تعليم

تعليم (Education) پنهنجي وسيع تر معنيٰ ۾ اها ذريعو آهي جنھن جي پاران ماڻهن جي ڪنھن گروھه جون عادتون ۽ هدف هڪ نسل کان ٻئي نسل ڏانھن منتقل ٿينديون آهن. تڪنيڪي معنيٰ ۾ هن کان مراد اهو رسمي طريقو آهي، جنهن ذريعي هڪ معاشرو پنھنجو مجموعي علم، هنر، روايتون ۽ قدرون هڪ نسل کان ٻئي نسل ڏانهن، عموماً اسڪولن ۾ ڪئي ويندڙ تربيت جي ذريعي، منتقل ڪندو آهي.

دنيا جي مختلف ملڪن ۾ تعلیم جي شرح

0.950 and over   0.900–0.949   0.850–0.899   0.800–0.849   0.750–0.799

0.700–0.749   0.650–0.699   0.600–0.649   0.550–0.599   0.500–0.549

0.450–0.499   0.400–0.449   0.350–0.399   0.350 کان گهٽ   شرح دستياب نہ آهي

تعليم

تعليم علم، مهارتن ۽ ڪردار جي خصلتن جي منتقلي کي چيو ويندو آهي، جيڪو مختلف شڪلين ۾ ظاهر ٿئي ٿو. رسمي تعليم هڪ منظم اداري جي فريم ورڪ اندر ٿيندي آهي، جهڙوڪ سرڪاري اسڪول، جيڪي هڪ نصاب جي پوئيواري ڪن ٿا. غير رسمي تعليم پڻ هڪ منظم طريقيڪار جي پيروي ڪندي آهي، پر اها رسمي اسڪولنگ سسٽم کان ٻاهر ٿيندي آهي، جڏهن ته غير رسمي تعليم غير منظم سکيا آهي، جيڪا روزاني تجربي جي ذريعي ملي ٿي. رسمي ۽ غير رسمي تعليم کي سطح جي لحاظ کان درجا بندي ڪئي ويندي آهي، جنهن ۾ ننڍپڻ جي تعليم، پرائمري تعليم، سيڪنڊري تعليم ۽ اعليٰ تعليم شامل آهن. ٻين درجا بندين ۾ تدريسي طريقا، جهڙوڪ "استاد مرڪز تعليم" ۽ "شاگرد مرڪز تعليم" ۽ مضمونن تي ڌيان ڏنو ويو آهي، جهڙوڪ سائنسي تعليم، ٻولي جي تعليم ۽ جسماني تعليم. وڌيڪ، تعليم جو اصطلاح تعليم حاصل ڪيل ماڻهن جي ذهني حالتن ۽ خوبيون ۽ تعليم جي مظاهرن کي مطالعي ڪرڻ واري علمي ميدان کي پڻ ظاھر ڪري ٿو.

تعليم هڪ وسيع رجحان آهي جيڪو سڀني عمر جي گروهن تي لاڳو ٿئي ٿو ۽ رسمي تعليم (ٻه مٿي کان) سان گڏوگڏ غير رسمي تعليم (ٻه هيٺان) تي مشتمل آهي.

تعليم جي صحيح تعريف ۾ اختلاف آهي ۽ تعليم جي مقصدن ۽ انهن جي فرقن ۾ اختلافن جي ڪري تعليم ۽ ذهني پوک ۾ تفرقن بابت اختلاف پڻ آهن. اهي اختلاف تعليم جي مختلف شڪلين کي سڃاڻڻ، ماپڻ ۽ انهن کي بهتر بڻائڻ تي اثرانداز ٿين ٿا. بنيادي طور تي، تعليم ثقافتي قدرن ۽ اصولن کي برقرار رکندي ٻارن کي سماج ۾ شامل ڪندي آهي ۽ انهن کي اهو سامان فراهم ڪندي آهي ته جيئن هو سماج جا ڪارآمد رڪن بڻجي سگهن. اهڙي طرح، اها معاشي ترقي کي تحرڪ ڏيندي آهي ۽ مقامي ۽ عالمي مسئلن بابت ڄاڻ وڌائيندي آهي. منظم ادارا تعليم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، حڪومتون تعليم پاليسيون ٺاهينديون آهن جيئن ته ڪلاسن جو وقت مقرر ڪرڻ، نصاب تيار ڪرڻ ۽ حاضري جي ضرورتون طئي ڪرڻ. يونيسڪو جهڙيون بين الاقوامي تنظيمون سڀني ٻارن لاءِ پرائمري تعليم جي واڌاري ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿيون.

