نباتاتيات
نباتاتيات (Botani)، نباتاتي سائنس يا نباتاتي حياتيات (عربي: علم النبات، انگريزي: Botany) نباتاتي زندگيءَ جي سائنس آهي، يعني اها سائنس جنھن ۾ ٻوٽن جو اڀياس ڪيو وڃي ٿو، ان کي نباتات چيو ويندو آھي. اھا حياتيات جي ٻن بنيادي شاخن مان ھڪ آھي. حياتيات جي هڪ ٻي وڏي شاخ حيوانيات آهي. ماھر نباتات، نباتاتي سائنسدان يا فائيٽولاجسٽ هڪ سائنسدان آهي جيڪو هن فيلڊ ۾ ماهر آهي. اصطلاح "باٽني" قديم يوناني لفظ "βοτάνη" (رومن:botanē) مان ورتل آهي: معنيٰ "چراگاھ"، "جڙي ٻوٽي"، "گاھہ" يا "چارو"؛ ۽ βοτάνη يا βόσκειν مان نڪتل، "to eat" يا "to grase."[1] روايتي طور تي، نباتاتيات ۾ فنگس ۽ الجي جو مطالعو شامل ڪيو ويو آهي ء ان جا ماھر ترتيب سان مائڪولوجسٽ ۽ فزيالوجسٽس آھن. انهن ٽنھي گروپن جي جاندارن جي مطالعي لاءِ بين الاقوامي نباتاتي ڪانگريس جي دلچسپي جو مرڪز رھيا آھن. اڄڪلهہ، نباتات جا ماهر زميني ٻوٽن جي اٽڪل 4,10,000 قسمن جو مطالعو ڪن ٿا، جن مان اٽڪل 3,91,000 جنسون پاڙن وارا ٻوٽا آهن (جنھن ۾ گلن جي ٻوٽن جون اٽڪل 3,69,000 جنسون شامل آهن).[2]
بوٽنيءَ جي ابتدا قبل از تاريخ ۾ جڙي ٻوٽين جي حيثيت سان ٿي، ابتدائي انسانن جي ڪوششن سان سڃاڻپ ۽ بعد ۾ پوکيا ٻوٽا جيڪي خوردني، زهريلا ۽ ممڪن طور تي دوائن وارا هئا، ان کي انساني تحقيق جي پهرين ڪوششن مان هڪ بڻايو. قرون وسطي جي باغن ۾، اڪثر خانقاهن سان جڙيل هوندا آهن، جن ۾ ٻوٽا هوندا هئا جن کي ممڪن طور تي دوائن جو فائدو حاصل هوندو ھو. اهي يونيورسٽين سان جڙيل پهرين نباتاتي باغن جا پيشوا هئا، جن جو بنياد 1540ع کان پوءِ قائم ٿيو. سڀ کان پھرين مان ھڪڙو پادوا بوٽانيڪل باغ ھو. انهن نباتیات جی ماھرن کي ٻوٽن جي علمي مطالعي جي سهولت ڏني. ڪيٽلاگ ڪرڻ ۽ انهن جي مجموعن کي بيان ڪرڻ جون ڪوششون ٻوٽن جي ٽيڪنامي جي شروعات هيون، ۽ سال 1753ع ۾ ڪارل لينيس نالي جي ٻائيوميل سسٽم تائين پهتيون، جيڪو اڄ ڏينهن تائين سڀني حياتياتي جنسن جي نالي لاءِ استعمال ۾ آهي. 19هين ۽ 20هين صديءَ ۾ ٻوٽن جي مطالعي لاءِ نيون ٽيڪنڪون تيار ڪيون ويون، جن ۾ آپٽيڪل مائڪرو اسڪوپي جا طريقا ۽ لائيو سيل اميجنگ، اليڪٽران مائيڪرو