پاناما

پاناما جي جمهوريا
Republic of Panama
پاناما جي جمهوريا; Republic of Panama; República de Panamá (اسپیني)
جھنڊو	نِسبتي نشان
	شُعار: Pro Mundi Beneficio (Latin); "دنيا جي فائدي لاءِ"
	'ترانو: Himno Istmeño (اسپيني); "اسٿمس جو گيت"
گادي جو هنڌ	پاناما شهر; 8°58′N 79°32′W / 8.967°N 79.533°W
سڀ کان وڏو شهر	پاناما شهر
دفتري ٻوليون	پاناما جی اسپیني
تسلیم ٿيل مقامي ٻوليون	* گوائيمي بگليری; امبیرا; وونان; ڪونا; تیرائبي; بریبری;
نسلي گروھ (2020)	65.0% Mestizo (mixed White and Indigenous); 12.3% Indigenous; 9.2% Black; 6.8% Mulatto (mixed White and Black); 6.7% White; 65.0٪ ميسيتزو (مخلوط اڇو ۽ ديسي). 12.3٪ مقامي. 9.2٪ ڪارا. 6.8٪ ملٽو. (مخلوط گورا ۽ ڪارا). 6.7٪ گورا. 0
مذهب (2020)	* 91.5% عيسائيت 7.6% ڪوبه مذهب ناهي; 0.9% ٻيا;
مقامي آبادي	پناميئن
حڪومت	گڏيل صدارتي جمهوريا
• صدر	جوس راول ملينو
• نائب صدر	خالي
مقننه	قومي اسيمبلي
آزادي
• اسپيني سلطنت کان	28 نومبر 1821ع
• گران ڪولمبيا سان اتحاد	ڊسمبر 1821ع
• جمهوريا ڪولمبيا کان	3 نومبر 1903ع
• موجوده آئين	11 آڪٽوبر 1972ع
پکيڙ
• جملي	75٬417 km2 (29٬119 sq mi) (116th)
• پاڻي (%)	2.9
آبادي
• 2022 اندازو	4,337,768 (127th)
• گھاٽائي	56 /km2 (145.0 /sq mi) (122nd)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد )	2023ع لڳ ڀڳ
• ڪل	190 بلين آمريڪي ڊالر
• في سيڪڙو	42,738 آمريڪي ڊالر
جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ )	2023ع لڳ ڀڳ
• ڪل	82.3 بلين آمريڪي ڊالر

پاناما (Panama)، سرڪاري طور تي پاناما جي جمهوريه، اتر آمريڪا جو هڪ ملڪ آهي جيڪو وچ آمريڪا جي ڏاکڻي پڇاڙيءَ تي آهي، جيڪو ڏکڻ آمريڪا جي سرحد سان لڳل آهي. هن جي سرحد اولهه ۾ ڪوسٽا ريڪا، ڏکڻ اوڀر ۾ ڪولمبيا، اتر ۾ ڪيريبئن سمنڊ ۽ ڏکڻ ۾ پيسفڪ سمنڊ آهي. ان جو گاديءَ جو هنڌ ۽ سڀ کان وڏو شهر پاناما شهر آهي، جنهن جو ميٽروپوليٽن علائقو ملڪ جي لڳ ڀڳ اڌ کان وڌيڪ 40 لک (4 ملين) باشندن جو گهر آهي. ^[9]

16ھین صدي عيسويء ۾ اسپيني نوآبادين جي اچڻ کان اڳ، پاناما ڪيترن ئي مختلف مقامي قبيلن طرفان آباد هو. اهو 1821 ۾ اسپين کان ڌار ٿيو ۽ گران ڪولمبيا جي جمهوريه، نيوا گريناڊا، ايڪواڊور ۽ وينزويلا جي هڪ يونين، ۾ شامل ٿيو. 1831ع ۾ گران ڪولمبيا کي ٽوڙڻ کان پوءِ، پاناما ۽ نيوا گريناڊا آخرڪار ڪولمبيا جي جمهوريه بڻجي ويا. آمريڪا جي پٺڀرائي سان، پاناما 1903ع ۾ ڪولمبيا کان الڳ ٿي ويو، پاناما ڪينال جي تعمير کي سال 1904ع ۽ 1914ع جي وچ ۾ گڏيل قومن جي آرمي ڪور آف انجنيئرز طرفان مڪمل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي. سال 1977ع جی توریجوس۔کارتر معاھدن (Torrijos-Carter Treaties) م اتفاق ڪيو ته آمريڪا 31 ڊسمبر 1999 تي پاناما ڏانهن ڪئنال جا اختیار منتقل ڪندو.^[10] ڀرپاسي وارو علائقو پهريون ڀيرو 1979ع ۾ واپس ڪيو ويو.^[11]

