بغداد

Baghdad
Baghdad; بَغْدَاد
	Metropolis
	Mayoralty of Baghdad
	Top-bottom, L-R:; Aerial view of the Green Zone; ; Haydar-Khana Mosque • Statue of Karim Qasim ; Iraq Museum • House of Sassoon Eskell ; Atraqchi for Art & cultural heritage • View over Baghdad and the Tigris river
; جھنڊو	; مھر
	عرفيت: City of Peace (مَدِيْنَةُ السَّلَام)
	Baghdad BaghdadLocation of Baghdad within Iraq
	جاگرافي بيهڪ: 33°18′55″N 44°21′58″E / 33.31528°N 44.36611°E
Country	Iraq
Governorate	Baghdad
Established	30 July 762 AD
قيام	Caliph al-Mansur
Districts	11
حڪومت
• قسم	Mayor–council
• مجلس	Baghdad City Advisory Council
• Mayor	Ammar Moussa Kadhum
پکيڙ
• ڪل	673 ڪ.م2 (260 ميل2)
بلندي	34 ميل (112 ft)
آبادي
• ڪاٿو 2024	7,921,134

بغداد (عربي ٻولي: بَغْدَاد؛ (انگريزي: Baghdad) عراق جي گاديءَ جو هنڌ ۽ وڏي من وڏو شھر آھي ۽ قاهره کان پوءِ عرب دنيا جو ٻيو نمبر وڏو شهر آهي. اهو دجلا نديء جي ڪناري تي واقع آهي. سال 762ع ۾ بغداد کي عباسي خلافت جي گاديءَ جو هنڌ قرار ڏنو ويو، ۽ اهو ان جو اهم ترين ترقياتي منصوبو بڻجي ويو. ٿورڙي وقت اندر، شهر مسلم دنيا جو هڪ اهم ثقافتي، تجارتي، ۽ دانشورانه مرڪز بڻجي ويو. هي، ان کان علاوه ڪيترن ئي اهم تعليمي ادارن جي رهائش لاءِ، جنهن ۾ "بیت الحڪمہ"، گڏوگڏ هڪ گهڻ نسلي ۽ گهڻ-مذهبي ماحول به شامل آهي، جنهن ان کي سڄي دنيا ۾ ”مرڪز سکيا“ جي حيثيت ڏني.

عباسي دور جي گهڻو ڪري، اسلامي گولڊن ايج دوران، بغداد دنيا جو سڀ کان وڏو شهر هو. ان جي آبادي هڪ لک کان وڌيڪ ماڻهن تي پهچي.^[3] هي شهر 1258ع ۾ منگول سلطنت جي هٿان گهڻو ڪري تباهه ٿي ويو، جنهن جي نتيجي ۾ زوال پذير ٿيو، جيڪو مسلسل طاعون ۽ ڪيترن ئي لڳاتار سلطنتن جي ڪري ڪيترن ئي صدين تائين جاري رهندو. 1932 ۾ عراق کي هڪ آزاد رياست (اڳوڻي ميسوپوٽيميا جي برطانوي مينڊيٽ) جي طور تي تسليم ڪرڻ سان، بغداد آهستي آهستي پنهنجي اڳوڻي شهرت کي ٻيهر حاصل ڪيو جيئن عرب ثقافت جي هڪ اهم مرڪز جي طور تي، جنهن جي آبادي مختلف اندازن سان 6 يا 7 ملين کان مٿي آهي. ان جي وڏي آبادي جي مقابلي ۾، ان جو ننڍڙو علائقو صرف 673 چورس ڪلوميٽر (260 اسڪوائر ميل) آهي.

هن شهر کي عراق جنگ جي ڪري سخت بنيادي ڍانچي کي نقصان پهتو آهي، جيڪا سال 2003ع ۾ عراق تي آمريڪا جي اڳواڻي ۾ حملي سان شروع ٿي ۽ 2011ع تائين جاري رهي، ۽ ان کان پوءِ بغاوت ۽ نئين سرد جنگ جيڪا 2017ع تائين جاري رهي، جنهن جي نتيجي ۾ ثقافتي قدرن، ورثو ۽ تاريخي آثار جو وڏو نقصان ٿيو. هن عرصي دوران، بغداد دنيا ۾ دهشتگرد حملن جي بلند ترين شرحن مان هڪ هو. بهرحال، 2017ع ۾ عراق ۾ اسلامي رياست جي ويڙهاڪ گروپ، داعش جي علائقائي شڪست کان وٺي دهشتگرد حملن ۾ آهستي آهستي گهٽتائي ٿي رهي آهي، ۽ هاڻي تمام گهٽ آهن.^[4]

تاريخ

ھن شھر جو بنياد 762 عيسويءَ ۾ عباسي خلافت جي ٻئين نمبر خليفي ابو جعفر المنصور وڌو^[5]. لفظ بغداد فارسي ٻوليءَ جي بن لفظن بغ ۽ داد مان ورتل آهي جنھن جي معني خدا جو تحفو آهي. خليفي منصور خلافت مان لڳ ڀڳ ھڪ لک مزدور، ڪاريگر ۽ عمارتساز گھرائي ان جي تعمير ڪرائي اسلامي عمارتسازي جو شاھڪار قائم ڪيو. اھو نئون شھر گولائيءَ ۾ ٺاھيو ويو ^[5]. ھي شھر چئن سالن ۾ 764 کان 768 تائين ٺھي راس ٿيو^[6].