ڪيترائي عنصر تعليم جي ڪاميابي تي اثرانداز ٿين ٿا. نفسياتي عنصرن ۾ جذبو، ذهانت ۽ شخصيت شامل آهن. سماجي عنصرن ۾ معاشي ۽ سماجي حيثيت، نسل ۽ جنس شامل آهن، جيڪي عام طور تي امتيازن سان لاڳاپيل هوندا آهن. ٻين عنصرن ۾ تعليمي ٽيڪنالاجي جي رسائي، استاد جي قابليت ۽ والدين جي شموليت شامل آهن.

تعليم جي اڀياس جو بنيادي علمي ميدان "تعليم جا اڀياس" سڏجي ٿو. اهو تعليم جي نوعيت، ان جا مقصد، اثرات ۽ ان کي بهتر ڪرڻ جا طريقا جانچي ٿو. تعليم جو اڀياس مختلف ذيلي شعبن تي مشتمل آهي، جن ۾ فلسفو، نفسيات، سماجيات ۽ تعليم جي معاشيات شامل آهن. ان کان علاوه، اهو شعبو تقابلي تعليم، تدريسي طريقيڪار ۽ تعليم جي تاريخ جي موضوعن تي تحقيق ڪندو آهي.

قديم دور ۾، تعليم جو عمل غير رسمي طور تي ڳالهه ٻولهه ۽ نقل ذريعي ٿيندو هو. قديم تهذيبن جي اُڀار سان گڏ، لکڻ جي ايجاد ڄاڻ جي وسعت ۾ مدد ڪئي، جنهن کي غير رسمي کان رسمي تعليم ڏانهن منتقل ڪرڻ جو سبب بڻيو. شروعات ۾، رسمي تعليم جو موقعو صرف اعليٰ طبقن ۽ مذهبي گروهن کي حاصل هو. 15هين صدي ۾ ڇپائيءَ جي مشين جي آمد سان ڪتابن تائين پهچ وڌي، جنهن سان عام تعليم ۾ بهتري آئي. 18هين ۽ 19هين صدي ۾ عوامي تعليم کي اهميت ملي، جنهن جي نتيجي ۾ سڀني لاءِ مفت پرائمري تعليم مهيا ڪرڻ ۽ هڪ مقرر عمر تائين لازمي قرار ڏيڻ جو عالمي رجحان شروع ٿيو. هاڻي، دنيا جي 90 سيڪڙو کان وڌيڪ پرائمري اسڪول عمر وارا ٻار پرائمري اسڪول ۾ پڙهندا آهن. اصطلاح "تعليم" لاطيني لفظن "educare" (ايجوڪئر: مطلب پرورش ڪرڻ) ۽ "educere" (ايجوسئر: مطلب، سامهون آڻڻ) کان نڪتل آهي. مختلف شعبن جي نظريه پردازن تعليم جي تعريف کي جانچيو آهي. گهڻا ان ڳالهه تي متفق آهن ته تعليم هڪ مقصد واري سرگرمي آهي، جنهن جو مقصد علم، مهارتن ۽ ڪردار جي خصلتن کي منتقل ڪرڻ آهي. بهرحال، ان جي صحيح نوعيت تي عام خاصيتن کان اڳتي بحث جاري آهي. هڪ راءِ تعليم کي هڪ اهڙي عمل طور ڏسي ٿي، جيڪو اسڪولنگ، تدريس ۽ سکيا جي واقعن دوران ٿئي ٿو. ٻيو خيال تعليم کي عمل طور نه پر انهن ذهني حالتن ۽ خوبيون طور ڏسي ٿو، جيڪي هن عمل مان تعليم حاصل ڪندڙ ماڻهن ۾ پيدا ٿينديون آهن. وڌيڪ، هي اصطلاح هڪ علمي شعبو پڻ ظاھر ڪري سگهي ٿو، جيڪو تدريس ۽ سکيا ۾ شامل طريقن، عملن ۽ سماجي ادارن جو مطالعو ڪري ٿو. تعليم جي اصطلاح کي واضح طور تي سمجهڻ ضروري آهي جڏهن تعليمي مظاهرن جي سڃاڻپ، تعليمي ڪاميابي جي ماپ ۽ تعليمي عملن کي بهتر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي.

