ھنزہ وادي

Hunza Valley/Hunza Dish
Hunza Valley/Hunza Dish
	; The 7٬788 ميٽر (25٬551 ft) tall Rakaposhi mountain towers over Hunza Valley
	Hunza Valley/Hunza Dish Hunza Valley/Hunza Dish
خطو	11٬660 km2 (4٬500 sq mi)
نالو
Native name	ہُنزݳ دِش‎ (ٻولي؟)
	Hunza Dish
جاگرافي
	Pakistan
رياست/صوبو	Gilgit-Baltistan
ضلعو	Hunza District
آبادي	Hunza
متناسق	36°19′01″N 74°39′00″E / 36.316942°N 74.649900°E

هنزه وادي (اردو: وادي ہنزہ) پاڪستان جي گلگت بلتستان علائقي جي اترئين حصي ۾ هڪ جبل واري وادي آهي.

بلتت جو قلعو التر هنزا مان نظر اچي ٿو.

جاگرافي[سنواريو]

وادي هنزا نديءَ جي ڪناري سان واقع آهي، ۽ اتر اولهه ۾ اشڪومن وادي، ڏکڻ اوڀر ۾ شگر، اتر ۾ افغانستان جي واخان ڪوريڊور ۽ اتر اوڀر ۾ چين جي سنجيانگ علائقي سان سرحدون لڳن ٿيون.^[2] هنزا وادي 2,438 ميٽر (7,999 فوٽ) جي اوچائي تي آهي. جاگرافيائي لحاظ کان هنزه وادي ٽن علائقن تي مشتمل آهي:

• اپر هنزا (گوجال)

• مرڪزي هنزا ۽

• لوئر هنزا (شناڪي)

تاريخ[سنواريو]

ٻڌمت ۽، ٿوري حد تائين، بون علائقي ۾ بنيادي مذهب هئا. هن علائقي ۾ ڪيترائي بچيل ٻڌمت جي آثار قديمه جا ماڳ آهن، جهڙوڪ هنزا جو مقدس پٿر. وچ ايشيا کي برصغير سان ڳنڍيندڙ واپاري رستن جي نيٽ ورڪ ۾ هنزه وادي مرڪزي حيثيت رکي ٿي. هن برصغير ۾ ٻڌ ڌرم جي مشنري ۽ راهب کي به تحفظ فراهم ڪيو، ۽ هن خطي سڄي ايشيا ۾ ٻڌمت جي منتقلي ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.^[3]

اسلام جي اچڻ کان اڳ، علائقي جي اڪثريت ٻڌمت تي عمل ڪيو. ان وقت کان وٺي، اڪثر آبادي اسلام قبول ڪيو آهي. هن علائقي ۾ پٿرن تي لکيل قديم براهمني رسم الخط ۾ گرافيٽي جا ڪيترائي ڪم آهن، جيڪي ٻڌ ڌرم جي راهب طرفان پوڄا ۽ ثقافت جي طور تي ٺاهيا ويا آهن.^[4] اڪثر مقامي ماڻهن جي اسلام قبول ڪرڻ سان، انهن کي گهڻو ڪري نظرانداز ڪيو ويو، تباهه ڪيو ويو يا وساريو ويو، پر هاڻي بحال ٿي رهيا آهن.^[5]

”هنزا اڳ ۾ هڪ پرنسلي رياست هئي جيڪا اتر اوڀر ۾ سنڪيانگ (چين جو خودمختيار علائقو) ۽ اتر اولهه ۾ پامير سان لڳل هئي، جيڪا 1974ع تائين قائم رهي، جڏهن ذوالفقار علي ڀٽي ان کي ختم ڪري ڇڏيو، رياست جي سرحد ڏکڻ ۾ گلگت ايجنسي سان لڳل هئي. رياست جي گاديءَ جو هنڌ بلتت (جنهن کي ڪريم آباد به چيو ويندو آهي) گنيش ڳوٺ آهي، جنهن جو مطلب آهي ’بابا گنيش ڳوٺ‘ (هڪ ٻڌ ڌرم جو وڌيڪ نالو). 900 سالن کان پوءِ 1800ع جي شروعات ۾، هنزا انگريزن جي ”عظيم راند“ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، 1891ع ۾ هنزا تي برطانوي سلطنت قبضو ڪيو ۽ هنزا جو حاڪم مير صفدر علي خان، ڪاشغر، چين ڏانهن ڀڄي ويو. ۽ برطانوي فوج سندس ڀاءُ مير ناظم خان (1892-1938) کي هنزه وادي جو ڪٺ پتلي حڪمران مقرر ڪيو، پر سڀئي حڪم انگريز آفيسرن طرفان منظور ڪيا ويا جيڪي گادي واري هنڌ گلگت ۾ مقرر ڪيا ويا هئا." ^[6]