ھارون رشيد جي پٽ العباس عبدالله المامون اتي ھڪ بيت الحڪمت (حڪمت جو گھر) ٺھرائي جيڪا علم جو مرڪز ھئي جتي دنيا جا عالمن گڏ ٿي سائنس جي مختلف شاخن ، انجنيئرنگ، فلسفي، رياضي، فلڪيات ۽ ادب جا ڪتاب عربي ۾ ترجما ڪيا^[5]. بيت الحڪمت ان وقت تمام وڏي اڪيڊمي ھئي^[7]. بغداد ۾ ان دؤر ۾ چار وڏيون لائبريريون قائم ٿي چڪيون هيون جن ۾ سڀ کان وڏي لائبريري مامون رشيد جي قائم ڪيل ھئي. انھن ۾ ھڪ لائبريري صبور ابن اردشير نالي ھڪ عالم جي ھئي جيڪا قائم ٿيڻ کان 70 سال پوء سلجوقين ساڙي تباھ ڪري ڇڏي^[8]. ترجمن جي ڪم جي شروعات خليفي منصور ڪرائي جيڪو مامون جي وقت تائين جاري رهندو آيو^[9]. بغداد ۾ نظاميه مدرسو تعليم جو مرڪز ھيو جتي 10000 کان 20000 تائين شاگرد عالمن، فقه جي ماھرن ۽ فلسفين کان تعليم پرائيندا هئا. امام غزالي ان مدرسي جو پرنسپال رھيو^[5]. اھو مدرسو سلجوقي سلطان جي ھڪ فارسي وزير نظام الملڪ ٺھرايو ھيو^[8]. اھو مدرسو منگولن واري حملي جي تباھي کان پوء بہ قائم رھيو جنھن ۾ مستنصر لائبريري قائم ڪئي ھئي^[8]. امام ابو حنيفه حنفي فقه جو بنياد پڻ ان شھر رکيو^[5]. ھن شھر جي آبادي وڌي ڏھ لکن کان بہ مٿي ٿي وئي ھئي^[10].الف ليلي جون اڪثر ڪھاڻيون ان دؤر ۾ بغداد ۾ ٺھيون ھيون. 1055 ۾ بغداد تي سلجوقي سلطان تغرل بيگ قبضو ڪيو. 1058 ۾ فاطمين بغداد تي قبضو ڪيو^[11]. 1258 ۾ منگولن ھن شھر تي حملو ڪري تباھ ڪري ڇڏيو. اھو حملو چنگيز خان جي پوٽي ھلاڪو خان 10 فيبروري 1258 ۾ ڪيو، جنھن بغداد جو گھيرو ڪيو ھيو^[12].

منگولن خليفيالمعتصم کي بہ ماري ڇڏيو. شھر جي مختلف رھائشي حصن کي ساڙيو ويو، ڦرلٽ ڪئي وئي پر رڳو سني مسلمانن کي دشمن سمجھي ماريو ويو. شيعه ۽ عيسائي آبادي کي نشانو نہ بڻايو ويو^[13]. شھر جي تقريباً اڌ آبادي مارجي وئي^[5].1401 ۾ تيمور لنگ ھن شھر کي ڦري لٽي تباھ ڪيو^[14]. ھي شھر لاڳيتو ٻاھرين حملي آورن جي قبضي ۾ رھيو جن ۾ صفوي (1507 کان 1523 تائين)، عثماني ترڪ (1534 کان 1917 تائين) ۽ پوء برطانيا (1917 کان 1932 تائين) شامل ھيو^[5].

1202 ۾ بغداد ۾ تعمير ٿيل خليفي المستعدي جي زال زمرد خاتون جي مقبري جو 1932 ۾ نڪتل ڦوٽو

ابن بطوطه ان تباهيءَ بعد ھن شھر ۾ آيو ھو ۽ ھن پنھنجي سفرنامي ۾ لکيو آهي ته تباھي کان پوء بہ ھي شھر وڏن شھرن منجھان ھيو جنھن جا شھري اڪثر حنبلي فقه سان تعلق رکندڙ ھيا. ان شھر ۾ ابو حنيفه جي قبر پڻ واقع ھئي جتي ھڪ مسجد ۽ ھڪ ھجرو پڻ ٺھيل ھئا. ان وقت سلطان ابو سعيد بھادر خان بغداد جو حاڪم ھيو جيڪو تاتاري بادشاھ ھيو ۽ مسلمان ٿيو ھو. ^[15] 1932 ۾ عراق انگريزن کان آزاد ٿيو تہ 1957 ۾ بغداد ۾ ٽي جديد يونيورسٽيون قائم ٿيون^[5]. 1970 ۽ 1980 وارن ڏھاڪن ۾ ھن شھر ۾ ڪيتريون ئي نيون عمارتون ۽ يادگار تعمير ٿيا^[5].