اسڪوپي، ڪروموزوم نمبر جو تجزيو، ٻوٽن جي ڪيمسٽري ۽ اينزائمز ۽ ٻين پروٽين جي ساخت ۽ ڪم شامل آهن. 20 صدي جي آخري ٻن ڏهاڪن ۾، نباتات جي ماهرن ماليڪيولر جينياتي تجزيي جي ٽيڪنالاجي جو استحصال ڪيو، جن ۾ جينومڪس ۽ پروٽومڪس ۽ ڊي اين اي جي ترتيب شامل آهن ته جيئن ٻوٽن کي وڌيڪ صحيح طور تي درجه بندي ڪري سگهجي. جديد نباتات سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي ٻين ڪيترن ئي شعبن مان تعاون ۽ بصيرت سان گڏ هڪ وسيع، گھڻ-ڊسپلنري مضمون آهي. تحقيقي عنوانن ۾ ٻوٽن جي جوڙجڪ، ترقي ۽ فرق، پيدائش، بايو ڪيمسٽري ۽ پرائمري ميٽابولزم، ڪيميائي شين، ترقي، بيماريون، ارتقائي رشتا، سسٽماتڪس، ۽ ٻوٽن جي ٽيڪنامي شامل آهن. 21 هين صديءَ جي ٻوٽن جي سائنس ۾ غالب موضوع ماليڪيولر جينيٽڪس ۽ ايپيگينيٽيڪس آهن، جيڪي ٻوٽن جي سيلن ۽ بافتن جي فرق دوران جين اظهار جي ميڪانيزم ۽ ڪنٽرول جو مطالعو ڪن ٿا. نباتاتي تحقيق ۾ بنيادي خوراڪ، مواد جهڙوڪ ڪاٺ، تيل، رٻڙ، فائبر ۽ دوائون، جديد باغباني، زراعت ۽ ٻيلن ۾، ٻوٽن جي پروپيگنڊا، نسل ۽ جينياتي تبديلي، ڪيميائي ۽ خام مال جي ٺهڻ ۽ تعمير لاءِ خام مال مهيا ڪرڻ ۾ مختلف ايپليڪيشنون آهن. توانائي جي پيداوار، ماحولياتي انتظام ۾، ۽ حياتياتي تنوع جي سار سنڀال.
تاريخ
[سنواريو]ابتدائي نباتاتيات
[سنواريو]
نباتاتيات جي شروعات جڙي ٻوٽين، ٻوٽن جي مطالعي ۽ انهن جي ممڪن طبي خاصيتن لاءِ استعمال جي ڪري ٿي.[3] نباتاتيات جي شروعاتي رڪارڊ ٿيل تاريخ ۾ ڪيتريون ئي قديم لکڻيون ۽ ٻوٽن جي درجه بندي شامل آهن. ابتدائي نباتاتي ڪم جا مثال هندستان جي قديم آثارن ۾ مليا آهن جيڪي 1100 قبل مسيح کان اڳ جي تاريخن ۾ آهن،[4] [5] قديم مصر،[6] آثار قديمه آوستان جي لکڻين ۾، ۽ چين جي ڪمن ۾ جيڪي 221 قبل مسيح کان اڳ ۾ آهن.[4][7]
جديد نباتیات جون پاڙون قديم يونان ۾ خاص ڪري ٿيوفراسٽس (371 ق.م – 287 ق.م)، ارسطوءَ جو شاگرد، ڏانهن آهي، جنهن ان جا ڪيترائي اصول ايجاد ڪيا ۽ بيان ڪيا ۽ سائنسي برادريءَ ۾ وڏي پيماني تي ”فادر آف باٽني“ جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.