راجستان جي ثقافت
 |
ھي مضمون وڪپيڊيا ايشيائي مھيني 2024ع جي حصي طور اماڻيو ويو ھيو يا ان کي وڌايو ويو ھيو. |
راجستان جي ثقافت ۾ ڪيتريون ئي فنڪشنل روايتون شامل آهن جيڪي قديم هندستاني طرز زندگي کي ظاهر ڪن ٿيون. هندستان جي هي تاريخي رياست پنهنجي امير ثقافت، روايت، ورثي ۽ يادگار سان سياحن ۽ سياحن کي راغب ڪري ٿي.
راجسٿان جي 74.9 سيڪڙو کان وڌيڪ آبادي سبزي خور آهي، جيڪا ان کي هندستاني رياست بڻائي ٿي جنهن ۾ سبزي خورن جي پهرين نمبر تي آهي.[1]
موسيقي ۽ ناچ
[سنواريو]جوڌپور جي گهومر ناچ ۽ جيسلمير جي ڪالبيليا ناچ کي عالمي شهرت حاصل ٿي. لوڪ موسيقي پڻ راجسٿاني ثقافت جو هڪ اهم حصو آهي. ڀوپا، چانگ، تيراٽلي، غندر، ڪڇيگھوري، تيجاجي ۽ پارٿ ناچ روايتي راجسٿاني ثقافت جا مثال آهن. لوڪ گيت عام طور تي ناٽڪ هوندا آهن جيڪي بهادريءَ جي ڪارنامن ۽ پيار جي ڪهاڻين سان لاڳاپيل هوندا آهن. ۽ مذهبي يا عقيدت گانا جيڪي ڀجن ۽ بيتن جي نالي سان سڃاتا وڃن ٿا (اڪثر موسيقي جي آلات جهڙوڪ ڍولڪ، ستار ۽ سارنگي سان گڏ) پڻ ڳايا ويندا آهن.
ڪٺ پتلي ثقافت
[سنواريو]ڪٺ پتلي ، هڪ روايتي تار جي ڪٺ پتلي ڪارڪردگي آهي، جيڪو راجسٿان جو آهي، ۽ راجسٿان ۾ ڳوٺن جي ميلن، مذهبي تہوار ۽ سماجي گڏجاڻين جي هڪ اهم خصوصيت آهي. ڪن عالمن جو خيال آهي ته ڪاٺپوتلي جو فن هزارين سال پراڻو آهي، جنهن جو ذڪر راجسٿاني لوڪ ڪهاڻين، ناٽڪن ۽ لوڪ گيتن ۾ به ملي ٿو. ساڳيءَ طرح جا ڇنڊا پوپٽ اولهه بنگال ۾ به ملي سگهن ٿا.
اهو مڃيو وڃي ٿو ته ڪاٺپوتلي 1500 سال اڳ قبائلي راجسٿاني ڀٽ برادريءَ پاران ايجاد ڪيل تارن جي مارونيٽ آرٽ جي طور تي شروع ٿيو. حوالو گهربل [حوالہ گهربل] عالمن جو خيال آهي ته لوڪ ڪهاڻيون قديم راجسٿاني قبائلي ماڻهن جي طرز زندگي کي بيان ڪن ٿيون. ڪاٺپوتلي فن شايد موجوده ناگور ضلعي ۽ ان جي ڀرپاسي وارن علائقن مان پيدا ٿيو هجي. راجسٿاني بادشاهن ۽ اميرن ڪاٺپوتلي جي فن جي ترغيب ڏني. گذريل 500 سالن کان، ان کي بادشاهن ۽ خوشحال خاندانن جي سرپرستي جي نظام جي حمايت حاصل هئي. ڪٿ پوتلي جا عاشق فنڪارن جي مدد ڪندا، بدلي ۾ فنڪارن جي سرپرستن جي ابن ڏاڏن جا گيت ڳائي. ڀٽ برادريءَ جي دعويٰ آهي ته سندن ابن ڏاڏن شاهي خاندانن لاءِ پرفارم ڪيو، راجسٿان جي حڪمرانن کان عزت ۽ وقار حاصل ڪيو.
