ترڪي

ريپبلڪ آف ترڪي Türkiye Cumhuriyeti (Turkish)
جھنڊو
ترانو:  "İstiklâl Marşı" "The Independence March"
گادي جو هنڌ	انقرہ 39°55′N 32°50′E
سڀ کان وڏو شهر	استنبول 41°1′N 28°57′E
دفتري ٻوليون	ترڪي ٻولي
ڳالھائجندڙ ٻوليون	ترڪي ٻولي ڪرمانجي عربي ٻولي زازا ڪبارديني ٻيون ٻوليون
نسلي گروھ	ترڪ ڪرد عرب لاز ٻيون قوميتون
مقامي آبادي	ٽرڪ
حڪومت	يونيٽري پارليامينٽري آئيني ريپبلڪ
• صدر	رجب طيب اردگان
• وزير اعظم	جودت الماس Cevdet Yilmaz
• اسپيڪر، گرانڊ نئشنل اسيمبلي	نعمان ڪُرتُلُمس
مقننه	گرئنڊ نيشنل اسيمبلي
Formation
• ترڪي جي جنگ آزادي	19 مئي، 1919ع
• لوزان معاھدو	24 جولائي، 1923ع
• ريپبلڪ جو اعلان	29 آڪٽوبر، 1923ع
پکيڙ
• جملي	783٬356 km2 (302٬455 sq mi) (36th)
• پاڻي (%)	1.3
آبادي
• 2017 اندازو	80,810,525 (16th)
•  گھاٽائي	(107th)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد )	2018 لڳ ڀڳ
• ڪل	$2.249 trillion (13th)
• في سيڪڙو	$27,634 (45th)
جِي. ڊي. پي  (رڳو نالي ۾ )	2018 لڳ ڀڳ
• ڪل	$905 billion (17th)

ترڪيءَ جو جھنڊو

ترڪي (Turkey)، سرڪاري نالو ترڪيہ جي جمھوريت (Türkiye Cumhuriyeti) ھڪ يوريشيائي ملڪ آھي جيڪو ڏکڻ اولھه ايشيا ۾ جزيره نما اناطوليا ۽ ڏکڻ اوڀر يورپ جي علائقي بلقان تائين پکڙيل آھي. ترڪي جون سرحدون اٺ ملڪن سان ملن ٿيون جن ۾ اتر-اولھه ۾ بلغاريہ، اولھه ۾ يونان، اتر-اوڀر ۾ جارجيا، اوڀر ۾ آرمينيا، ايران ۽ آذربائيجان جو علائقو نخچيوان ۽ ڏکڻ-اوڀر ۾ عراق ۽ شام شامل آھن. ان کان سواءِ اتر ۾ ملڪي سرحدون بحيره اسود، اولھه ۾ بحيره ايجيئن ۽ بحيره مرمره ۽ ڏکڻ ۾ بحيره روم سان ملن ٿيون. ترڪي اٺ ڪروڙ پنجاهه لک (85 ملين) کان وڌيڪ ماڻهن جو گهر آهي. آبادي جي اڪثريت ترڪ آهي، جڏهن ته ڪرد سڀ کان وڏي نسلي اقليت آهن. سرڪاري طور تي هڪ سيڪيولر رياست، ترڪي ۾ مسلم اڪثريت جي آبادي آهي. انقره ترڪي جي گاديءَ جو هنڌ ۽ ٻيو نمبر وڏو شهر آهي. استنبول ان جو سڀ کان وڏو شهر آهي ۽ ان جو اقتصادي ۽ مالي مرڪز، گڏوگڏ يورپ جو سڀ کان وڏو شهر آهي. ٻين وڏن شهرن ۾ ازمير، برصه ۽ انتاليا شامل آهن.