[8] هن جا اهم ڪارناما، ٻوٽن جي تحقيقات ۽ نباتات جي سببن تي، وچين دور تائين، تقريبن ستر صديون بعد، نباتات جي سائنس ۾ سڀ کان اهم حصو آهن.[8][9] قديم يونان جو هڪ ٻيو ڪم، ڊي ميٽيريا ميڊيڪا آهي، جنهن نباتاتيات تي ابتدائي اثر وڌو آهي، پنج جلدن تي مشتمل انسائيڪلوپيڊيا، ابتدائي جڙي ٻوٽين جي دوائن بابت پهرين صديءَ جي وچ ڌاري يوناني طبيب ۽ فارماسولوجسٽ پيڊينيئس ڊيوسڪرائڊس پاران لکيل آهي. ڊي ميٽيريا ميڊيڪا وڏي پيماني تي 1500 سالن کان وڌيڪ عرصي تائين پڙهيو ويو.[10]
قرون وسطي واري مسلم دنيا جي اهم ڪمن ۾ ابن وحشيه جو نبطين زراعت، ابو حنيفه دينیوري (828ع-896ع) جو نباتات جو ڪتاب، ۽ ابن باسل جو مٽيءَ جو درجو شامل آهن. 13ھین صدي جي شروعات ۾، ابو العباس النباطي ۽ ابن البيطار (وفات: 1248ع) نباتاتيات تي منظم ۽ سائنسي انداز ۾ لکيو.[11][12][13]
16ھین صدي جي وچ ڌاري، اطالوي يونيورسٽين جي هڪ انگ ۾ بوٽنيڪل باغن جو بنياد رکيو ويو. 1545ع ۾ پادوا بوٽنيڪل باغ عام طور تي پهريون سمجهيو ويندو آهي جيڪو اڃا تائين پنهنجي اصل جڳهه تي آهي. انهن باغن اڳين ”فزيڪل باغن“ جي عملي قدر کي جاري رکيو، اڪثر ڪري خانقاهن سان جڙيل هئا، جن ۾ ٻوٽا پوکيا ويندا هئا، جن ۾ دوائن جي استعمال لاءِ شڪي هئا. انهن هڪ علمي مضمون جي طور تي نباتات جي ترقي جي حمايت ڪئي. باغين ۾ پوکيل ٻوٽن بابت ليڪچر ڏنا ويا. بوٽنيڪل باغات گهڻو پوءِ اتر يورپ ۾ آيا. انگلينڊ ۾ پهريون ڀيرو 1621ع ۾ آڪسفورڊ بوٽانڪل گارڊن يونيورسٽي هئي.[14]
جرمن طبيب ليونهارٽ فچس (1501–1566) ”نباتات جي ٽن جرمن ابن ڏاڏن“ مان هڪ هو، ان سان گڏ عالم اوٽو برونفيلس (1489–1534) ۽ طبيب هيرونيمس بوڪ (1498–1554) (جنهن کي هيرونيمس ٽراگس پڻ سڏيو ويندو هو).[15][16]
فچس ۽ برونفیلس اڳوڻن ڪمن کي نقل ڪرڻ جي روايت کي ٽوڙي ڇڏيو ته جيئن انهن جو اصل مشاهدو ڪيو وڃي. بوڪ ٻوٽن جي درجه بندي جو پنهنجو نظام ٺاهيو.
طبيب، ويلريئس ڪورڊس (1515-1544) 1544ع ۾ نباتاتي ۽ دواسازي جي لحاظ کان اهم جڙي ٻوٽين جي هسٽوريا پلانٽرم ۽ شايع ٿيل جڙي ٻوٽين جي دوائن جي استعمال کي ڍڪيندي، هڪ فارماڪوپائيا جو ڊسپينسيٽريم 1546ع ۾ تصنيف ڪيو.[17] فطرت پسند اليس الڊرونڊي (1522-1605)، جنهن کي قدرتي تاريخ جو پيءُ سمجهيو ويندو هو، ٻوٽن جو مطالعو شامل ڪیو. سال 1665ع ۾، هڪ ابتدائي خوردبيني استعمال ڪندي، پولي میٿ رابرٽ هڪ ڪارڪ ۾ ۽ ٿوري عرصي بعد زنده ٻوٽي جي ٽشو ۾ خلیو (Cell)، هڪ اصطلاح هن ٺاهي، دريافت ڪيو.[17]
