سرائيڪي ٻولي

سرائڪي
	سرائیکی
	; Saraiki in Shahmukhi script (Nastaʿlīq style)
ٻولي جو وطن	Pakistan
خطو	ڏکڻ پنجاب
نسل	سرائڪي
ٻولي ڳالهائيندڙ	20 million (2013)
ٻولي جو خاندان	انڊو يورپين انڊو ايراني ٻولي انڊو آرين ٻولي اتر اولھ انڊو آرين Punjabi Lahnda سرائڪي; ; ; ; ; ;
لھجو	*Multani Riasati (Riyasati–Bahawalpuri); Thali;
لپي	Perso-Arabic (Saraiki alphabet)
سرڪاري حيثيت
ريگيوليٽر	No official regulation
ٻولي جا ڪوڊ
ISO 639-3	skr
گلوٽولوگ	sera1259
	This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For a guide to IPA symbols, see Help:IPA.

انڊيا جي پنجاب جي سرائيڪي ڳالهائيندڙ عورت.

سرائيڪي يا سرائڪي ٻولي: Saraiki(سرائیکی Sarā'īkī, also spelt Siraiki, or less often Seraiki) ھڪ انڊو آرين ٻولي آهي جيڪا پاڪستان جي ڏکڻ پنجاب ۾ ڪثرت سان ڳالھائي ويندي آھي. .ھن ٻولي جي ڳالھائيندڙن ۽ اسٽينڊرڊ پنجابي ٻولي جي ڳالھائيندڙن لاء ٻئي ٻوليون باھمي طور تي ھڪٻئي لاء سمجھ ۾ ايندڙ ٻوليون آھن.^[3] سرائيڪي پاڪستان جي ٻہ ڪروڙ ماڻهن جي مادري زبان آهي^[1]^{[lower-alpha 1]}

سرائڪي ٻولي (Siraaiki bboli) معنا سنڌ توڙي سنڌو نديءَ جي سري يعني مٿئين ڀاڱي جي ٻولي، سنڌ جو سرو يا اتر وارو ڀاڱو. سنڌ ۾ جت گهڻو ڪري سرائيڪي ڳالهائيندا آهن، تنهنڪري اها جتڪي به سڏجي ٿي. ^[4]

سرائڪي ۽ اُڀي جي ٻولي

’لهندو‘لفظ اصل ۾ آهي’اُلهندو‘۽ خاص طرح معنيٰ اٿس ’پنجاب جو الهندو طرف‘، ۽ اتي جي ٻولي ’لهندا‘ يعني پنجاب جي الهندي طرف جي ٻولي سڏجي ٿي. اها ملتان ڏي ملتاني، بهاولپور ڏي بهاولپوري، ۽ سنڌ ۾ سرائڪي سڏجي ٿي.

سرائڪيءَ جو ٻيو نمونو آهي ’اُڀي جي ٻولي‘ (Ubhay jee bboli). پنجاب جو ڏاکڻون ڀاڱو، بهاولپور جي حد کان وٺي سنڌ جي اتر واري ڀاڱي (اُٻاوڙي ۽ گهوٽڪيءَ طرف) تائين.’اُڀو‘ سڏجي ٿو.’اُڀو‘ معنيٰ مٿيون پاسو(درياءَ جي وهڪ جو). ان جو ضد آهي ’لمو‘ معنيٰ ڏاکڻو يا هيٺاهون ڀاڱو. اُڀي جي ٻولي اُٻاوڙي، گهوٽڪي ۽ ميرپورماٿيلي طرف چالو آهي، جتي اٽڪل ڏهه هزار ٻروچ ڪن ڪسابن کان بهاولپور کان لڏي اچي رهيا آهن. ^[5] اها اُڀي جي ٻولي سرائڪيءَ کانٿوري ڦريل آهي. ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ ڀاڳناري ۽ جيڪب آباد ۽ شڪارپور طرف جا ڀاڳي، ناريوال، ڇاٽي، روپاهي ۽ ٻيا ڪيترا هندو، جي اصل قلات طرفان آيا آهن، سي اڄ تائين زالين مڙسين، ٻارين ٻچين، سرائڪي ۽ سنڌي ٻيئي ٻوليون ڳالهائيندا آهن. اهڙيءَ طرح سنڌ ۾ جملي هڪ لک کن ماڻهو سرائڪي ۽ اُڀي جي ٻولي ڳالهائين ٿا. ^[6]

سرائڪيءَ ۽ اُڀي جي ٻوليءَ جو جگري ناتو پنجاب جي ’لهندا‘ ٻوليءَ سان آهي، اهي سڀ داردڪ بنياد جون آهن ۽ پئشاچ لوڪن جي پئشاچي پراڪرت مان پيدا ٿيل آهن، تنهن ڪري اسان جي سنڌي ٻوليءَ سان جگري ناتو ڪو نه اٿن. پر ’لهندا‘ ۽ ’سنڌي‘ ٻئي هندستان جي بنهه اتر اولهه طرف چالو آهن. ^[7]