انساني آباديءَ جي شروعات پيليولٿڪ دور ۾ ٿي. نيو پاولٿڪ جي اهم ماڳن، گوبڪلي ٽيپ ۽ ڪجھ ابتدائي زراعت وارا علائقن جو گھر، اڄوڪي ترڪي ۾ مختلف قديم قومون آباد هيون. هٽي قوم کي اناطولين ماڻهن طرفان ملائي ڇڏيو هو. سڪندر اعظم جي فتحن کان پوءِ ڪلچرل اناتوليا ثقافتي هيلنائيزيشن (يوناني تهذيب) ۾ تبديل ٿي ويو؛ هيلنائيزيشن رومن ۽ بازنطيني دور ۾ جاري رهي. سلجوق ترڪ 11هين صدي عيسويء ۾ اناطوليا ڏانهن لڏپلاڻ شروع ڪيو ۽ ترڪ ثقافت جي عمل کي شروع ڪيو. ارض روم جي سلجوق سلطنت اناطوليا تي حڪومت ڪئي جيستائين سال 1243ع ۾ منگول حملي کان پوءِ ترڪ سلطنتن ۾ ورهائجي ويو. ارطغرل جو پٽ، عثمان سال 1299ع ۾ عثماني سلطنتن کي متحد ڪيو ۽ وڌايو؛ محمد ٻيون 1453ع ۾ استنبول کي فتح ڪيو. سليم اول ۽ سليمان اعظم جي دور ۾، عثماني سلطنت هڪ عالمي طاقت بڻجي وئي. 1789ع کان پوءِ، سلطنت ۾ وڏيون تبديليون، سڌارا ۽ مرڪزيت ڏٺائين، جڏهن ته ان جو علائقو گهٽجڻ لڳو. 19هين ۽ 20هين صدي جي شروعات ۾، عثماني ٽڪراءَ ۽ روسي سلطنت ۾ مسلمانن تي ظلم ۽ ستم جي نتيجي ۾ وڏي پئماني تي جاني نقصان ٿيو ۽ بلقان، قفقاز ۽ ڪريميا کان جديد دور جي ترڪي ۾ وڏي پئماني تي لڏپلاڻ ڪئي وئي. ٽن پاشان جي قبضي هيٺ، عثماني سلطنت 1914ع ۾ پهرين عالمي جنگ ۾ داخل ٿي، جنهن دوران عثماني حڪومت پنهنجي آرمينيائي، يوناني ۽ اشوري رعيت جي نسل ڪشي ڪئي. عثماني شڪست کان پوءِ، ترڪي جي جنگ آزاديءَ جي نتيجي ۾ سلطنت جو خاتمو ٿيو ۽ لوزان جي معاهدي تي صحيحون ٿيون. ملڪ جي پهرين صدر، مصطفيٰ ڪمال اتاترڪ پاران شروع ڪيل سڌارن جي نموني سان، جمهوريه جو اعلان 29 آڪٽوبر 1923ع تي ڪيو ويو. ترڪي گهڻو ڪري ٻي عالمي جنگ دوران غير جانبدار رهيو، پر ڪورين جنگ ۾ شامل هو. سال 1960ع ۽ 1980ع ۾ ٿيل بغاوتن هڪ گهڻ پارٽيءَ واري نظام جي منتقلي کي روڪيو.

ترڪي ھڪ جمھوري، لاديني، آئيني جمھوريت آھي جنھن جو ھاڻوڪو سياسي نظام 1923ع ۾ سلطنت عثمانيہ جي ڪرڻ کان پوءِ مصطفيٰ ڪمال اتاترڪ جي اڳواڻيءَ ھيٺ ٺاھيو ويو. ھي گاڏيل قومن ۽ موتمر عالم اسلامي جو باني رڪن ۽ 1949ع کان يورپي مجلس ۽ 1952ع کان اتر اوقيانوسي معاھدي (NATO) جو رڪن آھي. رياست جي يورپي اتحاد ۾ شموليت جي لاءِ ڳالھيون ڊگھي عرصي کان ھلندڙ آھن. يورپ ۽ ايشيا جي وچ ۾ مڪانيت جي اعتبار کان اھم مقام تي واقع ھجڻ جي ڪري ترڪي اوڀارين ۽ اولاھين ثقافتن جي تاريخي چوڪ تي واقع آھي. ترڪي هڪ اعلي-وچولي-آمدني ۽ اڀرندڙ ملڪ آهي؛ ان جي معيشت دنيا جي 18هين وڏي ۾ نامياري ۽ 11هين وڏي ۾ PPP جي ترتيب ڏنل GDP جي لحاظ کان آهي. اهو هڪ متحد صدارتي جمهوريه آهي. ترڪي ۾ آفاقي صحت جي سار سنڀار، تعليم تائين وڌندڙ رسائي ۽ جدت وڌائڻ جو نظام قائم آهي. اهو هڪ معروف ٽي وي مواد برآمد ڪندڙ آهي. 21 عدد يونيسڪو جي عالمي ورثي واري سائيٽن سان، 30 يونيسڪو غير معمولي ثقافتي ورثي جي لکت ۽ هڪ امير ۽ متنوع طعام، ترڪي دنيا ۾ چوٿون سڀ کان وڌيڪ گهميل ملڪ آهي. ترڪي او اي سي ڊي (OECD)، جي-20 (G-20) ۽ ترڪي رياستن جي تنظيم جو هڪ باني ميمبر آهي. جغرافيائي طور تي اهم مقام سان، ترڪي هڪ علائقائي طاقت آهي ۽ نيٽو جو شروعاتي ميمبر آهي. هي يورپي يونين (EU) جو هڪ اميدوار، يورپي يونين جي ڪسٽم يونين، اسلامي تعاون جي تنظيم (OIC) ۽ ترڪ قومن جي تنظيم، ترڪسوئي (TURKSOY) جو حصو آهي.