ابتدائي جديد نباتیات
[سنواريو]
18هين صديءَ دوران، ٻوٽن جي سڃاڻپ جا نظام ڊڪٽوٽومس (Dichotomous) چاٻين جي مقابلي ۾ ٺاهيا ويا، جتي اڻڄاتل ٻوٽن کي ٽئڪسونومڪ گروپن ۾ (مثال طور خاندان، نسل ۽ نوع) جوڙن جي وچ ۾ چونڊ جو هڪ سلسلو ٺاهي ترتيب ڏنو ويو. اکرن جي چونڊ ۽ ترتيب خالص طور سڃاڻپ (تشخيصي چاٻين) لاءِ ٺاهيل ڪنز ۾ مصنوعي يا وڌيڪ ويجھي طور تي ٽئڪسا جي قدرتي يا فائليٽڪ ترتيب سان مطابقت رکندڙ چاٻين ۾ ٿي سگھي ٿي.[18] 18هين صدي عيسويءَ تائين، مطالعي لاءِ نوان ٻوٽا يورپ ۾ اچي رهيا هئا، جيڪي نئين دريافت ٿيل ملڪن ۽ سڄي دنيا جي يورپي نوآبادين مان وڌندڙ تعداد ۾ يورپ ۾ اچي رهيا هئا. سال 1753ع ۾ ڪارل لينئي پنهنجي ڪتاب، "اسپيسيز پلانٽارم" کي شايع ڪيو، جيڪو ٻوٽن جي نسلن جي هڪ درجي بندي ۾ درجو رکي ٿي جيڪو جديد نباتاتي نام ڏيڻ لاءِ حوالي جو نقطو آهي. هن هڪ معياري بائنوميل يا ٻن حصن جي نالي جي اسڪيم قائم ڪئي جتي پهريون نالو نسل جي نمائندگي ڪندو هو ۽ ٻيو نالو نسل جي اندر نوع جي سڃاڻپ ڪندو هو.[19] سڃاڻپ جي مقصد لاءِ لينئي جو جنسياتي نظام (Systema Sexuale) ٻوٽن کي، انهن جي نر جنسن جي جنسي عضون جي تعداد جي مطابق، 24 گروهن ۾ ورهايو. 24 هين گروپ، ڪرپٽوگيميا ۾، سڀني ٻوٽن کي شامل ڪيو اهي، جن ۾ لڪايل پيداواري حصا اهن، هن ۾ سينور، برسيان، الجي، فنگس ۽ ليور وورٽ شامل آهن.[20]
نباتات، ان دور ۾، اصل ۾ مٿئين طبقي جي عورتن جو شوق هو. اهي عورتون سڄي دنيا مان گلن ۽ ٻوٽن کي سائنسي درستگيءَ سان گڏ ڪنديون هيون. نقاشي ڪيترن ئي قسمن کي رڪارڊ ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيون ويون جيڪي ٻين ماحول ۾ منتقل يا برقرار نه ٿي سگهيون. مارين نارٿ 900 کان وڌيڪ نوعون پاڻي جي رنگ ۽ آئل پينٽنگس سان انتهائي تفصيل سان بيان ڪيون.[21] هن جو ڪم ۽ ٻين ڪيترن ئي عورتن جو ٻوٽن تي ڪم هڪ وسيع سامعين تائين نباتاتيات کي مشهور ڪرڻ جي شروعات هئي.
