گلگت بلتستان
گلگت بلتستان (انگريزي: Gilgit-Baltistan؛ بلتي: گِلگِت بَلتِي يُل) پاڪستان جي اتر ۾ پاڪستان جو ھڪ صوبو آھي. ھن جي اتر ۾ چين ڏکڻ ۾ آزاد ڪشمير، اوڀر ۾ مقبوضه ڪشمير ۽ اولھه طرف صوبو خيبر پختونخوا ۽ افغانستان آھن. ھن جي گادي جو ھنڌ گلگت آھي. ھي آزاد ڪشمير سان ملائي ڪري 1947ع ۾ پاڪستان سان مليو ۽ رياست ڄمون ۽ ڪشمير جو انگ آھي جنھن تي پاڪستان ۽ ھندستان جو تڪرار ھلندڙ آھي.
| گلگت بلتستان | |
| Northern Areas | |
| فائل:Gilgit Baltistan Government Logo.svg | |
| ملڪ: | پاڪستان |
| گادي: | گلگت |
| ايراضي: | 72971 km² |
| آبادي: | 1,800,000 |
| ٻولي | بلتي-شينا-کوار- بروشسڪي |
|
|
| Animal | Wild yak[1][2] | .jpg)
|
|---|---|---|
| Bird | Shaheen falcon[1][2] | _-_Flickr_-_Lip_Kee.jpg)
|
| Tree | Himalayan oak[1][2] | 
|
| Flower | Granny's bonnet | 
|
| Sport | Yak polo | 
|
خطو، ڏکڻ اولهه ۾ آزاد ڪشمير سان گڏ، گڏيل قومن ۽ ٻين بين الاقوامي ادارن پاران "پاڪستان جي انتظام هيٺ ڪشمير" جي طور تي گروپ ڪيو ويو آهي ۽ حوالو ڏنو ويو آهي. گلگت بلتستان جاگرافيائي علائقي جي لحاظ کان آزاد ڪشمير کان ڇهه ڀيرا وڏو آهي. موجوده گلگت بلتستان جو علائقو سال 1970ع ۾ ”اتر علائقن“ جي نالي سان هڪ الڳ انتظامي يونٽ بڻجي ويو. اهو اڳوڻي گلگت ايجنسي، بلتستان ۽ ڪيترن ئي ننڍين اڳوڻي پرنسلي رياستن جي ضم ٿيڻ سان ٺهرايو ويو، جن مان سڀ کان وڏيون هنزا ۽ نگر هيون. سال 2009ع ۾، علائقي جو نالو "گلگت بلتستان" رکيو ويو ۽ سيلف گورننس آرڊر ذريعي محدود خودمختياري ڏني وئي.
گلگت بلتستان 72,971 چورس ڪلوميٽر (28,174 اسڪوائر ميل) جي ايراضيءَ تي پکڙيل آهي ۽ انتهائي جابلو علائقو آهي. سال 2013ع ۾ ان جي آبادي 12 لک 49 هزار هئي (سال 2015ع ۾ اندازي مطابق 18 لک هئي). ان جي گاديءَ جو شهر گلگت آهي، جنهن جي آبادي 2,16,760 آهي. معيشت تي زراعت ۽ سياحت جي صنعت جو غلبو آهي. هي علائقو 14 چوٽيون جيڪا اٺ هزار ميٽر کان اچي آهن مان پنجن جو گهر آهي، جنهن ۾ ڪي-ٽو (K-2) به شامل آهي ۽ 7,000 ميٽر (23,000 فوٽ) کان مٿي پنجاهه جبلن جون چوٽيون آهن. ڌرتيءَ جي قطبي علائقن کان ٻاهر دنيا جا ٽي وڏا گليشيئر گلگت بلتستان ۾ مليا آهن. مکيه سياحتي سرگرميون ٽريڪنگ ۽ جبل تي چڙهڻ آهن ۽ هي صنعت سڄي علائقي ۾ اهميت ۾ وڌي رهي آهي.
