گُوجَری ٻولي

گُوجَری
	گوجري ، گجري ، گجري
	گُوجَری; गुर्जरी;
	; گرجاري ٽڪري، فارسي-عربي رسم الخط (وچ) ۽ ديوناگري (هيٺ) ۾ لکيل آهي.
Native to	ڀارت، پاڪستان، افغانستان
Native speakers	1-2 ملين (2021)e26
Language family en:Line-handling templates	هند-يورپي هند-ايراني هند- آريائي مغربي راجسٿاني گُوجَری; ; ; ; ;
Writing system en:Line-handling templates	ٽڪري، فارسي-عربي رسم الخط، لاندا، ديوناگري
Language codes
ISO 639-3	gju

گجري (پڻ گوجري ، گجري ، يا گوجاري ؛ گُوجَری, گُجَّری ) هڪ هند-آريائي ٻولي آهي، جيڪا اڪثر گجرن پاران هندستان ۽ پاڪستان جي اترين علائقن ۽ افغانستان ۾ ڳالهائي ويندي آهي. اهو راجسٿاني ٻولين جي گروهه جو ميمبر آهي. ^[1] ^[2]

هندستان ۾، ٻولي 1.3 ملين ماڻهو (2011 جي مطابق) ڄمون ۽ ڪشمير ۽ هماچل پرديش ۾ ڳالهائي رهيا آهن، ٻين هنڌن تي گوجر نسلي ٻولي بدران علائقائي ٻولين ڏانهن منتقل ٿي ويا آهن. پاڪستان ۾، اندازي مطابق 400,000 ڳالهائيندڙ آهن (2018 تائين) آزاد ڪشمير ۾، گلگت بلتستان ۾ ( ديامر ۽ گلگت ضلعن)، خيبر پختونخواهه ۾ ( هزاره علائقو ، ۽ اتر اولهه ۾ چترال ضلعي تائين) ۽ راولپنڊي ضلعي ۾. اتر پنجاب. افغانستان ۾ آبادي پکڙيل آهي، ۽ انگ 15,000 آهي (2015 جي اندازي مطابق).

اڳوڻي هندستاني رياست ڄمون ۽ ڪشمير جي حڪومت گجري کي تسليم ڪيو هو ان کي رياست جي آئين جي ڇهين شيڊول ۾ شامل ڪري. ^[3]

ادبي روايتون[سنواريو]

گجري لوڪ ڪهاڻيون تمام وڏيون آهن، جن ۾ گيت، ناٽڪ ۽ لوڪ داستان شامل آهن، جن کي داستانن جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو. ”نورو“، ”تاجو“، ”نورا بيگم“، ”شوپيا“، ”کنجهڙي“، ”ماريان“ سميت سوين لوڪ گيت رڪارڊ ۽ ڇپجي چڪا آهن. ^[4]

تخليقي لکڻ جي جديد روايت ۾ شامل آهي شاعرن جهڙوڪ: سائين قادر بخش، نون پونچي ۽ ٻيا. ٻين جهڙوڪ: ميان نظام الدين، خدا بخش زري، ذبيح راجوروي، شمس الدين مهجور پونچي، ميان بشير احمد ، جاويد راهي ، رفيق انجم ، ملڪي رام ڪشن، سروري قصا، نسيم پونچيءَ به گجريءَ جي شاعريءَ ۾ شاندار خدمتون سرانجام ڏنيون آهن. نثر ۽ تنقيد.