نالو

ترڪيا، معنيٰ "ترڪن جي سرزمين"، 12هين صديءَ جي آخر تائين اناطوليا لاءِ يورپي متنن ۾ استعمال ٿيڻ شروع ٿي چڪو هو. ترڪ ٻولين ۾ هڪ لفظ جي طور تي، "ترڪ" جو معني، "مضبوط، طاقت، پختو" يا "اڀرندڙ، مڪمل طاقت ۾" ٿي سگھي ٿو. ان جو مطلب ڪنهن ماڻهوءَ لاءِ ميوي جيان پختو هجي يا ”زندگيءَ جي دور ۾، جوان ۽ زوردار“ هجي، پڻ ٿي سگھي ٿو هڪ نسل جي طور تي، ان اصطلاح جي اصل اڃا تائين اڻڄاتل آهي. ڇهين صدي عيسويءَ ۾ چيني ٻولين ۾ (𐱅𐰇𐰺𐰜، تورڪ؛ يا 𐱅𐰇𐰼𐰚، ترڪ) استعمال کان علاوه، ترڪ زبانن ۾ ترڪ جو سڀ کان اول ذڪر ٻئي ترڪ خاقانيت مان اچي ٿو. بزنطيني ذريعن ۾ 10هين صدي عيسويء ۾، ٽورڪيا جو نالو ٻن وچين دور جي رياستن جي وضاحت لاء استعمال ڪيو ويو: هنگري (اولهه ٽورڪيا) ۽ خزريا (اوڀر ٽورڪيا). مملوڪ سلطنت، پنهنجي ترڪ نسل جي حڪمران اشرافيه سان، "ترڪن جي رياست" (دولت الترڪ يا دولت-ترڪيه) سڏي ويندي هئي. ترڪستان، جنهن جي معنيٰ ”ترڪن جي سرزمين“ پڻ آهي، وچ ايشيا ۾ هڪ تاريخي خطي لاءِ استعمال ٿيندو هو. وچين انگريزيءَ ۾ ترڪي يا ترڪي جو استعمال، 1369-1372ع ۾ لکيل ڪتاب، "The Book of the Duchess" ۾ ملي ٿو جيڪو اناطوليا يا عثماني سلطنت ڏانهن اشارو ڪيو ويو آهي.

ترڪي جو جديد هجو گهٽ ۾ گهٽ سال 1719ع کان شروع ٿئي ٿو. ترڪي نالي پکيءَ جو نالو ترڪي کان انگلينڊ تائين گني فاول پکي جي واپار جي ڪري پيو. ترڪي جو نالو بين الاقوامي معاهدن ۾ استعمال ڪيو ويو آهي جيڪو عثماني سلطنت جي حوالي سان آهي. اليگزينڊروپول جي معاهدي سان، ترڪي جو نالو پهريون ڀيرو بين الاقوامي دستاويزن ۾ داخل ٿيو. سال 1921ع ۾ افغانستان سان ٿيل معاهدي ۾، اصطلاح، "دولت عاليه ترڪي" (Devlet-i Âliyye-i Türkiyye) استعمال ڪيو ويو، جيڪو عثماني سلطنت جي نالي سان تشبيهه ڏني وئي.