سرائيڪي ۽ سنڌي ٻولي ۾ هڪجهڙايون سنڌيءَ ۾ ٻه، ڄ، ڏ ۽ ڳ اهي چار نج سنڌي اکر ليکيا وڃن ٿا. انهن مان ڪو به اکر جنهن لفظ ۾ ايندو آهي سو نج سنڌي ليکيو ويندو آهي. مثلاً: ڄڃ، ٻڌڻ، ڏيڻ، ڳڱ. اهي چارئي اکر نڪي سنسڪرت ۾ نڪي ڪنهن پراڪرت ٻوليءَ ۾ آهن. ته پوءِ اسان ڪٿان آندا؟ پڌرو پيو آهي، ته سرائڪي ڳالهائيندڙن سان نهايت قديم زماني کان وٺي، ويندي ڪلهوڙن ۽ ميرن جي صاحبين تائين، گهڻو لڙهه وچڙ ۾ اچڻ ڪري کانئن سکيا آهيون. سرائڪي ۾ چارئي اکر آهن. مثلاً:

دم دم سان ڏي دل تي سڄڻان ديان ڳالهيان، ڏاڍا فــــراق لــڳــــڙا، بــرهه باهــيــان ٻــالـيــــان. (بيڪس)

هتي ڏسو ته ’ٻاليان‘ ۾’ٻ‘، سڄڻان‘ ۾ ’ڄ‘ ’اسان ڏي ۽ ڏاڍي‘ لفظن ۾ ’ڏ‘ ۽ ’ڳالهيان‘ ۾ ’ڳ‘ آهي. ٻيا مثال: هندي سرائڪي سنڌي دينا ڏيوڻ ڏيڻ دانت ڏند ڏند ديکنا ڏيکڻ ڏسڻ

اهڙا به ڪيترا مثال آهن جن ۾ ’ڙ‘ بدران سنڌي توڙي سرائڪيءَ ۾’ڏ‘ جو اُچار آهي. مثلاً: هندي لفظن ’گاڙي‘ ۽ ڪؤڙي بدران سرائڪيءَ توڙي سنڌيءَ ۾ چون ’گاڏي‘ ۽ ’ڪوڏي‘. سرائڪي ڳالهائيندڙ انهيءَ ريت ’ر‘ کي به مٽي ’ڏ‘ ڪندا آهن. مثلاً: هندستاني ’ميرا‘ ۽ ’تيرا‘ بدران چون ’ميڏا‘ ۽ ’تيڏا‘. هن مان ظاهر آهي، ته اها عادت سرائڪيءَ ۾ زور آهي. ديري اسماعيل خان پاسي به ’د‘ بدران ’ڏ‘ چوندا آهن. مثلاً: دادا، دال ۽ دو بدران چون ڏاڏا، ڏال ۽ ڏون معنيٰ ٻه. اهو ساڳو نمونو ملتاني، سرائڪي ۽ سنڌيءَ ۾ به آهي:

’ڏينهن مڙيئي ڏون،اُٿي لوچ لطيف چوي‘ (شاهه). ^[7]

پڻ ڏسو

حوالا

↑ ^1.0 ^1.1 Lewis، Simons & Fennig 2016.
↑ "Western Panjabi". Ethnologue. حاصل ڪيل 21 July 2016.
↑ Rahman 1995, p. 16; Shackle 2014b
↑ سنڌي ٻوليءَ جي تاريخ، پهريون ڇاپو 1956ع، ليکڪ؛ ڀيرو مل مهرچند آڏواڻي پاران سنڌي ادبي بورڊ
↑ لنگئسٽڪ سروي، جلد 8، ڀاڱو1: صفحو 360
↑ لنگئسٽڪ سروي جلد 8، ڀاڱو 1، صفحو 5
↑ ^7.0 ^7.1 Sindhi Adabi Board Online Library (Lasaniyat)

حوالي جي چڪ: "lower-alpha" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref> آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="lower-alpha"/> نہ مليو

[FOOTNOTELewisSimonsFennig2016-1] 1.0 ^1.1 Lewis، Simons & Fennig 2016.

[2] "Western Panjabi". Ethnologue. حاصل ڪيل 21 July 2016.

[3] Rahman 1995, p. 16; Shackle 2014b

[5] سنڌي ٻوليءَ جي تاريخ، پهريون ڇاپو 1956ع، ليکڪ؛ ڀيرو مل مهرچند آڏواڻي پاران سنڌي ادبي بورڊ

[6] لنگئسٽڪ سروي، جلد 8، ڀاڱو1: صفحو 360

[7] لنگئسٽڪ سروي جلد 8، ڀاڱو 1، صفحو 5

[autogenerated1-8] 7.0 ^7.1 Sindhi Adabi Board Online Library (Lasaniyat)

[1]

[2]

[3]

[lower-alpha 1]

[4]

[5]

[6]

[7]