مير/ٿم[سنواريو]

جان بيڊولف پنهنجي ڪتاب، "ھندو ڪش جا قبيلا" ۾ لکيل هڪ حساب موجب:

"هنزه جي حڪمران خاندان کي ”آيا-شا“ (آسماني) سڏيو ويندو آهي. هنزه ۽ نگر جون ٻه رياستون اڳي هڪ هيون، جن جي حڪمران شاهي خاندان جي هڪ شاخ هئي، گلگت جو حڪمران خاندان، جنهن جي حڪومت جو تخت نگر هو. هنزه نگر وادي ۾ مسلمان اٽڪل 1000 سال قبل آيو (اسماعيلي مسلمانن جي 30هين امام، امام اسلام شاهه جي زماني ۾) گلگت ۾ اسلام آڻڻ کان پوءِ گلگت جي ترخان جي ڌيءَ سان شادي ڪئي، جنهن مان کيس جاڙا پٽ پيدا ٿيا، جن جا نالا مغلوت ۽ گرڪيس هئا. نگر جي موجوده حڪمران خاندان مان چيو وڃي ٿو ته انهن جي ڄمڻ کان وٺي هڪ ٻئي سان دشمني ڏيکاري ٿي، تنهن ڪري سندن پيء پنهنجي جانشين جي مسئلي کي حل ڪري، انهن جي وچ ۾ ورهايو، اولهه، ۽ مغلوت ڏانهن درياهه جي ڏکڻ/ اوڀر واري ڪناري تائين."

سال 2010ع لينڊ سلائيڊ[سنواريو]

4 جنوري 2010ع تي، هڪ لينڊ سلائيڊ درياهه کي بند ڪري ڇڏيو ۽ عطا آباد ڍنڍ (جنهن کي ششڪوٽ ڍنڍ پڻ سڏيو وڃي ٿو) پيدا ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ 20 ڄڻا مارجي ويا ۽ 8 زخمي ٿيا ۽ قراقرم هاءِ وي جي تقريباً 26 ڪلوميٽر (16 ميل) بند ٿي وئي.^[7]^[8]^[9]^[10] نئين ڍنڍ 30 ڪلوميٽر (19 ميل) تائين پکڙيل آهي ۽ 400 فوٽ (120 ميٽر) جي اونهائي تائين وڌي ٿي جڏهن اها هنزا درياهه جي پٺڀرائي سان ٺهي وئي. لينڊ سلائيڊنگ مڪمل طور تي قراقرم هاءِ وي جي حصن کي ڍڪي ڇڏيو.^[8]^[11]

سياحت[سنواريو]

هنزا جي وادي ڪيترن ئي اونچين چوٽين جو گهر آهي، جيڪي ان جي چوڌاري 7,000 ميٽرن کان مٿي آهن. انهن ۾ شامل آهن راڪاپوشي، 'دستغلي سار، بتورا، بتورا II، باتورا III، موچو ڇش، ڪنيانگ ڇِش، شِسپاري، پاسُو سار، ڪنجوت سار، يُوشين گُردن سار، پوماري چَش، مومل سر. وادي ڪيترن ئي جبلن جا نظارا پيش ڪري ٿي، جن ۾ التر سار 7,388 ميٽر (24,239 فوٽ)، بوجهاگور دواناسار 7,320ميٽر (24,045 فوٽ)، گهینتا چوٽي 7,090 ميٽر (15,631 فوٽ)، هنزا چوٽي 6,270 ميٽر (1960 فوٽ)، درمیانی چوٽي 1960 ميٽر (19,980 فوٽ) ۽ بلبليٽنگ (ليڊي فنگر) چوٽي 6,000 ميٽر (19,685 فوٽ).

