ٻاهرين خلا

Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.

ٻاهرين خلا (Outer Space) يا صرف خلا اها وسعت آهي جيڪا ڌرتيءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرن جي ڪثافت انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي هائڊروجن ۽ هيليم پلازما جو هڪ ڀرپور خلا آهي، جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن بگ بينگ جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.

ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما کي ڪائنات ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي. ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا ڪائنات جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي، روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن "ويجھو خلا" طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو، ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار تائين پهتو ويو.

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي. ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.

اصطلاح

مختصر ورزن، "خلا" جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي "ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو"، مڪمل اصطلاح "ٻاهرين خلا" جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال جان ملٽن جي هڪ مهاڳ نظم، "پيراڊائز لوسٽ" (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر فلڪيات ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ اليگزينڊر وون هومبولٽ جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار ايچ.جي. ويلز جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ "آزاد خلا" جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.