پاناما ڪينال جي ٽولن مان آمدني پاناما جي جي ڊي پي جي هڪ اهم حصي جي نمائندگي ڪرڻ جاري رکي ٿي، خاص طور تي جڏهن کان پاناما ڪينال جو توسيع وارو منصوبو (2016ع ۾ ختم ٿي ویو) ان جي گنجائش کي ٻيڻو ڪري ڇڏيو آهي. واپار، بئنڪنگ ۽ سياحت اهم شعبا آهن. پاناما کي اعلي آمدني واري معيشت طور سمجهيو ويندو آهي.^[12] 2019ع ۾ پاناما انساني ترقي جي انڊيڪس جي لحاظ کان دنيا ۾ 57 هين نمبر تي آهي.^[13] سال 2018ع ۾، پاناما دنيا جي اقتصادي فورم جي عالمي مقابلي واري انڊيڪس جي مطابق، لاطيني آمريڪا ۾ ستين سڀ کان وڌيڪ مقابلي واري معيشت جي درجه بندي ڪئي وئي.^[14] پاناما سال 2023ع ۾ گلوبل انوويشن انڊيڪس ۾ 84 هين نمبر تي هو.^[15] 40 سيڪڙو زمين جي ايراضيءَ تي پکڙيل، پاناما جا جهنگل وڏي تعداد ۾ اڀرندڙ ٻوٽن ۽ جانورن جا گهر آهن، انهن مان ڪجهه زمين تي ٻيو ڪٿي به نه ملن ٿا.^[16] پاناما گڏيل قومن ۽ ٻين بين الاقوامي ادارن، آرگنائيزيشن آف آمريڪن اسٽيٽس، لاطيني آمريڪا انٽيگريشن ايسوسيئيشن، گروپ آف 77، ورلڊ هيلٿ آرگنائيزيشن، ۽ نان الائنڊ موومينٽ جو باني ميمبر آهي.

نالو

پاناما نالي جو اصل نامعلوم ناهي. اتي ڪيترائي نظريا آھن. هڪ ٻڌائي ٿو ته ملڪ جو نالو عام طور تي ھتي مليل وڻ، پاناما وڻ (Sterculia apetala) جي هڪ قسم جي نالي تي رکيو ويو آهي. ٻيو ٻڌائي ٿو ته پهرين آبادگار آگسٽ ۾ پاناما ۾ پهتا، جڏهن تتليون گهڻيون هونديون آهن ۽ ان نالي جو مطلب هڪ يا ڪيترن ئي ڏيهي آمريڪن ٻولين ۾ جيڪي اسپيني نوآبادي کان اڳ واري علائقي ۾ ڳالهائي وينديون هيون، مطلب آهي ”ڪيترائي تتليون“. هڪ ٻيو نظريو اهو ٻڌائي ٿو ته اهو لفظ ڪونا ٻوليءَ جي لفظ ”بنابا“ جو قشطالی شکل (castilianization) آهي جنهن جي معنيٰ آهي ”پري". پاناما ۾ عام طور تي ٻڌل ڏند ڪٿا اها آهي ته اتي هڪ مڇي مارڻ وارو ڳوٺ هو جنهن جو نالو ”پاناما“ هو، جنهن جو مطلب آهي ”مڇيءَ جي گهڻائي"، جڏهن اسپيني نوآبادي پهريون ڀيرو علائقي ۾ پهتا. ڳوٺ جو صحيح هنڌ معلوم ناهي. ڏند ڪٿا عام طور تي ڪئپٽن انتونيو ٽيلو ڊي گزمان جي ڊائري جي داخلائن سان تصديق ڪئي وئي آهي، جيڪو سال 1515ع ۾ پاناما جي پئسفڪ ساحل کي ڳولڻ دوران هڪ نامعلوم ڳوٺ ۾ لينڊ ڪرڻ جي رپورٽ ڪري ٿو؛ هو صرف ڳوٺ کي ”ساڳي ننڍي ديشي مڇي مارڻ وارو شهر“ بيان ڪري ٿو. سال 1517ع ۾، ڊان گيسپر ڊي ايسپنوسا، هڪ اسپيني ليفٽيننٽ، گوزمان بيان ڪيل ساڳئي هنڌ تي هڪ پوسٽ قائم ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. سال 1519ع ۾، پيڊرو آرياس ڊيويلا، اسپيني سلطنت جي پئسفڪ بندرگاهه کي سائيٽ تي قائم ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. نئين آباديءَ سانتا ماريا لا انٽيگوا ڊيل ڊارين جي جاءِ ورتي، جيڪا پئسفڪ ۾ موجود دولت جو اسپيني استحصال شروع ٿيڻ کان پوءِ تاج جي عالمي منصوبي ۾ پنهنجو ڪم وڃائي چڪي هئي. پاناما جي تعليم واري وزارت پاران ترقي يافته نالي جي سرڪاري تعريف ۽ اصليت ”مڇي، وڻن ۽ تتلين جي گهڻائي“ آهي. ھي وضاحت پاناما جي سماجي اڀياس جي درسي ڪتابن ۾ آھي.

