الخوارزمي
محمد ابن موسي الخوارزمي Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī | |
---|---|
20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو | |
پيدائش | 780 عيسوي خوارزم، عباسي خلافت |
وفات | 850 عيسوي[1][2] (aged ~70) بغداد، عباسي خلافت |
پيشو | بغداد ۾ حڪمت جي بيت، "دارالحڪمه" جو سربراهه (820ع) |
علمي خدمتون | |
دور | اسلامي سنهري دور |
مُکيه دلچسپي | |
مُکيه ڪم |
|
مُکيه خيال | الجبرا ۽ هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق |
متاثر ماڻهو | مصر جو ابو ڪامل[3] |
محمد بن موسى الخوارزمي [note 1] (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف "الخوارزمي"، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن رياضي، فلڪيات ۽ جاگرافي ۾ عربي ٻوليءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي عباسي خلافت جي گاديءَ واري شهر، بغداد ۾ فلڪيات دان ۽ "دارالحڪمه" (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.
الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، "الجبر" (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.[6] الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.[7]:14 الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ "گهٽائي" ۽ "توازن" جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)، متعارف ڪرايا،[8] هن کي "الجبرا جو پيءُ يا باني" طور بيان ڪيو ويو آهي. r[9][10][11]r[12][13]
انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، "الجبر والمقابله" جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.[14] هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)[15] ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ "انگ" آهن.[16]
12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو.[17] اهڙي طرح "الجبر" جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو، اها 16هين صدي عيسويء تائين يورپي يونيورسٽين جي پرنسپل رياضي جي درسي ڪتاب طور استعمال ڪيو ويو.[18][19][20][21]
الخوارزمي رومن پوليميٿ، بطليموس جي "جاگرافي"، ٻي صديءَ جي يوناني ٻوليءَ جو مقالو، جنهن ۾ شهرن ۽ علائقن جي ڊگھائي ۽ ويڪرائي ڦاڪن جي فهرست ڏنل آهي، تي نظر ثاني ڪئي.[22] هن اڳتي هلي فلڪيات جي جدولن جو هڪ سيٽ تيار ڪيو ۽ گڏوگڏ اصطرلاب، سج جي گهڙي ۽ ڪئلينڊر جي ڪمن جي باري ۾ لکيو.[23] الخوارزمي ٽرگنوميٽري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، درست سائن (Sine) ۽ ڪوسائن (Cosine) جدولن ۽ ٽينجنٽ جي پهرين جدول ٺاهي.
پڻ ڏسو
[سنواريو]ٻاهريان ڳنڍڻا
[سنواريو]وڪي قول ۾ al-Khwārizmī جي متعلق قول موجود آھي۔ |
- وڪيميڊيا العام تي Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi بابت زمرا
- Earliest Manuscript of Kitab Surat al-Ard in the Strasbourg National Library
باب:
حوالا
[سنواريو]- ↑ Toomer, Gerald J. (1970–1980). "al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā". in Gillispie, Charles Coulston. Dictionary of Scientific Biography. VII. Scribner. pp. 358–365. ISBN 978-0-684-16966-8.
- ↑ Vernet, Juan (1960–2005). "Al-Khwārizmī". in Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E. et al.. The Encyclopaedia of Islam. IV (2nd ed.). Leiden: Brill. pp. 1070–1071. OCLC 399624.
- ↑ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam" آرڪائيو ڪيا ويا 11 December 2013 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.
- ↑ Ibn Khaldūn, The Muqaddimah: An introduction to history آرڪائيو ڪيا ويا 17 September 2016 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.
- ↑ Knuth, Donald (1997). "Basic Concepts". The Art of Computer Programming. 1 (3rd ed.). Addison-Wesley. p. 1. ISBN 978-0-201-89683-1.
- ↑ Oaks, J. (2009), "Polynomials and Equations in Arabic Algebra", Archive for History of Exact Sciences, 63(2), 169–203.
- ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>
tag; no text was provided for refs namedMaher
- ↑ (Boyer 1991, "The Arabic Hegemony" p. 229) "It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like "restoration" or "completion" and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to "reduction" or "balancing" – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation."