ادارا ۽ ميڊيا[سنواريو]

آل انڊيا ريڊيو ۽ دور درشن مرڪز مختلف گجري پروگرام هلائي ٿو. ريڊيو ڪشمير جمون ، سرينگر، پونڇ ڀارت ۽ پاڪستان جي ست ريڊيو اسٽيشنن ۽ پي ٽي وي جا گجري پروگرام ۽ نيوز بليٽين سڄي ڄمون ۽ ڪشمير ۾ قبول ڪيا ويا. گجري ۾ انسائيڪلوپيڊيا، شاعري، افسانا ۽ نان فڪشن، لغت، گرامر، فطرت، لوڪ ڪهاڻين، فن ۽ اڏاوت، زراعت، سماجيات ۽ تحقيق جي موضوعن تي ڪتاب ڇپيل آهن. ^[5]

نيشنل اڪيڊمي آف ليٽرس، ساهتيه اڪيڊمي ، گجري کي ان جي قومي انعام، ڀاشا سمن، ۽ ٻين پروگرامن لاء اهم هندستاني ٻولين مان هڪ تسليم ڪيو. ڄمون ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽس، ڪلچر اينڊ لئنگئيجز 1970ع ۾ پنهنجي مرڪزي آفيس ۾ گجري ڊپارٽمينٽ قائم ڪيو ۽ گجري ۾ شايع ٿيو. هنن گجري ٻوليءَ جي ترقيءَ لاءِ سيمينار، ڪانفرنسون وغيره منعقد ڪرايون. ڄمون ۽ ڪشمير اسٽيٽ بورڊ آف اسڪول ايجوڪيشن اسڪول ۾ گجري پڙهائڻ لاءِ مڊل معيار تائين گجري ۾ نصاب تيار ڪيو. يونيورسٽي آف ڄمون ڪائونسل ڄمون ۽ ڪشمير يونيورسٽي ۾ گوجري ريسرچ سينٽر کولڻ جي منظوري ڏني جنهن کي ٻوليءَ تي تحقيقي منصوبن کي مڪمل ڪرڻ تي ڊاڪٽريٽ جون ڊگريون ڏنيون ويون آهن. پاڪستان جي انتظام هيٺ ڪشمير ۾، گجري اڪيڊمي قائم ڪئي وئي آهي ۽ مختلف يونيورسٽين ۽ علائقائي تحقيقي مرڪزن ۾ پوسٽ گريجوئيٽ اڀياس جا شعبا قائم ڪيا ويا آهن.

بحالي[سنواريو]

پاڪستان جي هيٺين يا ميداني علائقن ۾ اسلام آباد، اٽڪ، راولپنڊي، چکوال، جهلم، گجرات، سيالڪوٽ، نارووال، گوجرانوالا، سرگوڌا، فيصل آباد، شيخوپوره، لاهور ۽ ليه جهڙن ضلعن ۾ گجرن جو وڏو تعداد آهي. پر وقت جي انقلاب جي ڪري انهن مان اڪثريت گجري ڳالهائڻ کي وساري يا ڇڏي وئي آهي. گوجري بهالي پروگرام (گوجري بحالي پروگرام) انهن علائقن ۾ شروع ڪيو ويو آهي ته جيئن گجرن کي ٻيهر گجري ڳالهائڻ شروع ڪيو وڃي. جيتوڻيڪ هن پروگرام جو خاص ڌيان انهن علائقن تي آهي، پر اهو سڄي پاڪستان تائين پکڙيل آهي. ان پروگرام تحت گجرن کي گجري کي پنهنجي مادري ٻولي سمجهڻ لاءِ قائل ڪيو پيو وڃي. انهن کي اهو پڻ چيو پيو وڃي ته اهي تعليمي ادارن ۾ مختلف فارمن جي مادري ٻولين جي ڪالمن ۾ ذڪر ڪن. ڪمپيوٽرائيزڊ قومي سڃاڻپ ڪارڊ لاءِ درخواست ڏيڻ وقت؛ ۽ ملازمت ڳولڻ دوران انهن جا تفصيل ڀريندا. ان پروگرام تحت وفاقي حڪومت کي چيو ويندو ته آدمشماري جي مادري ٻولي واري ڪالم ۾ گجري کي شامل ڪيو وڃي. اهڙي طرح گجرات يونيورسٽي کي گوجري ڊپارٽمينٽ قائم ڪرڻ لاءِ چيو ويندو. هي پروگرام گجرات ضلعي جي ڳوٺ چک دِينا سان تعلق رکندڙ ڪنڊوڻي گجر محمد افسر خان جو آهي. ڪنڊوانا ختانا گجرن جي هڪ شاخ آهن ۽ سندن نسل ڪنڊو مان ملي ٿو، هڪ مشهور گجر جيڪو مغل بادشاهه اڪبر جي دور ۾ يا ان کان اڳ گجرات ضلعي ۾ رهندو هو. سندس قبر اڄ تائين ضلعي گجرات جي ڳوٺ مکياڻي ۾ موجود آهي. ^[6]

