حيوانيات
حيوانيات (Zoology) جانورن جو سائنسي مطالعو آهي يعني اها سائنس جنهن ۾ جانورن جو اڀياس ڪيو وڃي. هن جي مطالعي ۾ سڀني جانورن جي نسلون، ٻنهي ناپيد ۽ موجود، جي جوڙجڪ، ايمبريولوجي، ٽيڪسونومي، عادتون ۽ تقسيم ۽ ڪيئن اهي انهن جي ماحولياتي نظام سان لهه وچڙ ڪن ٿا، شامل آهن. حيوانيات حياتيات جي بنيادي شاخن مان هڪ آهي. ھیي اصطلاح قديم يوناني لفظن "ζῷον" (زائیوس: جانور) ۽ "λόγος" (لوگوس: علم، مطالعو) مان نڪتل آهي. اها حياتيات جي ٻن بنيادي شاخن نباتاتيات ۽ حيوانيات مان هڪ آهي.
جيتوڻيڪ انسان هميشه پنهنجي آس پاس جي جانورن جي قدرتي تاريخ ۾ دلچسپي ورتي آهي، ۽ هن علم کي استعمال ڪندي ڪجهه خاص نسلن کي پالڻ لاءِ استعمال ڪيو، پر حیوانیات جو باضابطه مطالعو چئي سگهجي ٿو ته ارسطو کان شروع ٿيو هو. هن جانورن کي جاندارن جي طور تي ڏٺو، انهن جي ساخت ۽ ترقي جو اڀياس ڪيو ۽ انهن جي ماحول ۽ انهن جي حصن جي ڪم کي انهن جي موافقت تي غور ڪيو. جديد حیوانیات جي شروعات ريناسنس ۽ شروعاتي جديد دور ۾ ٿي، جنهن ۾ ڪارل لينيئس، انتوني وان ليوين هوڪ، رابرٽ هوڪ، چارلس ڊارون، گريگور مينڊل ۽ ٻيا ڪيترائي شامل هئا. جانورن جو مطالعو گهڻو ڪري فارم شڪلن ۽ افعال، موافقت، گروپن جي وچ ۾ لاڳاپن، رويي ۽ ماحوليات سان معاملو ڪرڻ لاء ترقي ڪئي آهي. حيوانيات کي تيزيءَ سان مختلف شعبن، جهڙوڪ ٽيڪسونامي، فزيالوجي، حياتياتي ڪيميا ۽ ارتقا ۾ ورهايو ويو آهي. سال 1953ع ۾ فرانسس ڪريڪ ۽ جيمس واٽسن پاران ڊي اين اي جي ساخت جي دريافت سان، ماليڪيولر بائيولاجي جو شعبو کوليو ويو، جنهن جي نتيجي ۾ خلیي (cell) جي حياتيات، ترقياتي حياتيات ۽ ماليڪيولر جينيات ۾ ترقي ڪئي وئي.
تاريخ
[سنواريو]
حیوانیات جي تاريخ قديم کان جديد دور تائين جانورن جي ڪنگڊم جي مطالعي کي ڳولي ٿو. پراگيتانگ ماڻهن کي پنهنجي ماحول ۾ جانورن ۽ ٻوٽن جو مطالعو ڪرڻ جي ضرورت هئي ته جيئن انهن جي استحصال ڪري ۽ زندهه رهي. 15,000 سال پراڻي فرانس ۾ غار جي نقاشي ۽ مجسما بائيسن، گھوڙا ۽ هرن کي احتياط سان پيش ڪيل تفصيل سان ڏيکارين ٿا. دنيا جي ٻين حصن مان گهڻو ڪري جانورن جو شڪار کاڌو ۽ وحشي جانور ساڳيون تصويرون ظاهر ڪيون ويون آهن.[1]
نیولٿڪ انقلاب، جيڪو جانورن جي پالڻ سان منسوب ڪيو ويو آهي، سڄي قديم دور ۾ جاري رهيو. جهنگلي جيوت جي قديم علم کي ويجھي اوڀر، ميسوپوٽيميا ۽ مصر ۾ جهنگلي ۽ گهريلو جانورن جي حقيقي تصويرن سان واضع ڪيو ويو آهي، جنهن ۾ پالڻ جا طريقا ۽ ٽيڪنڪ، شڪار ۽ مڇي مارڻ شامل آهن. لکڻ جي ايجاد مصري ھائروگلائفڪس ۾ جانورن جي موجودگي جي زولوجي ۾ ظاهر ٿئي ٿي.[2]