- ↑ Corbin, Henry (1998) (en ۾). The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy. North Atlantic Books. p. 44. ISBN 978-1-55643-269-9. https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&pg=PA44. Retrieved 19 October 2020.
- ↑ Boyer, Carl B., 1985. A History of Mathematics, p. 252. Princeton University Press. "Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...", "...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta..."
- ↑ Gandz, Solomon, The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, "Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called "the father of algebra" than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers."
- ↑ Katz, Victor J.. "Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching". VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA: 190. https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf. Retrieved 7 October 2017. "The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.".
- ↑ Esposito, John L. (6 April 2000) (en ۾). The Oxford History of Islam. Oxford University Press. p. 188. ISBN 978-0-19-988041-6. https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&pg=PA188. Retrieved 29 September 2020. "Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm."
- ↑ Brentjes, Sonja (1 June 2007). "Algebra" (en ۾). Encyclopaedia of Islam, THREE. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=al+khwarazmi. Retrieved 5 June 2019.
- ↑ Knuth, Donald (1979). Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science. Springer-Verlag. ISBN 978-0-387-11157-5. http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf.
- ↑ Gandz, Solomon (1926). "The Origin of the Term "Algebra"". The American Mathematical Monthly 33 (9): 437–440. doi: . ISSN 0002-9890. https://www.jstor.org/stable/2299605.
- ↑ Struik 1987, p. 93
- ↑ Philip Khuri Hitti (2002). History of the Arabs. Palgrave Macmillan. pp. 379. ISBN 978-1-137-03982-8. https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ.
- ↑ Fred James Hill, Nicholas Awde (2003). A History of the Islamic World. Hippocrene Books. p. 55. ISBN 978-0-7818-1015-9. https://archive.org/details/isbn_9780781810159. ""The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing" (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century"
- ↑ Shawn Overbay; Jimmy Schorer; Heather Conger. "Al-Khwarizmi". University of Kentucky. وقت 12 December 2013 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. Unknown parameter
|url-status=
ignored (مدد) - ↑ "Islam Spain and the history of technology". وقت 11 October 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 24 January 2018. Unknown parameter
|url-status=
ignored (مدد) - ↑ van der Waerden, Bartel Leendert (1985). A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether. Berlin: Springer-Verlag.
- ↑ Arndt 1983, p. 669
حوالي جي چڪ: "note" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref>
آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="note"/>
نہ مليو
- اھي صفحا جيڪي سانچن جي سڏن ۾ ٻٽيون شيون استعمال ڪن ٿا
- حوالن ۾ چُڪَ وارا صفحا
- غيرمددي پيراميٽر سان حوالا تي مشتمل صفحا
- مضمون with short description
- Short description is different from Wikidata
- VIAF سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- LCCN سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- ISNI سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- GND سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- SELIBR سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- BNF سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- BIBSYS سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- NLA سان سڃاڻپ ڪندڙ وڪيپيڊيا مضمون
- 780ع جي پيدائشون
- 850ع جي وفاتون
- ماهر فلڪيات
- نقشا نگار
- جاگرافيدان
- رياضي دان
- 780s births
- 850 deaths
- 8th-century Arabic-language writers
- 8th-century astrologers
- 8th-century Iranian astronomers
- 8th-century people from the Abbasid Caliphate
- 9th-century Arabic-language writers
- 9th-century astrologers
- 9th-century cartographers
- 9th-century geographers
- 9th-century inventors
- 9th-century Iranian astronomers
- 9th-century people from the Abbasid Caliphate
- 9th-century Iranian mathematicians
- Astronomers from the Abbasid Caliphate
- Astronomers of the medieval Islamic world
- Geographers from the Abbasid Caliphate
- Inventors of the medieval Islamic world
- Mathematicians from the Abbasid Caliphate
- Mathematicians who worked on Islamic inheritance
- Medieval Iranian astrologers
- Medieval Iranian geographers
- People from Khwarazm
- People from Xorazm Region
- Transoxanian Islamic scholars
- Persian physicists
- Scientists who worked on qibla determination
- Writers about religion and science
- آلجبرا
- رياضي
- فلڪيات
- شخصيتون
- Pages with reference errors that trigger visual diffs