ببليوگرافي[سنواريو]

ڊڪشنريون : ^[7]

گوجري لغت 6 جلد ڄمون ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر ۽ ٻوليون
جامع گوجري لغت ايڊ. جاويد راهي، ڄمون ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر ۽ ٻوليون
هندي- گوجري لغت ايڊ. جاويد راهي، قبائلي ريسرچ اينڊ ڪلچرل فائونڊيشن
لوڪ- لوڪ ڊڪشنري 2 وول آف گجر قبيلي ايڊ. جاويد راهي، قبائلي ريسرچ اينڊ ڪلچرل فائونڊيشن
هندي- گوجري لغت ايڊ. جاويد راهي، قبائلي ريسرچ اينڊ ڪلچرل فائونڊيشن
گوجري انگريزي ڊڪشنري ايڊ. ڊاڪٽر رفيق انجم

ڪتاب/ ليکڪ/ جاويد راهي ^[8]

لوڪ- ورسو - (تحقيق) ڄمون ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر اينڊ لينگوئجز پاران انعام (1999)
ڄمون ڪشمير کي قبلا اور انکي زبونين (ريسرچ/اردو) -(2010)
ڄمون ۽ ڪشمير جو گوجر قبيلو (ريسرچ انگريزي) (2015)
گجر شناخت جو سفر (تاريخ ۽ ثقافت اردو- 2005)
گوجري لوڪ گيت -2018
گجر اور گوجري (2004)
گجر تريخ (2009)
ٽئگور جي چونم شيري (2011) جمو ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر ۽ ٻوليون پاران شايع ٿيل
گوجري گرامر (2012) جمو ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر ۽ ٻوليون پاران شايع ٿيل
قديم گوجري لغت (2013) ڇپيل ڄمون ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر اينڊ لئنگئيجز
The Gujjar Tribe of J&K (2012) Published by Jammu and Kashmir Academy of Art, Culture and Languages
دي گجر جلد 1 کان 6 (2013-16) جمو ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر اينڊ لئنگئيجز پاران شايع ٿيل
ڄمون ۽ ڪشمير جو گجر قبيلو تحقيقي ڪتاب

گجري رسالا[سنواريو]

ڄمون ۽ ڪشمير اڪيڊمي آف آرٽ، ڪلچر اينڊ لينگوئجز پاران شايع ٿيل ^[9] ^[10]

شيرازا گوجري-ٻئي-ماهوار
مهارو اديب گوجري
شنگران جي گيت
گوجري جو لال
قداور
پنيري
گوجري ڏس گيت
گوجري ڏس ڪهاني
گجر ۽ گوجري
گوجري ضربِ ادب

اين جي اوز پاران شايع ٿيل گوجري ڪتاب

اخان گوجري اقتباس جي ڪي گوجري انجمن 2004 ايڊٽ ڪيو ڊاڪٽر رفيق انجم
گوجري کهاوت ڪوش گوجري اقتباس جي ڪي گوجري انجمن 2004 ايڊٽ؛ ڊاڪٽر رفيق انجم پاران
انجمن شناسي جي سوانح عمري جي ڪي گوجري انجمن 2007 ايڊٽ ڪئي وئي
ساجرا ڦل (حڪيم) چونڊ شاعري جي ڪي گوجري انجمن 2007، ايڊٽ
پيچنگ (مخلص) چونڊ شاعري جي ڪي گوجري انجمن 2007، ايڊيٽوريل ڊاڪٽر رفيق انجم
گوجري ڪتاب بزم اديب ڪالاڪوٽ پاران شايع ٿيل
سجار بوٽ - ڪتاب سيريز
گوجري سيرت النبي (لشڪار محمد) مصنف مفتي محمد ادريس ولي حسوال گوجر