تاريخ

جاگرافي

سياست

معيشت

سماج

ثقافت

پڻ ڏسو

فهرست لاڳاپيل مضمون پاناما

فهرست لاڳاپيل مضمون پاناما

خارجي ڳنڍڻا

حڪومت پاناما
پاناما آرڪائيو ڪيا ويا 2006-04-26 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. منصوبو مفتوح فهرست تي
Panama آرڪائيو ڪيا ويا 2007-06-12 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. ڪتاب عالمي حقائق ۾ معلومات
وڪيميڊيا نقشي نامو Panama
Panama سفري رهنما طرفان وڪي سفر

حوالا

↑ "Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). United Nations Statistics Division. وقت August 26, 2020 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل September 4, 2017. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics". unstats.un.org. وقت October 15, 2017 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل May 21, 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ سانچو:Cite CIA World Factbook
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Panama)". IMF.org. International Monetary Fund. وقت November 21, 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 October 2023. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Panama". CIA World Factbook. وقت January 23, 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل January 24, 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Gini Index". World Bank. وقت November 7, 2017 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل June 16, 2019. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Human Development Report 2023/24" (PDF). United Nations Development Programme. وقت March 13, 2024 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 13 March 2024. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Segunda Encuesta Nacional de Hogares, Panama 2015". Ministerio Público de la República de Panamá. December 2016. http://ministeriopublico.gob.pa/wp-content/multimedia/2017/09/Encuesta-de-Hogares-2015-16-viii-17-publicaci%C3%B3n-digital.pdf. Retrieved February 17, 2019.
↑ "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. حاصل ڪيل 10 September 2017.
↑ "Panama". CIA – The World Factbook. وقت January 23, 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل December 23, 2010. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Department of State, United States of America (1987). "Panama Canal Treaty". United States Treaties and Other International Agreements. 33. United States Department of State. p. 55. 33 UST 39; TIAS 10030. https://books.google.com/books?id=n559BTeMBIsC&pg=PA39. Retrieved September 13, 2020. ""Upon entry into force of this Treaty, the United States Government agencies known as the Panama Canal Company and the Canal Zone Government shall cease to operate within the territory of the Republic of Panama that formerly constituted the Canal Zone.""
↑ "World Economic Outlook Database, April 2019". IMF.org. International Monetary Fund. وقت December 22, 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل September 29, 2019. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. December 15, 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf. Retrieved December 16, 2020.
↑ "Competitiveness Rankings". The Global Competitiveness Report 2018. حاصل ڪيل March 18, 2019.
↑ (en ۾) Global Innovation Index 2023, 15th Edition. World Intellectual Property Organization. May 5, 2024. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 978-92-805-3432-0. https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2023/index.html. Retrieved 2023-10-29.
↑ "Country profile: Panama". BBC News. June 30, 2010. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm.

[unstats08-1] "Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). United Nations Statistics Division. وقت August 26, 2020 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل September 4, 2017. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[2] "United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics". unstats.un.org. وقت October 15, 2017 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل May 21, 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[3] سانچو:Cite CIA World Factbook

[IMFWEO.PA-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Panama)". IMF.org. International Monetary Fund. وقت November 21, 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 October 2023. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[5] "Panama". CIA World Factbook. وقت January 23, 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل January 24, 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[wb-gini-6] "Gini Index". World Bank. وقت November 7, 2017 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل June 16, 2019. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[UNHDR-7] "Human Development Report 2023/24" (PDF). United Nations Development Programme. وقت March 13, 2024 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 13 March 2024. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[2015survey-8] "Segunda Encuesta Nacional de Hogares, Panama 2015". Ministerio Público de la República de Panamá. December 2016. http://ministeriopublico.gob.pa/wp-content/multimedia/2017/09/Encuesta-de-Hogares-2015-16-viii-17-publicaci%C3%B3n-digital.pdf. Retrieved February 17, 2019.

[UN_WPP-9] "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. حاصل ڪيل 10 September 2017.

[cia2-10] "Panama". CIA – The World Factbook. وقت January 23, 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل December 23, 2010. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[19770907_usdos_panamacanaltreaty2-11] Department of State, United States of America (1987). "Panama Canal Treaty". United States Treaties and Other International Agreements. 33. United States Department of State. p. 55. 33 UST 39; TIAS 10030. https://books.google.com/books?id=n559BTeMBIsC&pg=PA39. Retrieved September 13, 2020. ""Upon entry into force of this Treaty, the United States Government agencies known as the Panama Canal Company and the Canal Zone Government shall cease to operate within the territory of the Republic of Panama that formerly constituted the Canal Zone.""

[12] "World Economic Outlook Database, April 2019". IMF.org. International Monetary Fund. وقت December 22, 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل September 29, 2019. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[HDI2-13] Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. December 15, 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf. Retrieved December 16, 2020.

[14] "Competitiveness Rankings". The Global Competitiveness Report 2018. حاصل ڪيل March 18, 2019.

[15] (en ۾) Global Innovation Index 2023, 15th Edition. World Intellectual Property Organization. May 5, 2024. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 978-92-805-3432-0. https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2023/index.html. Retrieved 2023-10-29.

[16] "Country profile: Panama". BBC News. June 30, 2010. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm.

[1]

[2]

[3]

[4]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]