جيتوڻيڪ حیوانیات جو تصور هڪ واحد مربوط فيلڊ جي طور تي گهڻو پوءِ پيدا ٿيو، پر زولاجيڪل سائنسز قدرتي تاريخ مان اڀري آڳاٽي گريڪو۔رومن دنيا ۾ ارسطو ۽ گيلن جي حياتياتي ڪمن تائين پهچن ٿيون. چوٿين صدي قبل مسيح ۾، ارسطو جانورن کي جاندارن جي حيثيت ۾ ڏٺو، انهن جي ساخت، ترقي ۽ اهم واقعن جو مطالعو ڪيو. هن انهن کي ٻن گروپن ۾ ورهايو: رت سان گڏ جانور، ورٽيبرٽس ۽ رت کان سواءِ جانور، انورٽيبرٽس. هن ليسبوس تي ٻه سال گذاريا ۽ جانورن ۽ ٻوٽن جو مشاهدو بيان ڪيو، مختلف جاندارن جي موافقت ۽ انهن جي حصن جي ڪم تي غور ڪيو.[3] چار سؤ سالن کان پوءِ رومي طبيب گيلن جانورن جي اناٽومي ۽ مختلف حصن جي ڪم جو مطالعو ڪرڻ لاءِ جانورن کي جدا ڪيو، ڇاڪاڻ ته ان وقت انساني لاشن کي ڌار ڪرڻ تي پابندي هئي. ان جي نتيجي ۾ هن جا ڪجهه نتيجا غلط ثابت ٿيا، پر ڪيترين ئي صدين تائين هن جي ڪنهن به نظريي کي چيلينج ڪرڻ غير شرعي سمجهيو ويندو هو، تنهنڪري اناتومي جي مطالعي کي روڪيو ويو.[4]
پوئين ڪلاسيڪل دور ۾، وچ اوڀر جي سائنس ۽ طب دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ ترقي يافته هئي، جنهن ۾ قديم يونان، روم، ميسوپوٽيميا ۽ فارس جي تصورن سان گڏوگڏ ايوورڊا جي قديم هندستاني روايت کي به شامل ڪيو ويو، جڏهن ته ڪيتريون ئي واڌايون ۽ جدتون ڪيون ويون.[5] 13ھین صدي عيسويء ۾، البرٽس مئگنس ارسطو جي سڀني ڪمن جا تبصرا ۽ پيرافراس تيار ڪيا؛ هن جي ڪتابن جهڙوڪ نباتات، حيوانات ۽ معدنيات جي عنوانن تي قديم ذريعن کان معلومات شامل هئي، پر هن جي پنهنجي تحقيقات جا نتيجا پڻ شامل هئا. هن جو عام رويو حيرت انگيز طور تي جديد هو ۽ هن لکيو ته، ”ڇاڪاڻ ته قدرتي سائنس جو اهو ڪم آهي نه رڳو ان ڳالهه کي قبول ڪرڻ جيڪو اسان کي ٻڌايو وڃي پر قدرتي شين جي سببن جي جاچ ڪرڻ آهي.[6] هڪ ابتدائي علمبردار ڪانراڊ گيسنر هو، جنهن جي 4,500 صفحن تي مشتمل جانورن جو يادگار انسائيڪلوپيڊيا، هسٽوريا اينيمليم، چار جلدن ۾ 1551ع ء 1558ع درمیان شايع ٿيو.[7]
يورپ ۾، گيلن جو اناتومي تي ڪم 16ھین صدي عيسويء تائين وڏي حد تائين بي مثال ۽ غير چيلنج رهيو.[8] [9]ريناسنس ۽ شروعاتي جديد دور ۾، يورپ ۾ تجزياتي دلچسپي ۽ ڪيترن ئي ناول جاندارن جي دريافت جي ذريعي، زولوجڪ سوچ ۾ انقلاب آيو. هن تحريڪ ۾ نمايان هئا اينڊرياس ويساليئس ۽ وليم هاروي، جن طبعيات ۾ تجربا ۽ محتاط مشاهدو ڪيو ۽ فطرت جا ماهر جيئن ته ڪارل لينيئس، جين بيپٽيسٽ لامارڪ، ۽ بوفون جن زندگيءَ جي تنوع ۽ فوسل رڪارڊ کي درجي بندي ڪرڻ شروع ڪيو، گڏوگڏ جاندارن جي ترقي ۽ رويي جو مطالعو. انتونی وان ليوين هوڪ خوردبيني ۾ اڳڀرو ڪم ڪيو ۽ سيل جي نظريي جي بنياد تي، مائڪروآرگنزم جي اڳوڻي نامعلوم دنيا کي ظاهر ڪيو.[10] وان ليوين هوڪ جي مشاهدي جي تصديق ڪئي وئي؛ سڀئي جاندار هڪ يا وڌيڪ سيلن مان ٺهيل هئا ۽ خود بخود پيدا نه ٿي سگهيا. رابرٽ هوڪ سيل جي نظريي زندگيءَ جي بنيادي بنيادن تي هڪ نئون نقشو پيش ڪيو.[11]
18هين، 19هين ۽ 20هين صديءَ ۾ اڳي ئي فطرت پرستن جي دائري ۾ رهي، زولوجي هڪ وڌندڙ پروفيشنل سائنسي نظم بڻجي ويو. ايڪسپلورر-نيچرلسٽ جهڙوڪ اليگزينڊر وون همبولٽ جاندارن ۽ انهن جي ماحول جي وچ ۾ رابطي جي تحقيق ڪئي، ۽ طريقن سان اهو تعلق جغرافيائي تي منحصر آهي، جيوگرافي، ماحوليات ۽ اخلاقيات جو بنياد رکي ٿو. فطرت پرستن ضروريات کي رد ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ختم ٿيڻ جي اهميت ۽ نسلن جي تبديليءَ تي غور ڪيو.[12]
