ڪيميائي عنصر
ڪيميائي عنصر (Chemical element) مادي جي سڀ کان سادي حالت کي عنصر چئبو آهي. يا ھر اھا شئي جنھن کي طبعي يا ڪيميائي عمل ذريعي مخصوص خاصيتن جي بنياد تي وڌيڪ سادن حصن ۾ تقسيم نہ ڪري سگھجي ان کي عنصر چئبو آهي. مثال: لوھ، چاندي، آڪسيجن، ھائڊروجن وغيرہ. ھن وقت تائين دنيا ۾ 118 عنصر لڌا ويا آهن. انھن کي دوري جدول ۾ ترتيب ڏنو ويو آهي.[1]

هڪ ڪيميائي عنصر (Chemical Element) اها ڪيميائي شئي آهي جنهن جي سڀني ايٽمن ۾ پروٽان جو تعداد ساڳيو هوندو آهي. ڪنهن به عنصر ۾ پروٽان جي هي مقرر تعداد کي ان جو ايٽمي نمبر چيو ويندو آهي. مثال طورآڪسيجن جو ايٽمي نمبر (Z) 8 آهي، ان جو مطلب آهي ته، آڪسيجن جي هر ايٽم جي نيوڪليس ۾ 8 پروٽان هوندا آهن.
ساڳئي عنصر جي ايٽمن ۾ نيوٽرانن جو انگ مختلف ٿي سگهي ٿو، يعني هن جو ايٽمي وزن (مايو، Mass)، جيڪو پروٽان ۽ نيوٽران جي وزن جو مجموعو هوندو آهي، مختلف ٿي سگهي ٿو ۽ هنن کي، هڪ ائ عنصر جا همجاء (Isotopes) چيو ويندو آهي. ٻه يا وڌيڪ ايٽم گڏجي ماليڪيول ٺاهي سگهن ٿا. ڪيترائي عنصرن جا ايٽم ساڳئي عنصر جي ايٽم سان گڏجي ماليڪيول ٺاهي سگهن ٿا، مثال طور آڪسيجن (O) جا ٻه ايٽم گڏجي، آڪسيجن جو ڊائيٽامڪ ماليڪيول ( 2 O) ٺاهيندا آهن. ڪيميائي مرڪب (Chemical Compound) مختلف عنصرن جي ايٽمن سان ٺهيل ماليڪيول تي مشتمل هوندا آهن ۽ انهن ۾ ماليڪيولر يا غير ماليڪيولر جوڙجڪ ٿي سگهي ٿي. آميزا (mixture) اهڙا مواد آهن جن ۾ مختلف قسم جا مرڪب طبيعي طور تي گڏ ٿيل هوندا آهن. (ڪيميائي طور تي نه). مطلب انهن ۾ مختلف قسم جي مرڪبن جا ماليڪيول هوندا آهن. هڪ عنصر جا ايٽم نيوڪليائي رد عمل ۾، جيڪو هن ايٽمن جي ايٽمي نمبر (پروٽان جي انگ) کي تبديل ڪندو آهي، ذريعي هڪ مختلف عنصر جي ايٽمن ۾ تبديل ٿي سگهن ٿا.
تاريخي طور تي، اصطلاح "ڪيميائي عنصر" جو مطلب هڪ اهڙو مادو هو جن کي ڪيميائي (نيوڪليائي نه) رد عمل جي ذريعي انهن جي جزو (نيوٽران، پروٽان وغيره) ۾ نه ٿو ٽوڙي سگهجي. هي تعريف اڃا تائين (valid) آهي. "
اصطلاح، "(ڪيميائي) عنصر" ٻن مختلف پر ويجهي سان لاڳاپيل معنائن ۾ پڻ استعمال ٿئي ٿي.[2] هڪ اها ته ڪيميائي مادو جيڪو هڪ ئي قسم جي ايٽمن (هڪ مخصوص عنصر جا ايٽم) تي مشتمل هجي، يا ان جو مطلب مختلف ڪيميائي مادن (مرڪبن) جي جزو جي طور تي ان قسم جو ايٽم ٿي سگهي ٿو. مثال طور، پاڻي (H2O) عنصرن هائڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) تي مشتمل آهي جيتوڻيڪ ان ۾ ڪيميائي مادا (di) هائيڊروجن (H2) ۽ (di) آڪسيجن (O2) شامل نه آهن، ڇاڪاڻ ته H2O ماليڪيول H2 ۽ O2 ماليڪيولن کان مختلف آهن. "هڪ قسم جي ايٽم تي مشتمل ڪيميائي مادو" جي معنيٰ لاءِ، "ابتدائي مادو" ۽ "سادو مادو" جا اصطلاح تجويز ڪيا ويا آهن، پر انهن کي انگريزي ڪيميائي ادب ۾ گهڻي قبوليت نه ملي آهي، جڏهن ته ڪجهه ٻين ٻولين ۾ انهن جي برابر وڏي پيماني تي استعمال ڪيو ويندو آهي. مثال طور، فرانسيسي ڪيميائي اصطلاح élément chimique (ايٽم جو قسم) ۽ corps simple (ڪيميائي مادو جيڪو هڪ قسم جي ايٽم تي مشتمل آهي) ۾ فرق ڪري ٿو؛ روسي ڪيميائي اصطلاح химический элемент ۽ простое вещество ۾ فرق ڪري ٿو.