ڊسمبر 2021ع ۾، صدر رجب طيب اردگان ترڪي لاء انگريزي ۾ "Turkyi" جي سرڪاري استعمال کي وڌائڻ تي زور ڏنو، چيو ته اها لفظ "ترڪي قوم جي ثقافت، تمدن ۽ قدرن کي بهترين طريقي سان نمائندگي ۽ اظهار ڪري ٿو". مئي 2022ع ۾، ترڪي حڪومت گڏيل قومن ۽ ٻين بين الاقوامي ادارن کان درخواست ڪئي ته "Turkiye" کي سرڪاري طور تي انگريزي ۾ استعمال ڪيو وڃي ۽ اقوام متحده ان سان اتفاق ڪيو.

تاريخ

قبل از تاريخ ۽ قديم تاريخ

موجوده دور جي ترڪي ۾ جديد انسانن جي آبادي آخري قديم پٿر جي دور کان ۽ دنيا جي ڪجهه قديم ترين جديد پٿر جي دور جي ماڳ، گوبيڪلي ٽيپي 12,000 سالن جي ويجهو آهي. اناطوليا جي حصن ۾، زراعت جو هڪ اصل، زرخيز چنڊ به شامل آهي. ٻيون اهم اناطولين جديد پٿر جي دور جي ماڳن ۾، ستالهويوڪ (Çatalhöyük) ۽ الاجا هويوڪ (Alaca Höyuk) شامل آهن. جديد پٿر جي دور جا اناطولي هاري جينياتي طور تي ايران ۽ اردن جي وادين جي هارين کان مختلف هئا. اها ابتدائي اناطولي هاري پڻ، تقريبا 9,000 سال اڳ يورپ ڏانهن لڏي ويا. ٽرايءَ جا ابتدائي پرت 4500 ق.م. ۽ اناطوليا جا تاريخي رڪارڊ تقريبن 2000 ق.م. اهي تختيون هڪ آشوري واپاري ڪالوني سان تعلق رکن ٿيون. ان وقت جي اناطوليا جي ٻولين ۾ ھتي، ھوري، هٽائي، لويان ۽ پاليڪ شامل آھن. هٽيئن هڪ ٻولي هئي جيڪا اناتوليا جي مقامي هئي، جنهن ۾ جديد دور جي ڪا به ڄاڻ نه هئي. هوريان ٻولي اتر شام ۾ استعمال ٿيندي هئي. هٽيائي، پاليڪ ۽ لوئي ٻوليون ”سڀ کان پراڻيون لکندڙ هند-يورپي ٻوليون“ هيون، جيڪي اناطولين ذيلي گروپ ٺاهينديون هيون. هٽين حڪمرانن کي آهستي آهستي هٽيت حڪمرانن طرفان تبديل ڪيو ويو. هٽي ​​سلطنت مرڪزي اناطوليا ۾ هڪ وڏي سلطنت هئي، جنهن جي گاديءَ جو هنڌ هتوسا هو. اهو اناطوليا ۾ پيلينس ۽ لوئيئن سان گڏ موجود هو، تقريبن 1700 ۽ 1200 ق.م. جيئن هٽي سلطنت جو خاتمو ٿي رهيو هو، ته هند-يورپي ماڻهن جون وڌيڪ لهرون ڏکڻ اوڀر يورپ مان لڏي ويون، جن جي پٺيان جنگيون ٿيون. جديد دور جو ترڪي ٿريس ۾ پڻ ٿريسيا ۾ موجود هو. اهو معلوم ناهي ته ٽروجن جنگ تاريخي واقعن تي ٻڌل آهي. ٽرائي جي آخري ڪانسي جي دور جون پرتون گهڻو ڪري ايليد جي ڪهاڻي سان ملن ٿيون.

شروعاتي ڪلاسيڪل آڳاٽي

Sphinx Gate entrance of the city.

لائيڪين وي ڏکڻ اولهه ترڪي ۾ 760 ڪلوميٽر (470 ميل) ڊگهو جابلو رستو آهي.