راجستان جو کاڌو
[سنواريو]راجستاني کاڌو مختلف عنصرن کان متاثر ٿيو جيئن ان جي رهاڪن جي جنگي طرز زندگي، خشڪ علائقي ۾ اجزاء جي دستيابي ۽ سمپرديا جي هندو مندر جي روايتن جهڙوڪ پشتمرگ ۽ رامانندي. کاڌو جيڪو ڪيترن ئي ڏينهن تائين رهي سگهي ۽ بغير گرم ڪرڻ جي کائي سگهجي، ترجيح ڏني وئي. پاڻيءَ جي کوٽ ۽ تازين سائي ڀاڄين جو اثر پچائڻ تي پيو. دستخطي راجسٿاني وينجن ۾ شامل آهن دال باٽي چورما (مڪمل ماني)، پنچرتنا دال (دال)، پاپڊ رو ساگ (پاپڊ ڪيري)، کير سنگري (مقامي ڪري)، گٽي رو ساگ (مقامي ڪيري). اهو پڻ پنهنجي ناشتي لاءِ مشهور آهي جهڙوڪ بيڪانيري ڀجيا، مرچي بيڊا ۽ ڪنڊا ڪچوري (مقامي وينجن). ٻين مشهور ڀاڄين ۾ شامل آهن دال باٽي، مليدر اسپيشل لسي (لسي) ۽ لسون ڪي چٽني (گرم لہسن جو پيسٽ)، جوڌپور مان ماوا لسي، الور ڪا ماوا، پشڪر مان مالپاس ۽ بيڪانير کان رسگلا، ميواڙي مان ”پانيا“ ۽ ”گيريا“ شامل آهن. رياست جي مارواڙ علائقي ۾ پيدا ٿيل تصور مارواڙي ڀجناليا يا سبزي ريسٽورنٽ، اڄ به هندستان جي ڪيترن ئي حصن ۾ مليا آهن، جيڪي مارواڙي ماڻهن جي سبزي کاڌي پيش ڪن ٿا. تاريخ ان جو اثر غذا تي پڻ آهي ڇو ته راجپوتن گهڻو ڪري غير سبزي واري غذا کي ترجيح ڏني آهي جڏهن ته برهمڻ، جين، بشنو ۽ ٻين سبزي غذا کي ترجيح ڏني آهي. تنهن ڪري، رياست وٽ ٻنهي قسمن جي لذيذات جو بيشمار آهي.
سماجي زندگي
[سنواريو]قبيلا
[سنواريو]ٻوليون ۽ چوڻيون
[سنواريو]هنر ۽ دستڪاري
[سنواريو]
راجسٿان ڪپڙي، نيم قيمتي پٿرن ۽ دستڪاري جي ڪري مشهور آهي ۽ ان سان گڏ ان جي روايتي ۽ رنگ برنگي عام بالڊ آرٽ لاءِ. راجسٿاني فرنيچر پنهنجي پيچيده نقاشي ۽ روشن رنگن لاءِ مشهور آهي. بلاڪ پرنٽ، ٽائي ۽ ڊائي پرنٽ، باگارو پرنٽ، سانگنر پرنٽ ۽ زري ڪنگائي مشهور آهن. راجسٿاني ٽيڪسٽائيل جون شيون، دستڪاري، جواهر ۽ زيور، طول و عرض پٿر، زرعي ۽ کاڌي پيتي جون شيون ٺاهڻ ۾ ماهر آهن. مٿين پنج برآمداتي شيون جيڪي رياست راجسٿان مان برآمدات جي ٻن ٽين حصي ۾ حصو وٺن ٿيون، اهي آهن ٽيڪسٽائل (بشمول تيار ٿيل ڪپڙا) جواهر ۽ زيور، انجنيئرنگ سامان، ڪيميائي ۽ لاڳاپيل مصنوعات.[2] جئپور جي نيري برتن کي خاص طور تي نوٽ ڪيو وڃي ٿو. روايتي هنر ۽ هنر جي بحاليءَ لاءِ سيڙپڪاري کي راغب ڪرڻ لاءِ ۽ ثقافتي ورثي جي واڌاري لاءِ، راجسٿان ۾ پهرين دستي ڪرافٽ پاليسي جاري ڪئي وئي آهي. دستڪاري جي ترقيءَ جي وڏي صلاحيت تي.[3]
انوخي ميوزيم آف هينڊ پرنٽنگ جو جشن ملهائي ٿو روايتي ڪاٺ جي بلاڪ ڪپڙي تي ڇپائي.
فن تعمير
[سنواريو]راجسٿان پنهنجي تاريخي قلعن، مندرن ۽ محلاتن (حويلين) لاءِ مشهور آهي، اهي سڀئي رياست ۾ سياحت جو هڪ وڏو ڪشش آهن.
