447-3. https://books.google.com/books?id=nXCeCQAAQBAJ&dq=hazara+punjab+1901+nwfp&pg=PA276. 
  27. ↑ "Hazara division continues to receive influx of tourists". The Express Tribune. حاصل ڪيل 2023-05-02. 
  28. ↑ "Tourists throng scenic Hazara division". Daily Times. حاصل ڪيل 2023-05-02. 
  29. ↑ "Tourists throng scenic Hazara division". Daily Times. حاصل ڪيل 2023-05-02. 
  30. ↑ "Census of Pakistan, VOLUME 4 1951. North-West Frontier Province: Report & Tables" (PDF). Manager of Publications, Government of Pakistan, Karachi. 
  31. ↑ "GENETIC ANALYSES OF THE MAJOR TRIBES OF ABBOTTABAD AND MANSEHRA DISTRICTS THROUGH DENTAL MORPHOLOGY AND DNA ANALYSES". prr.hec.gov.pk. HAZARA UNIVERSITY MANSEHRA. The study was conducted from October 2010 to March 2014. Seven tribes viz. Abbassi, Awan, Gujar, Jadoon, Karlal, Syed and Tanoli were included in this study. Collection of dental casts, saliva samples for DNA isolation, optimization of PCR conditions, gene clean protocols and data analyses etc. were done in the Human Genetics Lab, Department of Genetics Hazara University. All the selected tribes were analyzed for Hyper Variable Sequences of mitochondrial DNA (HVS1 & 2 mtDNA) for determination of maternal affinities, diversity in the hypervariable region and availability of haplogroups, in different tribes. 
  32. ↑ "Races and Tribes". kp.gov.pk. حاصل ڪيل 5 June 2023. 
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 33.3 33.4 33.5 "GENETIC ANALYSES OF THE MAJOR TRIBES OF ABBOTTABAD AND MANSEHRA DISTRICTS THROUGH DENTAL MORPHOLOGY AND DNA ANALYSES". prr.hec.gov.pk. HAZARA UNIVERSITY MANSEHRA. The study was conducted from October 2010 to March 2014. Seven tribes viz. Abbassi, Awan, Gujar, Jadoon, Karlal, Syed and Tanoli were included in this study. Collection of dental casts, saliva samples for DNA isolation, optimization of PCR conditions, gene clean protocols and data analyses etc. were done in the Human Genetics Lab, Department of Genetics Hazara University. All the selected tribes were analyzed for Hyper Variable Sequences of mitochondrial DNA (HVS1 & 2 mtDNA) for determination of maternal affinities, diversity in the hypervariable region and availability of haplogroups, in different tribes. 
  34. ↑ "Census of India, 1881 Report on the Census of the Panjáb Taken on the 17th of February 1881, vol. II.". صفحو. 17. JSTOR saoa.crl.25057657. حاصل ڪيل 16 June 2024. 
  35. ↑ Edward Maclagan, Sir. "The Punjab and its feudatories, part II--Imperial Tables and Supplementary Returns for the British Territory". صفحو. 14. JSTOR saoa.crl.25318669. حاصل ڪيل 22 June 2024. 
  36. ↑ "Census of India 1901. [Vol. 17A]. Imperial tables, I-VIII, X-XV, XVII and XVIII for the Punjab, with the native states under the political control of the Punjab Government, and for the North-west Frontier Province.". صفحو. 34. JSTOR saoa.crl.25363739. حاصل ڪيل 25 February 2024. 
  37. ↑ "Census of India 1911. Vol. 13, North-west Frontier Province : part I, Report; part II, Tables.". صفحو. 306. JSTOR saoa.crl.25394102. حاصل ڪيل 23 September 2021. 
  38. ↑ "Census of India 1921. Vol. 14, North-west Frontier Province : part I, Report; part II, Tables.". صفحو. 344. JSTOR saoa.crl.25430163. حاصل ڪيل 2 February 2023. 
  39. ↑ Mallam, G. L.; Dundas, A. D. F. "Census of India, 1931, vol. XV. North-west frontier province. Part I-Report. Part II-Tables". Peshawar, Printed by the manager, Government stationery and printing, 1933. صفحو. 373. JSTOR saoa.crl.25793233. حاصل ڪيل 7 February 2023. 
  40. ↑ India Census Commissioner. "Census of India, 1941. Vol. 10, North-West Frontier Province". صفحو. 22. JSTOR saoa.crl.28215543. حاصل ڪيل 23 September 2021. 
  41. ↑ "District Ranking". حاصل ڪيل 11 September 2018. 
  42. ↑ Orakzai, Rifatullah (16 April 2010). "آخر ہم ہیں کون؟". BBC Urdu. https://www.bbc.com/urdu/pakistan/2010/04/100415_hazara_backgrounder. 
  43. ↑ Munir, Mohammad (2017). "Realities of a Separate Hazara Province". https://www.voj.news/realities-of-a-separate-hazara-province/amp/. 
  44. ↑ Shaheen, Sikander (14 April 2010). "Complete strike observed in Hazara Division". The Nation. https://nation.com.pk/14-Apr-2010/complete-strike-observed-in-hazara-division. 
  45. ↑ "Abbottabad firing incident: Tehreek Suba Hazara to request Khattak to order registration of FIR". The Express Tribune. 17 September 2014. https://tribune.com.pk/story/763254/abbottabad-firing-incident-tehreek-suba-hazara-to-request-khattak-to-order-registration-of-fir/. 
  46. ↑ "KP Assembly adopts resolution to create Hazara province". Dawn.com. 21 March 2014. https://www.dawn.com/news/1094671. 
  47. ↑ Yousafzai, Shahabullah (24 October 2018). "Man behind Hazara province movement, Baba Haider Zaman passes away at 84". The Express Tribune. https://tribune.com.pk/story/1833000/1-man-behind-hazara-province-movement-baba-haider-zaman-passes-away-84/. 
  48. ↑ Editorial. "Hazara province". DAWN.COM. حاصل ڪيل 2021-03-19. 
  49. ↑ Rehman, Ziaur (3 February 2020). "Why Hazara province movement has resumed from Karachi". The News International. https://www.thenews.com.pk/amp/608093-why-hazara-province-movement-has-resumed-from-karachi. 
  50. ↑ Asad, Malik (21 August 2019). "Bill seeking to create new provinces referred to NA speaker". Dawn.com. https://www.dawn.com/news/1500723. 
"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=هزاره&oldid=298123" تان ورتل