ڪائنات ۾ تقريبن سڀئي بيرونڪ مادو عنصرن تي مشتمل آهي (نادر استثنان ۾ نيوٽران تارا آهن). جڏهن مختلف عنصر ڪيميائي رد عمل مان گذرندا آهن، ايٽم کي ڪيميائي بانڊن ذريعي گڏ رکيل نئين مرڪبن ۾ ٻيهر ترتيب ڏنو ويندو آهي. صرف ڪجھ عنصر، جهڙوڪ چاندي ۽ سون، نسبتاً خالص اصلي عنصر معدنيات جي طور تي، غير گڏيل مليا آهن. تقريبن سڀئي ٻيا قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصر زمين ۾ مرڪبن ۽ آميزن (mixture) جي طور تي ٿين ٿا. جئين ته هوا گهڻو ڪري ماليڪيولر نائٽروجن ۽ آڪسيجن جو مڪسچر آهي، جيتوڻيڪ ان ۾ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ ۽ پاڻي سميت مرڪبات ۽ انهن سان گڏ هڪ آزاد ايٽم طور تي آرگن، هڪ نوبل گئس جيڪا ڪيميائي طور تي غير فعال آهي ۽ ان ڪري ڪيميائي رد عمل مان نه گذرندي آهي، شامل هوندا آهن.
عنصرن جي دريافت ۽ استعمال جي تاريخ ابتدائي انساني سماجن سان شروع ٿي جن ڪاربن، سلفر، ٽامي ۽ سون جهڙن اصلي معدنيات کي دريافت ڪيو، جيتوڻيڪ ان وقت عنصر جو جديد تصور معلوم نه هو. مواد کي درجه بندي ڪرڻ لاءِ ڪيتريون ئي ڪوششون ڪيون ويون. (جهڙوڪ انهن جي نتيجي ۾ ڪلاسيڪل عنصرن، ڪيميا، ۽ تاريخ ۾ ساڳين نظرين جا تصور پيدا ٿيا). عنصرن جي جديد سمجھ جو گهڻو حصو دمتري مينڊيليف جي ڪم مان پيدا ٿيو، هڪ روسي ڪيميا دان جنهن 1869 ۾ پهريون سڃاڻپ ڪندڙ دوراني جدول شايع ڪيو. هي جدول عناصر کي قطارن ("دور") ۽ ڪالمن ("گروپن") ۾ ايٽمي نمبر وڌائي ترتيب ڏئي ٿو، جيڪي بار بار ("وقتي") جسماني ۽ ڪيميائي خاصيتون شيئر ڪن ٿا. دوراني جدول عنصرن جي مختلف خاصيتن جو خلاصو ڪري ٿو. ڪيمسٽن کي انهن جي وچ ۾ لاڳاپن جي ڄاڻ ڏئي ٿو ۽ عنصرن بابت اڳڪٿيون ڪرڻ جو موقعو ڏئي ٿو، جيڪا اڃا تائين دريافت نه ڪيا ويا آهن ۽ نوان مرڪب ٺاهڻ جي صلاحيت ڏين ٿا.
نومبر 2016ع تائين، انٽرنيشنل يونين آف پيور اينڊ اپلائيڊ ڪيمسٽري (IUPAC) ڪل 118 ڪيميائي عنصرن کي تسليم ڪيو آهي. پهرين 94 قدرتي طور تي ڌرتيء تي موجود آهن ۽ باقي 24 مصنوعي عنصر، جيڪا نيوڪليائي رد عمل جي ذريعي پيدا ٿيا آهن. غير مستحڪم تابڪاري عنصرن (ريڊيو عنصرن) کان سواءِ، جيڪا پنهنجي مختصر هاف لائف جي ڪارڻ جلدي زوال پذير ٿين ٿا، تقريبن سڀئي عنصر صنعتي طور تي مختلف مقدار ۾ موجود آهن. وڌيڪ نون عنصرن جي دريافت ۽ ترڪيب سائنسي مطالعي جو هڪ جاري علائقو آهي.