ٻوٽن جي اناتومي، مورفولوجي ۽ زندگيءَ جي چڪرن جي ڄاڻ وڌائڻ سبب اهو محسوس ٿيو ته ٻوٽن جي وچ ۾ لينئي جي مصنوعي جنسي نظام کان وڌيڪ قدرتي لاڳاپا هئا. ايڊنسن (1763)، ڊي جوسيو (1789) ۽ ڪئنڊولي (1819) سڀني مختلف متبادل قدرتي نظامن جي درجي بندي جي تجويز ڏني، جن ۾ ٻوٽن کي، گڏيل ڪردارن جي وسيع رينج استعمال ڪندي، گروپ ڪيو ويو ۽ جنهن جي وڏي پيماني تي پيروي ڪئي وئي. ڪئنڊولي جو نظام مارفالوجيڪل پيچيدگي جي ترقي جي باري ۾ سندس خيالن جي عڪاسي ڪئي ۽ بعد ۾ بينٿم ۽ هوڪر نظام، جيڪو 19هين صدي جي وچ تائين اثرائتو هو، ڪئنڊولي جي طريقي کان متاثر ٿيو. ڊارون جي سال 1859ع ۾ نسلن جي اصليت (Origin of Species) جي اشاعت ۽ سندس عام نسل جي تصور کي، ارتقائي رشتن کي صرف مورفالاجيڪل هڪجهڙائي کان الڳ ظاهر ڪن لاء ڪنڊولي جي نظام ۾ تبديلين جي ضرورت هئي.[22]
پهرين "جديد" درسي ڪتاب جي ظاهر ٿيڻ سان نباتاتيات تمام گهڻو متاثر ٿيو، ميٿياس شيلڊن جي سائنسي نباتيات جا اصول (Grundzüge der Wissenschaftlichen Botanik) ۽ سال 1849ع ۾ انگريزي ۾ "Principles of of Scientific Botany" جي نالي سان ڇپيو.[23] شيلڊن هڪ مائڪروسڪوپسٽ ۽ ابتدائي ٻوٽن جي انسائيڪلوپيڊيا جو ماهر هو، جنهن کي ٿيوڊور شوان ۽ رڊولف ورشيو سان گڏجي جيو گھرڙي جي نظريي جو بنياد وڌو ۽ پهريون ڀيرو انهن ماڻهن ۾ شامل هو جنهن جيو گھرڙي جي نيوڪلئس جي اهميت کي سمجھيو، جنهن کي 1831ع ۾ رابرٽ براون بيان ڪيو.[24] 1855ع ۾، ايڊولف فڪ، حياتياتي نظام ۾ ماليڪيولر ڊفيوشن جي شرحن جي حساب سان، فڪ جي قانونن کي ترتيب ڏنو.[25]
جديد نباتاتيات جو ٻيو مرحلو
[سنواريو]گريگور مينڊل (1822-1884)، آگسٽ ويزمن (1834-1914) سان پيدا ٿيندڙ وراثت جي جين-ڪروموزوم نظريي تي تعمير ڪندي اهو ثابت ڪيو ته وراثت صرف گئمٽس ذريعي ٿيندي آهي. ٻيو ڪوبه جيو گھرڙو وراثت ۾ مليل ڪردارن کي منتقل نٿو ڪري سگهي.[26] ڪيٿرائن ايساو (1898-1997) جو ڪم ٻوٽن جي اناتومي تي اڃا تائين جديد نباتات جو هڪ اهم بنياد آهي. هن جي ڪتابون، "پلانٽ اناتومي" ۽ "اناتومي آف سيڊ پلانٽس" اڌ صدي کان به وڌيڪ عرصي تائين اهم ٻوٽن جي ساخت جي حياتيات جي مضمونن ۾ شامل رهيو.[27][28]
ٻوٽن جي ماحوليات جو نظم 19 صدي جي آخر ۾ نباتات جي ماهرن جهڙوڪ يوگينيئس وارمنگ پاران شروع ڪيو ويو، جنهن اهو مفروضو پيدا ڪيو ته ٻوٽا ڪميونٽي ٺاهيندا آهن، ۽ سندس مرشد ۽ جانشين ڪرسٽن سي راونڪير جنهن جو نظام ٻوٽن جي زندگيءَ جي شڪلين کي بيان ڪرڻ جو نظام اڄ به استعمال ۾ آهي. اهو تصور ته ٻوٽن جي برادرين جي جوڙجڪ، جهڙوڪ معتدل وسيع ٻوٽي واري ٻيلن ۾ ماحولياتي جانشين جي عمل ذريعي تبديليون هينري چانڊلر ڪوئلس، آرٿر ٽينسلي ۽ فريڊرڪ ڪليمنٽس پاران تيار ڪيون ويون آهن. ڪليمنٽس کي ڪلائيمڪس سبزي جي خيال سان اعتبار ڪيو ويو آهي سڀ کان وڌيڪ پيچيده نباتات جي طور تي جيڪو هڪ ماحول جي حمايت ڪري سگهي ٿو ۽ ٽينسلي