سائنس جي تاريخ

سائنس جي تاريخ قديم زماني کان وٺي اڄ تائين سائنس جي ترقيءَ تي مشتمل آهي. اهو سائنس جي سڀني ٽن وڏن شاخن تي مشتمل آهي:

1. فطري سائنس
2. سماجي سائنس ۽
3. رسمي سائنس

پروٽوسائنس، ابتدائي علوم، ۽ قدرتي فلسفا جهڙوڪ ڪيميا ۽ علم نجوم جي دور ۾ برونز ايج، آئرن ايج، ڪلاسيڪل آڳاٽي دور ۽ وچين دور ۾ سائنس جي باضابطه مضمونن جي قيام کان پوءِ روشن خياليءَ جي دور ۾ ابتدائي جديد دور ۾ زوال پذير ٿيا.

سائنس جي ابتدائي جڙ کي قديم مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي چوڌاري 3000 کان 1200 قبل مسيح تائين ڳولي سگهجي ٿو. رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ انهن تهذيبن جي مدد بعد ۾ يوناني قدرتي فلسفي تي اثر پيو، جنهن ۾ طبيعي دنيا ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ رسمي ڪوششون ڪيون ويون. مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوء، دنيا جي يوناني تصورات جي ڄاڻ لاطيني ڳالهائيندڙ مغربي يورپ ۾ وچين صدين جي شروعاتي صدين (400 کان 1000 عيسوي) دوران خراب ٿي وئي، پر يوناني ڳالهائيندڙ بازنطيني سلطنت ۾ ترقي جاري رهي.

يوناني نصوص جي ترجمن جي مدد سان، دنيا جي متعلق قديم يوناني نقطه نظر (Hellenistic worldview) محفوظ ڪيو ويو ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران عربي ڳالهائيندڙ مسلم دنيا ۾ جذب ​​ڪيو ويو. 10هين کان 13هين صديءَ تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقات جي بحالي ۽ انضمام، اولهه ۾ قدرتي فلسفي جي سکيا کي بحال ڪيو. ابتدائي سائنس جون روايتون قديم هندستان ۾ ۽ الڳ الڳ قديم چين ۾ به ترقي ڪيون ويون، چيني ماڊل مغربي تحقيق کان اڳ ويٽنام، ڪوريا ۽ جاپان کي متاثر ڪيو. ميسو آمريڪا جي پري-ڪولمبيا جي ماڻھن ۾، زاپوتيڪ تمدن، ڪئلينڊر تيار ڪرڻ لاءِ فلڪيات ۽ رياضي جي پنھنجي پھرين ڄاتل سڃاتل روايتن کي قائم ڪيو ۽ ان کان پوءِ ٻيون تمدن، جهڙوڪ مايا تمدن جو دور آيو.

16هين کان 17هين صدي عيسويء جي يورپ ۾ سائنسي انقلاب دوران قدرتي فلسفو تبديل ٿي ويو، جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتن کان پري ٿي ويون. نئين سائنس جيڪا اڀري اُڀري، پنهنجي دنيا جي نظر ۾ وڌيڪ مشيني هئي، رياضي سان وڌيڪ جڙيل ۽ وڌيڪ قابل اعتماد ۽ کليل هئي، ڇاڪاڻ ته ان جو علم هڪ نئين بيان ڪيل سائنسي طريقي تي ٻڌل هو. ايندڙ صدين ۾ وڌيڪ ”انقلاب“ جلد ئي پٺيان آيا. 18هين صديءَ جي ڪيميائي انقلاب، مثال طور، ڪيميا لاءِ نوان مقداري طريقا ۽ ماپون متعارف ڪرايون. 19هين صدي ۾، توانائي جي تحفظ، ڌرتيء جي عمر ۽ ارتقاء جي حوالي سان نوان نقطا ڌيان ۾ آيا ۽ 20هين صدي ۾، جينيات ۽ فزڪس ۾ نئين دريافتون، نوان ذيلي شعبا، جهڙوڪ ماليڪيولر بائلاجي ۽ پارٽيڪل فزڪس جي بنيادون رکيو ويو. ان کان علاوه، صنعتي ۽ فوجي ضرورتن سان گڏوگڏ نئين تحقيق جي ڪوششن جي وڌندڙ پيچيدگي "وڏي سائنس" جي دور ۾، خاص طور تي ٻئي عالمي جنگ کان پوء، مزيد تيز ٿي وئي.

پڻ ڏسو

• سائنس جو فلسفو
• ماپ جي تاريخ
• علم فلڪيات جي تاريخ
• حياتيات جي تاريخ
• ڪيميا جي تاريخ
• ڌرتي سائنس جي تاريخ
• فزڪس جي تاريخ
• سماجي سائنس جي تاريخ
• ٽيڪنالاجي جي تاريخ
• سائنسي تجربن جي فهرست
• نوبل انعام حاصل ڪندڙن جي فهرست
• سائنسدانن جي فهرست

خارجي لنڪس

• 'What is the History of Science', British Academy
• British Society for the History of Science
• سانچو:Cite IEP
• The CNRS History of Science and Technology Research Center in Paris (France) (in فرانسيسي)
• Henry Smith Williams, History of Science, Vols 1–4, online text
• Digital Archives of the National Institute of Standards and Technology (NIST)
• Digital facsimiles of books from the History of Science Collection آرڪائيو ڪيا ويا 13 January 2020 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., Linda Hall Library Digital Collections
• Division of History of Science and Technology of the International Union of History and Philosophy of Science
• Giants of Science (website of the Institute of National Remembrance)
• History of Science Digital Collection: Utah State University – Contains primary sources by such major figures in the history of scientific inquiry as Otto Brunfels, Charles Darwin, Erasmus Darwin, Carolus Linnaeus Antony van Leeuwenhoek, Jan Swammerdam, James Sowerby, Andreas Vesalius, and others.
• History of Science Society ("HSS") آرڪائيو ڪيا ويا 15 September 2020 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
• Inter-Divisional Teaching Commission (IDTC) of the International Union for the History and Philosophy of Science (IUHPS) آرڪائيو ڪيا ويا 13 January 2020 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
• International Academy of the History of Science
• International History, Philosophy and Science Teaching Group
• IsisCB Explore: History of Science Index An open access discovery tool
• Museo Galileo – Institute and Museum of the History of Science in Florence, Italy
• National Center for Atmospheric Research (NCAR) Archives
• The official site of the Nobel Foundation. Features biographies and info on Nobel laureates
• The Royal Society, trailblazing science from 1650 to date آرڪائيو ڪيا ويا 18 August 2015 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
• The Vega Science Trust Free to view videos of scientists including Feynman, Perutz, Rotblat, Born and many Nobel Laureates.
• A Century of Science in America: with special reference to the American Journal of Science, 1818-1918