مندر جي فن تعمير
[سنواريو]جڏهن ته راجسٿان ۾ گپتا ۽ پوئين گپتا دور جا ڪيترائي مندر آهن، 7 صدي عيسويءَ کان پوءِ، فن تعمير هڪ نئين شڪل ۾ اڀري، جنهن کي گجرا-پرٽيهارا انداز سڏيو وڃي ٿو. هن طرز جا ڪجهه مشهور مندر اوسيان جا مندر، چتور جو ڪنڀشياما مندر، بارولي جو مندر، ڪيرادو ۾ سوميشور مندر، سيڪر ۾ هرشناٿ مندر ۽ ناگدا جو سهسرا بهو مندر آهن.
10 صدي عيسويء کان 13 صدي عيسويء تائين، مندر جي فن تعمير جو هڪ نئون انداز ترقي ڪيو ويو، جيڪو سولنڪي انداز يا مارو-گرجرا انداز جي نالي سان مشهور آهي. چتور ۾ سماڌيشور مندر ۽ چندراوتي ۾ تباهه ٿيل مندر ان طرز جا مثال آهن.
اهو دور راجستان ۾ جين مندرن لاءِ به سونهري دور هو. هن دور جا ڪجهه مشهور مندر دلواڙ مندر ۽ ميرپور جو سروهي مندر آهن. هن دور جا جين مندر به پالي ضلعي ۾ سيواڙ، نادول، گهنيراؤ وغيره آهن.
14 صدي عيسويءَ کان پوءِ، ڪيترائي نوان مندر ٺهيا، جن ۾ مهاڪليشور مندر اُدي پور، جگديش مندر اُدي پور، ايڪلنگجي مندر، امري جو جگت شرومني مندر، ۽ راڻڪپور جين مندر شامل آهن.
راجستان جا قلعا
[سنواريو]- امير قلعو ، امير ، جئپور
- بالا قلعه ، الور
- باڙمير جو قلعو ، باڙمير
- چتور جو قلعو ، چتور ڳڙهه
- گاگرن جو قلعو ، جھالاوان
- گگور جو قلعو ، باران
- جيئي ڳڙهه جو قلعو ، جئپور
- جيسلمير جو قلعو ، جيسلمير
- جلور جو قلعو ، جلور
- جھالاوان جو قلعو ، جھالاوان
- جونا قلعو ۽ مندر، بارمير
- جوناگڑھ قلعو ، بيڪانير
- ڪنڌار قلعو، سوائي ماڌوپور
- ڪيجرلا قلعو، ڪيجرلا ، جوڌپور
- خمسار جو قلعو، ناگور
- ڪُمبل ڳڙهه جو قلعو، راجسمند
- لوهاڳڙهه جو قلعو، ڀارت پور
- مهراڻ ڳڙهه جو قلعو، جوڌپور
- ناگور جو قلعو ، ناگور
- نهر ڳڙهه قلعو ، جئپور
- نهر ڳڙهه جو قلعو ، باران
- نيمرانا قلعو محل، نيمرانا ، الور
- رنٿمبور قلعو ، سوائي ماڌوپور
- ڀنگڙ قلعو ، الور
- تارا ڳڙهه جو قلعو، اجمير
- تارا ڳڙهه جو قلعو، بنڊي
- شير ڳڙهه جو قلعو ، باران
- سورج ڳڙهه جو قلعو ، سورج ڳڙهه
- ڀٽنر قلعو، هنومان ڳڙهه
راجستان جا محل
[سنواريو]- الور شهر محل، الور
- امبر محل، امر ، جئپور
- بادل محل ، ڊنگ پور
- ڍولپور محل، ڍولپور
- فتح پرڪاش محل، چتور ڳڙهه
- گجنر محل ۽ ڍنڍ، بيڪانير
- جگ مندر ، اُدي پور
- جگمندر محل، ڪوٽا
- شهر محل ، جئپور
- جل محل ، جئپور
- جونا محل، ڊنگ پور
- ڍنڍ محل ، Udaipur
- لال ڳڙهه محل ۽ عجائب گھر، بيڪانير
- لڪشمي نواس محل، بيڪانير
- من محل ، پشڪر
- مندر محل، جيسلمير
- مون سون محل ، ادي پور
- موتي ڊونگري، الور
- موتي ڊونگري، جئپور
- موتي محل، جوڌپور
- نٿمل جي حويلي، جيسلمير
- پتون جي حويلي، جيسلمير
- ڦول محل، جوڌپور
- راج مندر، بانسوارا
- رامپوريا حويلي، بيڪانير
- رانا ڪنڀا محل، چتور گڑھ
- راڻي پدمني جو محل، چتور ڳڙهه
- راڻيسر پدمسر، جوڌپور
- رتن سنگهه محل، چتور ڳڙهه
- سليم سنگهه جي حويلي، جيسلمير
- سردار سمند ڍنڍ ۽ محل، جوڌپور
- شيش محل، جوڌپور
- سسوديا راڻي محل ۽ باغ، جيپور
- سُک محل ، بُنڊي
- سنهري ڪوٺي، سوائي ماڌوپور
- اُدائي بلاس محل، ڊنگرپور
- شهر محل، ادي پور
- عميد ڀون محل ، جوڌپور
مذهب
[سنواريو]راجسٿان هندستان جي سڀني وڏن مذهبن جو گهر آهي. هندو آبادي جو 90.63 سيڪڙو آهن. باقي آبادي ۾ مسلمان (7.10%)، سک (1.27%) ۽ جين (1%) آهن.[4]
تھوار
[سنواريو]مکيه مذهبي تھوار ديپاولي، هولي، گنگور، تيج، گوگاجي، مڪر سنڪرانتي ۽ جنماشٽمي آهن جيئن ته مکيه مذهب هندويت آهي.