ڪجهه نظريه پردازون خاص خاصيتن کي سڃاڻڻ سان تعليم جي صحيح تعريف ڏين ٿا، جيڪي هر قسم جي تعليم لاءِ خاص آهن. مثال طور، تعليمي نظريه نگار، آر. ايس. پيٽرز تعليم جون ٽي بنيادي خاصيتون پيش ڪن ٿا، جن ۾ شاگرد کي علم ۽ سمجهه منتقل ڪرڻ، عمل کي فائديمند بڻائڻ ۽ ان کي اخلاقي طور تي مناسب طريقي سان هلائڻ شامل آهن. جڏهن ته اهڙيون صحيح تعريفون عام طور تي تعليم جي عام قسم کي اثرائتي طور بيان ڪن ٿيون، پر اهي تنقيد کي منهن ڏين ٿيون ڇو ته گهٽ عام قسم جي تعليم گهڻي ڀاڱي انهن جي دائري کان ٻاهر ٿي سگهي ٿي. اهڙين تعريفن سان پيدا ٿيندڙ مثالن سان منهن ڏيڻ ڏکيو ٿي سگهي ٿو، ان ڪري ڪجهه نظريه پردازن گهڻي حد تائين صحيح تعريف ڏيڻ بدران "خانداني مشابهت" تي ٻڌل تعريفون ڏيڻ کي ترجيح ڏين ٿا. هن طريقيڪار جو خيال آهي ته سڀئي تعليم جا قسم هڪ ٻئي سان ملندڙ جلندڙ آهن، پر ضروري ناهي ته سڀني ۾ هڪ جهڙيون خاصيتون هجن.

"موٽائتي" يا "ڳنڀير تصورن" ۾ تعليم جو مقصد اهو آهي ته اهو تعليم جي فطرت ۾ شامل آهي ته اهو ڪنهن نه ڪنهن قسم جي بهتري کي وڌائيندو. اهي "پتلي تصورن" جي مقابلي ۾ آهن، جيڪي هڪ بيقدر تشريح پيش ڪن ٿيون. ڪجهه نظريه پرداز تعليم جي هڪ بيانيه تصور فراهم ڪن ٿا، روزمره جي ٻوليءَ ۾ عام طور تي استعمال ٿيندڙ لفظ جو مشاهدو ڪندي. ٻئي طرف، نسخاتي تصورن جي تعريف سان اهو مقرر ڪيو ويندو آهي ته بهتر تعليم ڇا آهي يا تعليم ڪيئن ڪرڻ گهرجي. ڪيترائي ڳنڀير ۽ نسخاتي تصور تعليم کي هڪ اهڙي ڪوشش طور ڏسندا آهن، جيڪو مخصوص مقصدن کي حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي، جن ۾ علم حاصل ڪرڻ، عقلي طور سوچڻ سکڻ، ۽ ڪردار جي خصلتن جهڙوڪ مهرباني ۽ ايمانداري کي پوکڻ شامل آهن.