تقريباً 750 ق.م. ۾، فريگيا قائم ٿي چڪو هو، جنهن جا ٻه مرڪز گورڊيم ۽ جديد ڪسري ۾ آهن. فريگينس هڪ هند-يورپي ٻولي ڳالهائيندا هئا، جيڪا يوناني ٻولين جي ڀيٽ ۾ اناتولين ٻولين جي ويجهو هئي. فريگين اناتوليا کي نو-هٽيٽس ۽ يورارتو سان حصيداري ڪيو. لويان ڳالهائيندڙ شايد مختلف اناتولين نو-هٽي رياستن ۾ اڪثريت هئا. يورارتو هڪ غير هند-يورپي ٻولي ڳالهائيندا هئا ۽ سندن گاديءَ جو هنڌ ڍنڍ Lake Van جي ڀرسان هو. يورارتو ۽ فريگيا ستين صدي قبل مسيح ۾ ٿيا. انهن جي جاءِ تي ڪيرينس، لائيڪين ۽ ليڊيان هئا. انهن ٽنهي ثقافتن کي "اناتوليا جي هٽين شهرن جي قديم، ديشي ثقافت جي ٻيهر بيان سمجهي سگهجي ٿو". 1200 ق.م کان اڳ، اناطوليا ۾ چار يوناني ڳالهائيندڙ آباديون هيون، جن ۾ ميلٽس به شامل هو. 1000 ق.م جي آس پاس، يونانين اناتوليا جي اولهه سامونڊي ڪناري ڏانهن لڏپلاڻ شروع ڪئي. انهن اڀرندي يوناني آبادين آرڪيائي يوناني تهذيب جي جوڙجڪ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. اهم شهرن ۾ ميليٽس، ايفسس، هاليڪارناسس، سميرنا (هاڻي ازمير) ۽ بازنطيم (هاڻي استنبول) شامل هئا، جيڪو بعد ۾ ستين صدي قبل مسيح ۾ ميگارا جي نوآبادين پاران قائم ڪيو ويو. اهي آباديون ايوليس، ايونيا ۽ ڊورس جي طور تي گروپ ڪيا ويا، مخصوص يوناني گروپن کان پوء جيڪي انهن کي آباد ڪيو. اناطوليا ۾ وڌيڪ يوناني نوآبادي جي اڳواڻي مليٽس ۽ ميگارا 750-480 ق. ايجين سان گڏ يوناني شهر واپار سان خوشحال ٿيا، ۽ قابل ذڪر سائنسي ۽ علمي ڪاميابيون ڏٺيون. ميلٽس مان ٿائلس ۽ اينڪسيمينڊر آئيونين اسڪول آف فلاسافي جو بنياد وڌو، ان ڪري عقليت پسندي ۽ مغربي فلسفي جو بنياد پيو. . فورجيا.

انتظامي ڊويزنون

ترڪي جا صوبا

ترڪي جي گاديءَ جو هنڌ ۽ ٻيو نمبر وڏو شهر انقره آهي. سڀ کان وڏو ۽ سڀ کان وڌيڪ ڀريل شهر استنبول آهي، جيڪو دنيا جو واحد شهر آهي جيڪو ٻن مختلف براعظمن جي زمين تي آهي. ٽيون نمبر وڏو شهر ازمير جو ساحلي شهر آهي جيڪو ملڪ جو مکيه بندرگاهه آهي. ترڪي 81 صوبن ۾ ورهايل آهي. هر صوبي جي پنهنجي ننڍڙي حڪومت آهي پر اهي صرف ننڍين شين بابت فيصلا ڪري سگهن ٿا: انقره ۾ حڪومت اهم معاملن جو فيصلو ڪري ٿي. صوبا 7 علائقن ۾ آهن. هر صوبي کي ضلعن ۾ ورهايو ويو آهي. مجموعي طور تي 973 ضلعا آهن. ترڪي جي يورپي پاسي تي سڀ کان وڏو مکيه شهر اوڀر ٿريس ۾ ادرني آهي.

خارجي لنڪس

ترڪي سفري راهنما منجانب وڪي سفر Wikivoyage

• Turkey آرڪائيو ڪيا ويا 2017-09-20 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. - The World Factbook
• Turkey - Citizendium