اهي ترقيون، ۽ گڏوگڏ ايمبريولوجي ۽ پيليٽولوجي جا نتيجا، سال 1859ع ۾ چارلس ڊارون جي نظريي جي ارتقا ۾ قدرتي چونڊ جي ذريعي گڏ ڪيا ويا؛ ان ۾ ڊارون نامياتي ارتقا جي نظريي کي نئين بنياد تي رکيو، ان عمل جي وضاحت ڪندي جن جي ذريعي اهو ٿي سگهي ٿو، ۽ مشاهداتي ثبوت مهيا ڪري ٿو ته هن ائين ڪيو هو.[13] ڊارون جي نظريي کي سائنسي برادريءَ تيزي سان قبول ڪيو ويو ۽ جلد ئي حياتيات جي تيزيءَ سان ترقي ڪندڙ سائنس جو مرڪزي محور بڻجي ويو. جديد جينياتيات جو بنياد 1865ع ۾ مٽر تي گريگور مينڊل جي ڪم سان شروع ٿيو، جيتوڻيڪ ان وقت سندس ڪم جي اهميت جو احساس نه ڪيو ويو هو.[14]
ڊارون مورفولوجي ۽ فزيالوجي کي هڪ نئين هدايت ڏني، انهن کي هڪ عام حياتياتي نظريي ۾ متحد ڪندي: نامياتي ارتقاء جو نظريو. نتيجو اهو هو ته جانورن جي درجه بندي کي نسلي بنيادن تي بحال ڪيو ويو، جانورن جي ترقي جي تازي تحقيق، ۽ انهن جي جينياتي رشتن کي طئي ڪرڻ جي شروعاتي ڪوششون. 19 صدي جي آخر ۾ خود بخود نسل جي زوال ۽ بيماري جي جراثيم جي نظريي جو عروج ڏٺو، جيتوڻيڪ وراثت جو ميڪانيزم هڪ راز رهيو. 20 صدي جي شروعات ۾، مينڊل جي ڪم جي ٻيهر دريافت جينياتيات جي تيزيء سان ترقي ڪئي.[15]
سيل جي حياتيات ۾ تحقيق ٻين شعبن، جهڙوڪ جينيات، بايو ڪيمسٽري، طبي مائڪرو بائيولاجي، امونالوجي، ۽ سائٽو ڪيمسٽري سان ڳنڍيل آهي. سال 1953ع ۾ فرانسس ڪرڪ ۽ جيمس واٽسن پاران ڊي اين اي ماليڪيول جي ٻٽي هلڪي جوڙجڪ جي عزم سان، سالماتي حياتيات جو دائرو کوليو ويو، [16] جنهن جي نتيجي ۾ سيل جي حياتيات، ترقياتي حياتيات ۽ ماليڪيولر جينياتيات ۾ ترقي ٿي. سسٽماتياتيات جو مطالعو تبديل ٿي ويو جيئن ڊي اين اي جي ترتيب مختلف جاندارن جي وچ ۾ لاڳاپي جي درجي کي واضح ڪيو.[17]
دائرو
[سنواريو]حیوانیات جون شاخون
[سنواريو]پڻ ڏسو
[سنواريو]خارجي لنڪس
[سنواريو]| حيوانيات بابت وڌيڪ ڏسو وڪيپيڊيا جي ڀينر رٿائن ۾: | |
 |
معني ڏسو وِڪِشنري تي |
 |
تصويرون ۽ وڊيو ڏسو وڪي ڪامنز تي |
 |
تربيتي مواد ڏسو وڪي ورسٽي تي |
 |
نيوز اسٽوريز وڪي نيوز تان |
 |
چَوِڻيون Quotations وڪي ڪوٽ تان |
 |
سورس ٽيڪسٽس وڪي سورس تان |
 |
درسي ڪتاب وڪي ڪتاب تان |
سانچو:Zoology سانچو:Animalia سانچو:Branches of biology سانچو:Biology nav سانچو:Zoos
حوالا
[سنواريو]- ↑ Mark Fellowes (2020). 30-Second Zoology: The 50 most fundamental categories and concepts from the study of animal life. Ivy Press. ISBN 978-0-7112-5465-7. https://books.google.com/books?id=gkzODwAAQBAJ. Retrieved 2021-06-04.
- ↑ E. A. Wallis Budge. "Egyptian Hieroglyphic Dictionary: Introduction" (PDF). John Murray. وقت 2021-07-21 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 10 June 2021. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Leroi, Armand Marie (2015). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury. pp. 135–136. ISBN 978-1-4088-3622-4.