تعليم جي صحيح تعريف ۾ اختلاف آهي ۽ تعليم جي مقصدن ۽ انهن جي فرقن ۾ اختلافن جي ڪري تعليم ۽ ذهني پوک ۾ تفرقن بابت اختلاف پڻ آهن. اهي اختلاف تعليم جي مختلف شڪلين کي سڃاڻڻ، ماپڻ، ۽ انهن کي بهتر بڻائڻ تي اثرانداز ٿين ٿا. بنيادي طور تي، تعليم ثقافتي قدر ۽ اصولن کي برقرار رکندي ٻارن کي سماج ۾ شامل ڪندي آهي ۽ انهن کي اهو سامان فراهم ڪندي آهي ته جيئن هو سماج جا ڪارآمد رڪن بڻجي سگهن. اهڙي طرح، اها معاشي ترقي کي تحرڪ ڏيندي آهي ۽ مقامي ۽ عالمي مسئلن بابت ڄاڻ وڌائيندي آهي. منظم ادارا تعليم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، حڪومتون تعليم پاليسيون ٺاهينديون آهن جيئن ته ڪلاسن جو وقت مقرر ڪرڻ، نصاب تيار ڪرڻ، ۽ حاضري جي ضرورتون طئي ڪرڻ. يونيسڪو جهڙيون بين الاقوامي تنظيمون سڀني ٻارن لاءِ پرائمري تعليم جي واڌاري ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿيون.

ڪيترائي عنصر تعليم جي ڪاميابي تي اثرانداز ٿين ٿا. نفسياتي عنصرن ۾ جذبو، ذهانت، ۽ شخصيت شامل آهن. سماجي عنصرن ۾ معاشي ۽ سماجي حيثيت، نسل، ۽ جنس شامل آهن جيڪي عام طور تي امتيازن سان لاڳاپيل هوندا آهن. ٻين عنصرن ۾ تعليمي ٽيڪنالاجي جي رسائي، استاد جي قابليت، ۽ والدين جي شموليت شامل آهن.

تعليم جي اڀياس جو بنيادي علمي ميدان "تعليم جا اڀياس" سڏجي ٿو. اهو تعليم جي نوعيت، ان جا مقصد، اثرات، ۽ ان کي بهتر ڪرڻ جا طريقا جانچي ٿو. تعليم جا اڀياس مختلف ذيلي شعبن تي مشتمل آهن، جن ۾ فلسفو، نفسيات، سماجيات، ۽ تعليم جي معاشيات شامل آهن. ان کان علاوه، اهو شعبو تقابلي تعليم، تدريسي طريقيڪار، ۽ تعليم جي تاريخ جي موضوعن تي تحقيق ڪندو آهي.

قديم دور ۾، تعليم جو عمل غير رسمي طور تي ڳالهه ٻولهه ۽ نقل ذريعي ٿيندو هو. قديم تهذيبن جي اُڀار سان گڏ، لکڻ جي ايجاد ڄاڻ جي وسعت ۾ مدد ڪئي، جنهن کي غير رسمي کان رسمي تعليم ڏانهن منتقل ڪرڻ جو سبب بڻيو. شروعات ۾، رسمي تعليم جو موقعو صرف اعليٰ طبقا ۽ مذهبي گروهن کي حاصل هو. 15هين صدي ۾ ڇپائيءَ جي مشين جي آمد سان ڪتابن تائين پهچ وڌي، جنهن سان عام تعليم ۾ بهتري آئي. 18هين ۽ 19هين صدي ۾ عوامي تعليم کي اهميت ملي، جنهن جي نتيجي ۾ سڀني لاءِ مفت پرائمري تعليم مهيا ڪرڻ ۽ هڪ مقرر عمر تائين لازمي قرار ڏيڻ جو عالمي رجحان شروع ٿيو. هاڻي، دنيا جي 90 سيڪڙو کان وڌيڪ پرائمري اسڪول عمر وارا ٻار پرائمري اسڪول ۾ پڙهندا آهن. اصطلاح "تعليم" لاطيني لفظن educare، جنهن جو مطلب آهي "پرورش ڪرڻ"، ۽ educere، جنهن جو مطلب آهي "سامهون آڻڻ" کان نڪتل آهي. مختلف شعبن جي نظريه پردازن تعليم جي تعريف کي جانچيو آهي. گهڻا ان ڳالهه تي متفق آهن ته تعليم هڪ مقصد واري سرگرمي آهي، جنهن جو مقصد علم، مهارتن، ۽ ڪردار جي خصلتن کي منتقل ڪرڻ آهي. بهرحال، ان جي صحيح نوعيت تي عام خاصيتن کان اڳتي بحث جاري آهي. هڪ راءِ تعليم کي هڪ اهڙي عمل طور ڏسي ٿي، جيڪو اسڪولنگ، تدريس، ۽ سکيا جي واقعن دوران ٿئي ٿو. ٻيو خيال تعليم کي عمل طور نه پر انهن ذهني حالتن ۽ خوبيون طور ڏسي ٿو، جيڪي هن عمل مان تعليم حاصل ڪندڙ ماڻهن ۾ پيدا ٿينديون آهن. وڌيڪ، هي اصطلاح هڪ علمي شعبو پڻ ظاھر ڪري سگهي ٿو، جيڪو تدريس ۽ سکيا ۾ شامل طريقن، عملن ۽ سماجي ادارن جو مطالعو ڪري ٿو. تعليم جي اصطلاح کي واضح طور تي سمجهڻ ضروري آهي جڏهن تعليمي مظاهرن جي سڃاڻپ، تعليمي ڪاميابي جي ماپ، ۽ تعليمي عملن کي بهتر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي.