ماحولياتي نظام جي تصور کي حياتيات ۾ متعارف ڪرايو. Alphonse de Candolle، Nikolai Vavilov (1887-1943) جي وسيع اڳئين ڪم تي تعمير ڪندي، جيو جاگرافي، مرڪز جا مرڪز، ۽ اقتصادي ٻوٽن جي ارتقائي تاريخ جو احوال پيدا ڪيو. خاص طور تي 1960ع واري ڏهاڪي جي وچ کان وٺي ٻوٽن جي جسماني عملن جي فزڪس کي سمجھڻ ۾ اڳڀرائي ٿي آهي جهڙوڪ ٽرانسپيريشن (ٻوٽن جي بافتن اندر پاڻيءَ جي آمد و رفت)، پتي جي مٿاڇري کان پاڻي جي بخارات جي شرح تي انحصار ۽ پاڻيءَ جي ماليڪيولر ڊفيوژن. بخار ۽ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ اسٽوميٽل ايپرچرز ذريعي. انهن ترقيات، اسٽوميٽل ايپرچرز جي ماپ کي ماپڻ لاءِ نون طريقن سان ملائي، ۽ فتوسنتيسس جي شرح کي ٻوٽن ۽ ماحول جي وچ ۾ گيس جي مٽاسٽا جي شرحن جي صحيح وضاحت کي فعال ڪيو آهي. روٿمسڊڊ تجرباتي اسٽيشن تي رونالڊ فشر، فرينڪ يٽس ۽ ٻين پاران شمارياتي تجزيي ۾ جدت، بوٽنيڪل تحقيق ۾ منطقي تجرباتي ڊيزائن ۽ ڊيٽا جي تجزيي کي آسان بڻائي ٿي.
discipline of plant ecology was pioneered in the late 19th century by botanists such as Eugenius Warming, who produced the hypothesis that plants form communities, and his mentor and successor Christen C. Raunkiær whose system for describing plant life forms is still in use today. The concept that the composition of plant communities such as temperate broadleaf forest changes by a process of ecological succession was developed by Henry Chandler Cowles, Arthur Tansley and Frederic Clements. Clements is credited with the idea of climax vegetation as the most complex vegetation that an environment can support and Tansley introduced the concept of ecosystems to biology.[29][30][31] Building on the extensive earlier work of Alphonse de Candolle, Nikolai Vavilov (1887–1943) produced accounts of the biogeography, centres of origin, and evolutionary history of economic plants.[32]
Particularly since the mid-1960s there have been advances in understanding of the physics of plant physiological processes such as transpiration (the transport of water within plant tissues), the temperature dependence of rates of water evaporation from the leaf surface and the molecular diffusion of water vapour and carbon dioxide through stomatal apertures. These developments, coupled with new methods for measuring the size of stomatal apertures, and the rate of photosynthesis have enabled precise description of the rates of gas exchange between plants and the atmosphere.