هنزه وادي ۾ هڪ متنوع مذهبي تاريخ آهي، جنهن ۾ ڪيترن ئي تاريخي مذهبي ماڳن جهڙوڪ گنيش ڳوٺ ۾ قديم واچ ٽاور، بلتت قلعو ڪريم آباد جي چوٽي تي واقع آهي، جيڪو ميرن اٽڪل 800 سال اڳ تعمير ڪيو هو، جيڪو هڪ تاريخي نشان آهي. هنزا ۽ التت قلعو (وادي جي تري ۾) لاء. اٺين صدي عيسويءَ ۾، ٻڌ ڌرم جي هڪ وڏي شڪل جنهن جي چوڌاري ننڍڙن ٻڌ ڌرم جا آثار هئا، هڪ پٿر تي تراشيل دريافت ٿيا. ماٿريءَ جي چوڌاري پٿرن تي پراگاڻين دور جي انسانن ۽ جانورن جون شڪليون نقش ٿيل آهن. هنزه جي آس پاس ڪيتريون ئي ڍنڍون پڻ آهن جن ۾ عطا آباد ڍنڍ، بورٿ ڍنڍ، شمشال ڍنڍ، حسن آباد ڍنڍ شامل آهن. اهو پڻ 57 ڪلوميٽر ڊگهو باتورا گليشيئر جو گهر آهي، جيڪو قطبي خطي کان ٻاهر دنيا جو پنجون ڊگهو گليشيئر آهي، هن جي چوڌاري شيسپاري، باتورا ۽ ڪمپردير چوٽيون آهن.^[12]

سڀ کان وڏو جبل وارو پاسو خنجراب پاس آهي جيڪو 4,693 ميٽر اوچو آهي، جيڪو سمنڊ جي سطح کان 15000 فوٽ کان مٿي آهي، پاڪستان جي اترين سرحد ۽ چين جي ڏکڻ-اولهه سرحد تي هڪ اسٽريٽجڪ پوزيشن ۾ آهي ۽ گلگت بلتستان سان ڳنڍيل آهي، جيڪو ان کي هنزا جو هڪ ٻيو اهم نشان بڻائي ٿو.^[13]

جابلو پيچرن ۾ آنڊرا پوئگاه گلمٽ ۽ ليوپرڊ ٽريڪ شيشخات شامل آهن.^[14]

جيمز هيلٽن جي سال 1933ع جي ناول، "گم ٿيل افق" ( Lost Horizon) ۾ شنگري لا جي افسانوي وادي لاءِ وادي مشهور طور تي مڃيو وڃي ٿو.^[15]

ماڻهو[سنواريو]