- ↑ Friedman, Meyer; Friedland, Gerald W. (1998). Medecine's 10 Greatest Discoveries. Yale University Press. p. 2. ISBN 0-300-07598-7.
- ↑ Bayrakdar, Mehmet (1986). "Al-Jahiz and the rise of biological evolution". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Ankara University) 27 (1): 307–315. doi:.
- ↑ Wyckoff, Dorothy (1967). Book of Minerals. Oxford: Clarendon Press. pp. Preface. https://archive.org/details/308059821ALBERTUSMAGNUSTheBookOfMinerals.
- ↑ Scott, Michon. "Conrad Gesner". Strange Science: The rocky road to modern paleontology and biology. وقت 2021-06-16 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 27 September 2017. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Agutter, Paul S.; Wheatley, Denys N. (2008). Thinking about Life: The History and Philosophy of Biology and Other Sciences. Springer. p. 43. ISBN 978-1-4020-8865-0. https://archive.org/details/thinkingaboutlif00agut_532.
- ↑ Saint Albertus Magnus (1999). On Animals: A Medieval Summa Zoologica. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-4823-7.
- ↑ Magner, Lois N. (2002). A History of the Life Sciences, Revised and Expanded. CRC Press. pp. 133–144. ISBN 0-8247-0824-5.
- ↑ Jan Sapp (2003). "Chapter 7". Genesis: The Evolution of Biology. Oxford University Press. ISBN 0-19-515619-6. https://archive.org/details/genesisevolution00sapp.
- ↑ William Coleman (1978). "Chapter 2". Biology in the Nineteenth Century. Cambridge University Press. ISBN 0-521-29293-X.
- ↑ Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. Oxford: Oxford University Press. p. 17. ISBN 978-0-19-923084-6. https://archive.org/details/isbn_9780199230846/page/17.
- ↑ Henig, Robin Marantz (2009). The Monk in the Garden : The Lost and Found Genius of Gregor Mendel, the Father of Modern Genetics. Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-97765-1. https://archive.org/details/monkingardenlost00heni.
- ↑ "Appendix: Frequently Asked Questions" (php). Science and Creationism: a view from the National Academy of Sciences (Second ed.). Washington, DC: The National Academy of Sciences. 1999. p. 28. ISBN -0-309-06406-6. http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=6024&page=27#p200064869970027001. Retrieved September 24, 2009.
- ↑ "Molecular structure of nucleic acids; a structure for deoxyribose nucleic acid". Nature 171 (4356): 737–8. April 1953. doi:. PMID 13054692.
- ↑ "Systematics: Meaning, Branches and Its Application". Biology Discussion. 27 May 2016. http://www.biologydiscussion.com/animals-2/systematics-meaning-branches-and-its-application/32374.