[33][34] Innovations in statistical analysis by Ronald Fisher,[35] Frank Yates and others at Rothamsted Experimental Station facilitated rational experimental design and data analysis in botanical research.[36] The discovery and identification of the auxin plant hormones by Kenneth V. Thimann in 1948 enabled regulation of plant growth by externally applied chemicals. Frederick Campion Steward pioneered techniques of micropropagation and plant tissue culture controlled by plant hormones.[37] The synthetic auxin 2,4-dichlorophenoxyacetic acid or 2,4-D was one of the first commercial synthetic herbicides.[38]
20 هين صديءَ ۾ ٻوٽن جي حياتياتي ڪيميا جي ترقيءَ کي نامياتي ڪيميائي تجزيي جي جديد ٽيڪنالاجي، جهڙوڪ اسپيڪٽرو اسڪوپي، ڪروميٽوگرافي ۽ اليڪٽرروفورسس ذريعي هلايو ويو آهي. ماليڪيولر حياتيات، جينومڪس، پروٽومڪس ۽ ميٽابولومڪس جي لاڳاپيل ماليڪيولر-اسڪيل جي حياتياتي طريقن جي اڀار سان، ٻوٽن جي جينوم جي وچ ۾ لاڳاپو ۽ بايو ڪيمسٽري، فزيالوجي، مورفولوجي ۽ ٻوٽن جي رويي جي اڪثر حصن جي وچ ۾ تعلق تفصيلي تجرباتي تجزيي جي تابع ٿي سگهي ٿو. [39] اهو تصور اصل ۾ گوٽليب هيبرلينڊ پاران سال 1902ع ۾ بيان ڪيو ويو [40] ته سڀئي ٻوٽن جا جيو گھرڙا ٽوٽيپوٽينٽ آهن ۽ ويٽرو ۾ پوکي سگهجن ٿا، آخرڪار جينياتي انجنيئرنگ جي استعمال کي تجرباتي طور تي هڪ خاص خاصيت لاء جڏهن دلچسپي جي جين جو اظهار ڪيو پيو وڃي، ذميوار جين يا جين کي ختم ڪرڻ يا جين کي شامل ڪرڻ، جهڙوڪ جي ايف پي، جو رپورٽ ڪريو. اهي ٽيڪنالاجيون پوري ٻوٽن يا ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڪلچرن جي بايو ٽيڪنالاجي جي استعمال کي فعال ڪن ٿيون جيڪي بايو ريڪٽرز ۾ پيدا ٿين ٿيون، جيئن ته بهتر پيداوار لاءِ جراثيم ڪش، اينٽي بايوٽيڪس يا ٻيون دواسازي جي ٺهڻ سان گڏوگڏ جينياتي طور تي تبديل ٿيل فصلن جي عملي استعمال جي خاصيتن لاءِ ٺهيل آهن.[41]
جديد مارفالوجي جڙ (Root)، اسٽيم (ڪولوم)، پتي (فائلوم) ۽ ٽرائڪوم جي اهم مورفولوجي درجي جي وچ ۾ هڪ تسلسل کي تسليم ڪري ٿو.[42] ان کان علاوه، اها ساختي حرڪيات تي زور ڏئي ٿو.[43] جديد نظميات جو مقصد ٻوٽن جي وچ ۾ فائلو جينيٽڪ جو مقصد لاڳاپن کي ظاهر ڪرڻ ۽ لاڳاپن کي دريافت ڪرڻ آهي.[44][45][46][47] جديد ماليڪيولر فائلوجينيٽڪس گهڻو ڪري، ڊيٽا جي طور تي ڊي اين اي جي ترتيبن تي انحصار ڪندي، مارفالوجيڪل ڪردارن کي نظر انداز ڪري ٿو. گلن جي ٻوٽن جي اڪثر خاندانن مان ڊي اين اي جي ترتيبن جي ماليڪيولر تجزيي، اينجيواسپرم فائلوجيني گروپ کي سال 1998ع ۾ گلن جي ٻوٽن جي هڪ فائلوجيني شايع ڪرڻ جي قابل بڻايو ۽ اينجيواسپرم خاندانن ۽ نسلن جي وچ ۾ لاڳاپن بابت ڪيترن ئي سوالن جو جواب ڏنو.[48] ڊي اين اي جي بارڪوڊنگ ذريعي ٻوٽن جي نسلن ۽ تجارتي قسمن جي سڃاڻپ لاءِ عملي طريقي جو نظرياتي امڪان موجوده تحقيق جو فعال موضوع آهي.[49][50]
گنجائش ۽ اهميت