تاريخ
[سنواريو]گلگت بلتستان جي مختلف هنڌن تي، خاص طور تي هنزا جي پاسو ڳوٺ ۾ مليل پٿر جا 2000 ق.م. جا نقش، تبت پليٽيو تي انساني آباديءَ جا ثبوت آهن ۽ ايندڙ ڪجهه صدين اندر، هي علائقو تبت جي آباديءَ ۾ اچي ويو، جيڪي بلتستان جي بلتي ماڻهن کان اڳ هئا. اڄ بلتستان طبيعي ۽ ثقافتي لحاظ کان لداخ سان هڪجهڙائي رکي ٿو (مذهب ۾ نه). دردي ماڻهو گهڻو ڪري اولهه وارن علائقن ۾ مليا آهن. هي ماڻهو گلگت، چلاس، استور ۽ ديامير جي شينا ٻولي ڳالهائيندڙ قومون آهن، جڏهن ته هنزه ۽ مٿانهين علائقن ۾ بروشسڪي ۽ کوار ٻولي ڳالهائيندڙن جي اڪثريت آهي. دردي ماڻهن جو ذڪر هيروڊوٽس، نيارڪس، ميگاٿينيز، پليني، ٽالمي ۽ "پران" جي جاگرافيائي فهرستن ۾ ملي ٿو. پهرين صدي عيسويءَ ۾ انهن علائقن جا ماڻهو بون مذهب جا پيروڪار هئا جڏهن ته ٻي صدي عيسويءَ ۾ ٻڌ ڌرم جا پيروڪار هئا. سال 399ع ۽ 414ع جي وچ ۾، چيني ٻڌ ياتري، فاهيان گلگت بلتستان جو دورو ڪيو. ڇهين صدي عيسويءَ ۾ سومانا پالولا (وڏو گلگت-چلاس) تي هڪ نامعلوم بادشاهه جي حڪومت هئي. سال 627ع ۽ 645ع جي وچ ۾، چيني ٻڌ ڌرم ياتري هوانزينگ هن علائقي مان هندستان ڏانهن پنهنجي زيارت تي سفر ڪيو. تانگ خاندان جي چيني رڪارڊ موجب، سال 600ع ۽ 700ع جي وچ ۾، علائقي تي ٻڌ ڌرم جي حڪومت هئي جنهن کي بولو (چيني: 勃律؛ پنين: bólǜ) سڏيو ويندو هو، جنهن کي پالولا، پٽولا، بلور پڻ ترجمو ڪيو ويو آهي. اهي مڃيا وڃن ٿا ته اهي پٽولا شاهي خاندان هئا، جن جو ذڪر هڪ برهميءَ لکت ۾ ڪيو ويو آهي ۽ وجريانا ٻڌ ڌرم جا عقيدتمند هئا. ان وقت اصطلاح، "ننڍو پالولا" (چيني: 小勃律) گلگت جي حوالي سان استعمال ڪيو ويندو هو، جڏهن ته "وڏو پالولا" (چيني: 大勃律) کي بلتستان ۽ چلاس لاءِ استعمال ڪيو ويندو هو.
سرڪار
[سنواريو]اڄ ڪالھ جو گلگت بلتستان 1970 ۾ اترين علائقي جي نالي تي ھڪ کليل علائقو بڻيو. ھن ۾ گلگت ايجنسي، بلتستان، ۽ ھنزه ۽ نگر جا وڏا شھر آھن. ھن وقت ھن ۾ 9 ضلعا اچن ٿا. گلگت بلتستان پھرين ڪشميري جنگ ۾ پاڪستان طرف ھو پر پاڪستان جي پارليامينٽ ۾ ھتان جا ماڻھو نٿا ويھي سگھن. 29 آگسٽ 2009 تي ھن علائقي کي خودمختياري ڏني وئي. ھتان جي ھڪ اسيمبلي ٺھي ۽ ھي علائقو ھڪ صوبي وانگر ھلڻ لڳو.
ٻوليون
[سنواريو]اردو گلگت بلتستان ۾ ڳالھائي ۽ سمجھي ويندي آھي. 1998 جي آدم شماري موجب ھي تناسب آھي:
- بلتي 35٪
- شينا 32٪
- بروشسڪي 22٪
- وخي 5٪
- ٻيون 6٪
خارجي ڳنڍڻا
[سنواريو]- گلگت بلتستان جي تاريخ آرڪائيو ڪيا ويا 2023-10-30 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
- سرکاری ویب سائٹ آرڪائيو ڪيا ويا 2006-02-18 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
- اتريان آرڪائيو ڪيا ويا 2008-05-11 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. علائقا
- گھمڻ ڦرڻ اترن علائقن جون تصويرون آرڪائيو ڪيا ويا 2012-11-21 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
حوالا
[سنواريو]- ↑ 1.0 1.1 1.2 "Symbols of Gilgit-Baltistan". knowpakistan.gov.in. حاصل ڪيل 14 August 2013.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "Gilgit-Baltistan Key Indicators" (PDF). حاصل ڪيل 14 August 2013.