حوالا[سنواريو]

↑ Gojri And Its Relationship With Rajasthani, Etc.
↑ Dr. R.P. Khatana. "Gujari Language and Identity in Jammu and Kashmir". Kashmir News Network: Language Section (koshur.org). حاصل ڪيل 2007-05-31.
↑ In Jammu and Kashmir, Gujari is written right-to-left in an extension of the Persian alphabet, which is itself an extension of the Arabic alphabet. Gujari is associated with the Nastaʿlīq style of Persian calligraphy - http://jktribals.page.tl/Gojri-Language.htm آرڪائيو ڪيا ويا 26 June 2018 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., http://www.merinews.com/article/writers-in-jk-seek-constitutional-safeguards-for-gojri/129813.shtml آرڪائيو ڪيا ويا 9 December 2022 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
↑ Rahi, Dr Javaid. "The Gujjars - Vol: 01 a Book on History and Culture of Gujjar Tribe : Ed Javaid Rahi".
↑ "Give more airtime to Gojri programmes, urge Gujjars".
↑ "Gojri: The language that's spoken but rarely read".
↑ "Of a Gujjar Scholar and Social activist". Daily Excelsior.
↑ "Life Story: Javaid Rahi, cultural activist, writer". The Dispatch.
↑ "Gojri Books of Javaid Rahi published by Jammu and Kashmir Academy of Art, Culture and Languages". viaf.org.
↑ "Why I Gurjar Desh Charitable Trust Jammu -Gojri Books by Dr Javaid Rahi". viaf.org.

وڌيڪ پڙهڻ[سنواريو]

1992: Rensch، Calvin R.، ھندڪو ۽ گجري - نيشنل انسٽيٽيوٽ آف پاڪستاني اسٽڊيز، 305 ص.ISBN 969-8023-13-5 .
2012: جاويد راهي، دي گجر ٽربيب آف ڄمون ۽ ڪشمير - گلشن ڪتاب، سرينگر J&K 190001، 305 ص.ISBN 81-8339-103-6 .

خارجي لنڪس[سنواريو]

[1] Gojri And Its Relationship With Rajasthani, Etc.

[2] Dr. R.P. Khatana. "Gujari Language and Identity in Jammu and Kashmir". Kashmir News Network: Language Section (koshur.org). حاصل ڪيل 2007-05-31.

[3] In Jammu and Kashmir, Gujari is written right-to-left in an extension of the Persian alphabet, which is itself an extension of the Arabic alphabet. Gujari is associated with the Nastaʿlīq style of Persian calligraphy - http://jktribals.page.tl/Gojri-Language.htm آرڪائيو ڪيا ويا 26 June 2018 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., http://www.merinews.com/article/writers-in-jk-seek-constitutional-safeguards-for-gojri/129813.shtml آرڪائيو ڪيا ويا 9 December 2022 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.

[4] Rahi, Dr Javaid. "The Gujjars - Vol: 01 a Book on History and Culture of Gujjar Tribe : Ed Javaid Rahi".

[5] "Give more airtime to Gojri programmes, urge Gujjars".

[6] "Gojri: The language that's spoken but rarely read".

[auto-7] "Of a Gujjar Scholar and Social activist". Daily Excelsior.

[8] "Life Story: Javaid Rahi, cultural activist, writer". The Dispatch.

[9] "Gojri Books of Javaid Rahi published by Jammu and Kashmir Academy of Art, Culture and Languages". viaf.org.

[10] "Why I Gurjar Desh Charitable Trust Jammu -Gojri Books by Dr Javaid Rahi". viaf.org.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]