مقامي ٻولين ۾ بروشسڪي، واخي ۽ شينا شامل آهن. هنزه وادي جي خواندگي جي شرح 95 سيڪڙو کان وڌيڪ آهي. ڪميونٽي اسڪولن جو قيام جيڪي اعليٰ معيار جي تعليم فراهم ڪن ٿا، ۽ آغا خان جي اثر هيٺ، اعليٰ تعليم لاءِ يونيورسٽيون ٺاهڻ ۾ مدد ڏيڻ، هنزه وادي ۾ خواندگيءَ جي بلند شرح ڏانهن هدايت ڪئي آهي، خاص ڪري ڇوڪرين لاءِ. هنزا جي تاريخي علائقي ۽ موجوده اتر پاڪستان ۾ صدين کان وڏي تعداد ۾ لڏپلاڻ، تڪرار ۽ قبيلن ۽ نسلن جي آبادڪاري ٿيندي رهي آهي، جن مان شينا قوم علائقائي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ نمايان آهن. علائقي جي ماڻهن پنهنجي تاريخي روايتن کي نسل در نسل ياد ڪيو آهي. هنزه وادي ۾ ڪجهه واخي پڻ آهن، جيڪي اڻويهين صديءَ جي شروعات ۾ اتر اوڀر افغانستان مان لڏي هتي آيا هئا. هنزه ۾ رهندڙن جي اڪثريت جو تعلق اسماعيلي شيعه فرقن سان آهي. انهن جو عقيدو آهي ته آغا خان IV سندن مذهبي شخصيت آهي. هنزا ۽ وادي جي ماڻهن جي خواندگي جي ڪاميابي ۽ مجموعي ڀلائي لاءِ سڀ کان وڏو پروموٽر ۽ مددگار پڻ مڃيو وڃي ٿو. هنزا جي ماڻهن جي ڊگھي ڄمار کي ڪجهه ماڻهن پاران نوٽ ڪيو ويو آهي، پر ٻيا ان کي رد ڪري هڪ ڊگهي عمر واري افسانه جي طور تي ترقي يافته ڄمڻ جي رڪارڊ جي کوٽ سبب. ان ڳالهه جو ڪو به ثبوت نه آهي ته هنزا جي زندگيءَ جي توقع پاڪستان جي غريب، اڪيلائي وارن علائقن جي اوسط کان گهڻو مٿي آهي. صحت ۽ ڊگھي زندگي جون دعوائون لڳ ڀڳ هميشه مقامي مير (بادشاهه) جي بيانن تي ٻڌل هونديون هيون. هڪ ليکڪ جيڪو بروشو ماڻهن سان اهم ۽ مسلسل رابطي ۾ هو، جان ڪلارڪ، ٻڌايو ته اهي مجموعي طور تي غير صحتمند هئا. تنهن هوندي به، انهن جي پوکي واري ڊگهي عمر صحيح آهي يا نه، ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هنزا جا ماڻهو هڪ صحتمند غذا سان گڏ هڪ صحتمند زندگي گذاريندا آهن. هن اسرار جو جواب ڏيڻ لاءِ ڪيترائي محقق هنزا جي ماڻهن سان گڏ رهيا آهن جن ۾ رابرٽ ميڪريسن به شامل آهن جن کي ڪينسر، معدي جي السر يا اپنديسائٽس جهڙين بيمارين ۾ مبتلا هڪ به ماڻهو نه مليو. تحقيق ڏيکاري ٿي ته زميني منظر ۽ جاگرافيائي لحاظ کان ورزش جي اعليٰ سطح انهن کي فعال ۽ چست ٿيڻ جي اجازت ڏئي ٿي جيڪا انهن جي ڊگھي عمر ۾ فڪرمند ٿئي ٿي، ان سان گڏ زردي جي ٻج ۽ تيل جو استعمال، ۽ گليشيئر جو پاڻي جنهن ۾ معدنيات شامل آهن.

پڻ ڏسو[سنواريو]

• نگر ضلعو

خارجي لنڪس[سنواريو]

وڪيميڊيا العام ۾ ھنزہ وادي سان لاڳاپيل ابلاغي مواد ڏسو.

http://emergingpakistan.gov.pk/travel/place-to-visit/gilgit-baltistan/hunza-valley/ آرڪائيو ڪيا ويا 22 January 2020 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.

حوالا[سنواريو]

↑ "Rakaposhi Nagar on Google Maps". Google Maps. حاصل ڪيل 27 June 2018.
↑ "Mountainous Valley situated in the northern part of India". dreamstime.com. Archived from the original on 28 July 2018. Retrieved 3 June 2018.
↑ Behrendt, Kurt (2003). The Buddhist Architecture of Gandhāra. BRILL. pp. 25. ISBN 978-90-474-1257-1. https://books.google.com/books?id=nqWODwAAQBAJ&q=hunza+valley+buddhism&pg=PA25.
↑ Susan E. Alcock; John Bodel; Richard J. A. Talbert (15 May 2012). Highways, Byways, and Road Systems in the Pre-Modern World. John Wiley & Sons. pp. 21–. ISBN 978-0-470-67425-3. https://books.google.com/books?id=CSr2zO0gGCsC&pg=PA21.
↑ Zara Khan, Vandalized Buddhist inscriptions in Gilgit-Baltistan are now being restored, Mashable Pakistan, 28 May 2020.
↑ Valley, Hunza. "Hunza Valley". skardu.pk. وقت 11 November 2016 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 23 November 2016. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Waheed, Abdul (4 January 2013). "The Attabad Landslide Disaster". Pamir Times. https://pamirtimes.net/2013/01/04/the-attabad-landslide-disaster/.
↑ ^8.0 ^8.1 Ahmed, Kamran. "Pakistan: The water bomb". ReliefWeb. Dawn. حاصل ڪيل 27 August 2022.
↑ "Annual Report 2011". Yumpu. National Disaster Management Authority, Government of Pakistan. صفحا. 40–41. حاصل ڪيل 27 August 2022.
↑ "SHISHKET LAKE CRISES – 2010 – CHRONOLOGY OF EVENTS" (PDF). ndma.gov.pk. NDMA. حاصل ڪيل 12 October 2019. ^{[مئل ڳنڍڻو]}
↑ Michael Bopp; Judie Bopp. "Needed: a second green revolution in Hunza" (PDF). HiMaT. صفحو. 4. وقت 27 November 2015 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 November 2015. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد) Karakorum Area Development Organization (KADO), Aliabad
↑ "Earth from Space: Batura Glacier". www.esa.int. حاصل ڪيل 2024-03-21.
↑ shahid, ariba. "Khunjerab Pass linking Pakistan, China to stay open all year round". Reuters.
↑ admin. "Amazing Views of Hunza Valley…". Trip Venture. حاصل ڪيل 2022-04-19.
↑ Craig, Tim (2023-04-10). "High up on a Pakistani mountain, a success story for moderate Islam" (en-US ۾). Washington Post. ISSN 0190-8286. https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/high-up-on-a-pakistani-mountain-a-success-story-for-moderate-islam/2015/07/22/f0b878d2-2572-11e5-b77f-eb13a215f593_story.html.