ڪجهه نظريه پردازون خاص خاصيتن کي سڃاڻڻ سان تعليم جي صحيح تعريف ڏين ٿا، جيڪي هر قسم جي تعليم لاءِ خاص آهن. تعليم جي نظريه نگار آر. ايس. پيٽرز، مثال طور، تعليم جون ٽي بنيادي خاصيتون پيش ڪن ٿا، جن ۾ شاگرد کي علم ۽ سمجهه منتقل ڪرڻ، عمل کي فائديمند بڻائڻ، ۽ ان کي اخلاقي طور تي مناسب طريقي سان هلائڻ شامل آهن. جڏهن ته اهڙيون صحيح تعريفون عام طور تي تعليم جي عام قسم کي اثرائتي طور بيان ڪن ٿيون، پر اهي تنقيد کي منهن ڏين ٿيون ڇو ته گهٽ عام قسم جي تعليم گهڻي ڀاڱي انهن جي دائري کان ٻاهر ٿي سگهي ٿي. اهڙين تعريفن سان پيدا ٿيندڙ مثالن سان منهن ڏيڻ ڏکيو ٿي سگهي ٿو، ان ڪري ڪجهه نظريه پردازون گهڻي حد تائين صحيح تعريف ڏيڻ بدران "خانداني مشابهت" تي ٻڌل تعريفون ڏيڻ کي ترجيح ڏين ٿا. هن طريقيڪار جو خيال آهي ته سڀئي تعليم جا قسم هڪ ٻئي سان ملندڙ جلندڙ آهن، پر ضروري ناهي ته سڀني ۾ هڪ جهڙيون خاصيتون هجن.

"موٽائتي" يا "ڳنڀير تصورن" ۾ تعليم جو مقصد اهو آهي ته اهو تعليم جي فطرت ۾ شامل آهي ته اهو ڪنهن نه ڪنهن قسم جي بهتري کي وڌائيندو. اهي "پتلي تصورن" جي مقابلي ۾ آهن، جيڪي هڪ بيقدر تشريح پيش ڪن ٿيون. ڪجهه نظريه پرداز تعليم جي هڪ بيانيه تصور فراهم ڪن ٿا، روزمره جي ٻوليءَ ۾ عام طور تي استعمال ٿيندڙ لفظ جو مشاهدو ڪندي. ٻئي طرف، نسخاتي تصورن جي تعريف سان اهو مقرر ڪيو ويندو آهي ته بهتر تعليم ڇا آهي يا تعليم ڪيئن ڪرڻ گهرجي. ڪيترائي ڳنڀير ۽ نسخاتي تصور تعليم کي هڪ اهڙي ڪوشش طور ڏسندا آهن، جيڪو مخصوص مقصدن کي حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي، جن ۾ علم حاصل ڪرڻ، عقلي طور سوچڻ سکڻ، ۽ ڪردار جي خصلتن جهڙوڪ مهرباني ۽ ايمانداري کي پوکڻ شامل آهن.