[سنواريو]پلانٽ جيو ڪيمسٽري
[سنواريو]نباتاتي ماحوليات
[سنواريو]جينيات
[سنواريو]نباتات جي ارتقا
[سنواريو]ٻوٽن جي جسمانيات
[سنواريو]ٻوٽن جي اناتومي ۽ مورفولوجي
[سنواريو]سسٽمڪ نباتات
[سنواريو]علامتون
[سنواريو]ڪجھ نشانيون نباتات ۾ موجوده استعمال ۾ آھن. ٻيا به ڪيترائي پراڻا آهن. مثال طور، لینیئس سيارن جي علامتون، سيارن جي مدار جي دورن جي بنياد تي، استعمال ڪيو؛ مريخ ⟨♂⟩ ٻه ساليانو ٻوٽن لاءِ، جوپيٽر ⟨♃》ٻوٽي وارو دائمي لاء ۽ زحل ⟨♄⟩ جھنگلي دائمي لاءِ، 2020 ۽ 201 سال؛ ۽ والڊ استعمال ڪيو زحل ⟨♄⟩ غير جنسي لاءِ ان کان علاوه مرڪري ⟨☿⟩ هرمافروڊيٽڪ لاءِ. هيٺيون نشانيون اڃا تائين استعمال ٿيل آهن:
• ♀ مادي
• ♂ نر
• ⚥ هرمافروڊيٽڪ/ٻه جنسي
• ⚲ نباتاتي (غير جنسي) پيدائش
• ◊ جنس نامعلوم
• ☉ سالياني
• ⚇ ٻه ساليانو
• ♾ ڏهاڙي
• ☠ زهريلو
• 🛈 وڌيڪ ڄاڻ
• × ڪراس برڊ هائبرڊ
• + گرافٽ ٿيل هائبرڊ
پڻ ڏسو
[سنواريو]خارجي لنڪس
[سنواريو] |
وڪي قول ۾ نباتاتيات جي متعلق قول موجود آھي۔ |
وڪيميڊيا العام تي Botany بابت زمرا
حوالا
[سنواريو]- ↑ Acharya, Deepak (2008). Indigenous Herbal Medicines: Tribal Formulations and Traditional Herbal Practices. Jaipur, India: Aavishkar Publishers. ISBN 978-81-7910-252-7.
- ↑ • Armstrong, G.A.; Hearst, J.E. (1996).
- ↑ Sumner 200016.
- ↑ 4.0 4.1 Reed 19427–29.
- ↑ Oberlies 1998155.
- ↑ Manniche 2006.
- ↑ Needham، Lu & Huang 1986.
- ↑ 8.0 8.1 Greene 1909140–142.
- ↑ Bennett & Hammond 190230.
- ↑ Mauseth 2003532.
- ↑ Dallal 2010197.
- ↑ Panaino 200293.
- ↑ Levey 1973116.
- ↑ Hill 1915.
- ↑ National Museum of Wales 2007.
- ↑ Yaniv & Bachrach 2005157.
- ↑ 17.0 17.1 Sprague & Sprague 1939.
- ↑ Scharf 200973–117.
- ↑ Capon 2005220–223.
- ↑ Hoek، Mann & Jahns 20059.
- ↑ Ross, Ailsa. "The Victorian Gentlewoman Who Documented 900 Plant Species". Atlas Obscura. حاصل ڪيل 2024-06-05.
- ↑ Starr 2009299–.
- ↑ Morton 1981377.
- ↑ Harris 200076–81.
- ↑ Small 2012118–.
- ↑ Karp 2009382.
- ↑ National Science Foundation 1989.
- ↑ Chaffey 2007481–482.
- ↑ Tansley 1935299–302.
- ↑ Willis 1997267–271.
- ↑ Morton 1981457.
- ↑ de Candolle 20069–25, 450–465.
- ↑ Jasechko 2013347–350.
- ↑ Nobel 1983608.
- ↑ Yates & Mather 196391–129.
- ↑ Finney 1995554–573.
- ↑ Cocking 1993.
- ↑ Cousens & Mortimer 1995.
- ↑ Ehrhardt & Frommer 20121–21.
- ↑ Haberlandt 190269–92.
- ↑ Leonelli 2012.
- ↑ Sattler & Jeune 1992249–262.
- ↑ Sattler 1992708–714.
- ↑ Ereshefsky 1997493–519.
- ↑ Gray & Sargent 1889292–293.
- ↑ Medbury 199314–16.
- ↑ Judd 2002347–350.
- ↑ Burger 2013.
- ↑ Kress 20058369–8374.
- ↑ Janzen 200912794–12797.