حوالا

↑ Petersen, Andrew. "Baghdad (Madinat al-Salam)". Islamic Arts & Architecture. وقت 16 September 2016 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 23 August 2016. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Baghdad Population Live". حاصل ڪيل 16 May 2024.
↑ "Largest Cities Through History". Geography.about.com. وقت 27 May 2005 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 19 June 2011. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Twin Suicide Bombings In Baghdad Market Kill At Least 32, Wound Over 100" (en ۾). National Public Radio. https://www.npr.org/2021/01/21/959115619/twin-suicide-bombings-in-baghdad-market-kill-and-wound-dozens.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 ^5.6 ^5.7 ^5.8 - Encyclopedia of Islam- Juan E. Campo J. Gordon Melton, Series Editor-: Facts On File, Inc. An imprint of Infobase Publishing 132 West 31st Street New York NY 10001 - pages# 82,
↑ Corzine, Phyllis (2005). The Islamic Empire. Thomson Gale. p. 69.
↑ When Baghdad was centre of the scientific world. The Guardian. Retrieved 16 February 2019.
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 Mackensen, Ruth Stellhorn . (1932). Four Great Libraries of Medieval Baghdad. The Library Quarterly: Information, Community, Policy, Vol. 2, No. 3 (July 1932), pp. 279-299. University of Chicago Press.-
↑ Gordon, M.S. (2006). Baghdad. In Meri, J.W. ed. Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. New York: Routledge.
↑ Matt T. Rosenberg, Largest Cities Through History. آرڪائيو ڪيا ويا 27 May 2005 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
↑ Virani, Shafique N. The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation, (New York: Oxford University Press, 2007), 6.
↑ Central Asian world cities آرڪائيو ڪيا ويا 18 January 2012 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., George Modelski
↑ Bosworth, C.E.; Donzel, E. van; Heinrichs, W.P. et al., eds (1998). Encyclopaedia of Islam, Volume VII (Mif-Naz). BRILL. p. 1032. ISBN 9789004094192.
↑ Ian Frazier, Annals of history: Invaders: Destroying Baghdad آرڪائيو ڪيا ويا 7 June 2011 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., The New Yorker 25 April 2005. p.5
↑ Battuta, pg. 75

[1] Petersen, Andrew. "Baghdad (Madinat al-Salam)". Islamic Arts & Architecture. وقت 16 September 2016 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 23 August 2016. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[2] "Baghdad Population Live". حاصل ڪيل 16 May 2024.

[3] "Largest Cities Through History". Geography.about.com. وقت 27 May 2005 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 19 June 2011. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[4] "Twin Suicide Bombings In Baghdad Market Kill At Least 32, Wound Over 100" (en ۾). National Public Radio. https://www.npr.org/2021/01/21/959115619/twin-suicide-bombings-in-baghdad-market-kill-and-wound-dozens.

[انسائيڪلوپيڊيا_آف_اسلام-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 ^5.6 ^5.7 ^5.8 - Encyclopedia of Islam- Juan E. Campo J. Gordon Melton, Series Editor-: Facts On File, Inc. An imprint of Infobase Publishing 132 West 31st Street New York NY 10001 - pages# 82,

[6] Corzine, Phyllis (2005). The Islamic Empire. Thomson Gale. p. 69.

[Kh-7] When Baghdad was centre of the scientific world. The Guardian. Retrieved 16 February 2019.

[ميڪنسن-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 Mackensen, Ruth Stellhorn . (1932). Four Great Libraries of Medieval Baghdad. The Library Quarterly: Information, Community, Policy, Vol. 2, No. 3 (July 1932), pp. 279-299. University of Chicago Press.-

[9] Gordon, M.S. (2006). Baghdad. In Meri, J.W. ed. Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. New York: Routledge.

[10] Matt T. Rosenberg, Largest Cities Through History. آرڪائيو ڪيا ويا 27 May 2005 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.

[11] Virani, Shafique N. The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation, (New York: Oxford University Press, 2007), 6.

[12] Central Asian world cities آرڪائيو ڪيا ويا 18 January 2012 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., George Modelski

[13] Bosworth, C.E.; Donzel, E. van; Heinrichs, W.P. et al., eds (1998). Encyclopaedia of Islam, Volume VII (Mif-Naz). BRILL. p. 1032. ISBN 9789004094192.

[14] Ian Frazier, Annals of history: Invaders: Destroying Baghdad آرڪائيو ڪيا ويا 7 June 2011 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., The New Yorker 25 April 2005. p.5

[15] Battuta, pg. 75

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]