راجستان جي جيسلمير ۾ ريگستاني ميلو سال ۾ هڪ ڀيرو سياري دوران ملهايو ويندو آهي. ريگستان جا ماڻهو بهادري، رومانس ۽ الميي جا گيت رقص ڪن ٿا. هتي ميلا لڳندا آهن جن ۾ نانگن جي جادوگرن، ڪٺ پتلين، اکروبيٽس ۽ لوڪ فنڪارن جو ميلو لڳندو آهي. هن ميلي ۾ اُٺ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.
مذهبي هم آهنگي
[سنواريو]راجستان ۾ وڌيڪ مشهور هندو بزرگ آهن، جن مان گهڻا ڀڪتي دور جا آهن.
راجسٿاني بزرگ سڀني ذاتين مان آهن؛ مهارشي نول رام ۽ عميد لڪشمن ↵مهاراج ڀنگي هئا، ڪرتا رام مهاراج هڪ شودر هو، سندرداس هڪ ويش هو، ۽ ميرابائي ۽ رام ديوجي راجپوت هئا. پٺتي پيل ذات وارا نايڪس بابا رام ديوجي فرقي لاءِ داستان يا عقيدت جي موسيقي (يا ”ڀجن“) جي حيثيت رکن ٿا.
سڀ کان وڌيڪ مشهور هندو ديوتا سوريا، ڪرشن ۽ رام آهن.
راجستان مان جديد دور جا مشهور بزرگ ڪريا يوگا جا پراميوگيشور سري ديوپوريجي ۽ سوامي ستيانند ڪريا يوگا، ڪنڊليني يوگا، منتر يوگا ۽ لايا يوگا جا ماسٽر آهن. راجسٿان ۾ هندن ۽ مسلمانن کي گڏ ڪري خدا جي عبادت ڪرڻ لاءِ هڪ وڏي تحريڪ هئي. بابا رام ديوجي کي مسلمان به ايترو ئي پسند ڪندا هئا، جيترو هندن ۾.
راجستاني ماڻهو اڪثر مارواڙي ٻولي ڳالهائيندا آهن.
سنت دادو ديال هڪ مشهور شخصيت هو، جيڪو رام ۽ الله جي وحدت جي تبليغ ڪرڻ لاء گجرات کان راجسٿان آيو هو. سنت رجب راجسٿان ۾ پيدا ٿيل هڪ سنت هو، جيڪو دادو ديال جو شاگرد ٿيو ۽ هندو ۽ مسلمان خدا جي پوڄارين جي وچ ۾ اتحاد جو فلسفو پکيڙيو.
سينٽ ڪبير هڪ ٻيو مشهور شخصيت هو جنهن کي هندو ۽ مسلم برادرين کي گڏ ڪرڻ ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ويو ته خدا جا ڪيترائي روپ آهن (مثال طور رام يا الله جي صورت ۾).
حوالا
[سنواريو]- ↑ "Top 5 Indian States With Highest Vegetarian Population". www.indiatoday.in. حاصل ڪيل 2024-10-28.
- ↑ "Exports from Rajasthan" (PDF). EximbankIndia. حاصل ڪيل 26 August 2022.
- ↑ "Rajasthan's handicraft policy". https://www.thehindu.com/news/national/other-states/rajasthans-first-handicraft-policy-focuses-on-investments-for-cultural-heritage/article66107901.ece.
- ↑ "Population By Religious Community". Consensus of India. Government of India. حاصل ڪيل 16 February 2017.