[1] "Rakaposhi Nagar on Google Maps". Google Maps. حاصل ڪيل 27 June 2018.

[2] "Mountainous Valley situated in the northern part of India". dreamstime.com. Archived from the original on 28 July 2018. Retrieved 3 June 2018.

[books.google.ae2-3] Behrendt, Kurt (2003). The Buddhist Architecture of Gandhāra. BRILL. pp. 25. ISBN 978-90-474-1257-1. https://books.google.com/books?id=nqWODwAAQBAJ&q=hunza+valley+buddhism&pg=PA25.

[AlcockBodel20122-4] Susan E. Alcock; John Bodel; Richard J. A. Talbert (15 May 2012). Highways, Byways, and Road Systems in the Pre-Modern World. John Wiley & Sons. pp. 21–. ISBN 978-0-470-67425-3. https://books.google.com/books?id=CSr2zO0gGCsC&pg=PA21.

[5] Zara Khan, Vandalized Buddhist inscriptions in Gilgit-Baltistan are now being restored, Mashable Pakistan, 28 May 2020.

[6] Valley, Hunza. "Hunza Valley". skardu.pk. وقت 11 November 2016 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 23 November 2016. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[7] Waheed, Abdul (4 January 2013). "The Attabad Landslide Disaster". Pamir Times. https://pamirtimes.net/2013/01/04/the-attabad-landslide-disaster/.

[ahmed-8] 8.0 ^8.1 Ahmed, Kamran. "Pakistan: The water bomb". ReliefWeb. Dawn. حاصل ڪيل 27 August 2022.

[9] "Annual Report 2011". Yumpu. National Disaster Management Authority, Government of Pakistan. صفحا. 40–41. حاصل ڪيل 27 August 2022.

[10] "SHISHKET LAKE CRISES – 2010 – CHRONOLOGY OF EVENTS" (PDF). ndma.gov.pk. NDMA. حاصل ڪيل 12 October 2019. ^{[مئل ڳنڍڻو]}

[fourworlds_HiMaT_2013-11] Michael Bopp; Judie Bopp. "Needed: a second green revolution in Hunza" (PDF). HiMaT. صفحو. 4. وقت 27 November 2015 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 November 2015. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد) Karakorum Area Development Organization (KADO), Aliabad

[12] "Earth from Space: Batura Glacier". www.esa.int. حاصل ڪيل 2024-03-21.

[13] shahid, ariba. "Khunjerab Pass linking Pakistan, China to stay open all year round". Reuters.

[14] . "Amazing Views of Hunza Valley…". Trip Venture. حاصل ڪيل 2022-04-19.

[15] Craig, Tim (2023-04-10). "High up on a Pakistani mountain, a success story for moderate Islam" (en-US ۾). Washington Post. ISSN 0190-8286. https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/high-up-on-a-pakistani-mountain-a-success-story-for-moderate-islam/2015/07/22/f0b878d2-2572-11e5-b77f-eb13a215f593_story.html.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]