118 سڃاتل ڪيميائي عنصرن جي فهرست
[سنواريو]- اصل مضمون جي لاءِ ڏسو ڪيميائي عنصرن جي فهرست
هيٺ ڏنل جدول 118 سڃاتل عنصرن کي ڏيکاري ٿو.
- ايٽمي نمبر، عنصر جو نالو ۽ نشان سڀ آزاد طور تي منفرد سڃاڻپ ڪندڙ طور ڪم ڪن ٿا.
- بلاڪ هر عنصر لاءِ دوري جدول جي بلاڪ کي ظاهر ڪري ٿو:
- ڳاڙهو = s-بلاڪ
- پيلو = p-بلاڪ
- نيرو = d-بلاڪ
- سائو = f-بلاڪ
- گروپ ۽ پريڊ دوري جدول ۾ عنصر جي پوزيشن جو حوالو ڏين ٿا. هتي گروپ نمبر موجوده طور تي قبول ٿيل نمبرنگ جي مطابق آهن.
ايٽمي نمبر (Z) | نشان | نالو | ايٽمي ماس (amu) | گروپ | گھاٽائي (g/cm3) |
حالت (STP تي) |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | H | ھائڊروجن | 1.0080 | 1 | 0.00008988 | گئس |
2 | He | هيليئم | 4.0026 | 18 | 0.0001785 | گئس |
3 | Li | ليٿيئم | 6.94 | 1 | 0.534 | گئس |
4 | Be | بيريليئم | 9.012 | 2 | 1.85 | سالڊ |
5 | B | بورون | 10.81 | 13 | 2.34 | سالڊ |
6 | C | ڪاربان | 12.011 | 14 | 2.267 | سالڊ |
7 | N | نائٽروجن | 14.007 | 15 | 0.0012506 | گئس |
8 | O | آڪسيجن | 15.999 | 16 | 0.001429 | گئس |
9 | F | فلورين | 18.998 | 17 | 0.001696 | گئس |
10 | Ne | نيون | 20.180 | 18 | 0.0009002 | گئس |
11 | Na | سوڊيئم | 22.990 | 1 | 0.968 | سالڊ |
12 | Mg | ميگنيشيئم | 24.305 | 2 | 1.738 | سالڊ |
13 | Al | ايلومينيم | 26.982 | 13 | 2.70 | سالڊ |
14 | Si | سليڪان | 28.085 | 14 | 2.3290 | سالڊ |
15 | P | فاسفورس | 30.974 | 15 | 1.823 | سالڊ |
16 | S | سلفر | 32.06 | 16 | 2.07 | سالڊ |
17 | Cl | ڪلورين | 35.45 | 17 | 0.0032 | گئس |
18 | Ar | آرگون | 39.95 | 18 | 0.001784 | گئس |
19 | K | پوٽاشيئم | 39.098 | 1 | 0.89 | سالڊ |
20 | Ca | ڪئلشيم | 40.078 | 2 | 1.55 | سالڊ |
21 | Sc | اسڪينڊيئم | 44.956 | 3 | 2.985 | سالڊ |
22 | Ti | ٽائيٽينئم | 47.867 | 4 | 4.506 | سالڊ |
23 | V | وينڊيئم | 50.942 | 5 | 6.11 | سالڊ |
24 | Cr | ڪروميئم | 51.996 | 6 | 7.15 | سالڊ |
25 | Mn | مينگانيز | 54.938 | 7 | 7.21 | سالڊ |
26 | Fe | آئرن | 55.845 | 8 | 7.874 | سالڊ |
27 | Co | ڪوبالٽ | 58.933 | 9 | 8.90 | سالڊ |
28 | Ni | نڪل | 58.693 | 10 | 8.908 | سالڊ |
29 | Cu | ڪاپر | 63.546 | 11 | 8.96 | سالڊ |
30 | Zn | زنڪ | 65.38 | 12 | 7.14 | سالڊ |
31 | Ga | گيليئم | 69.723 | 13 | 5.91 | سالڊ |
32 | Ge | جرمينيئم | 72.630 | 14 | 5.323 | سالڊ |
33 | As | آرسينڪ | 74.922 | 15 | 5.727 | سالڊ |
34 | Se | سيلينيئم | 78.971 | 16 | 4.81 | سالڊ |
35 | Br | برومين | 79.904 | 17 | 3.1028 | مايع |
36 | Kr | ڪرپٽن | 83.798 | 18 | 0.003749 | گئس |
37 | Rb | روبيڊيم | 85.468 | 1 | 1.532 | سالڊ |
38 | Sr | اسٽرونشيئم | 87.62 | 2 | 2.64 | سالڊ |
39 | Y | يٽريئم | 88.906 | 3 | 4.472 | سالڊ |
40 | Zr | زرڪونيئم | 91.224 | 4 | 6.52 | سالڊ |
41 | Nb | نائيوبيئم | 92.906 | 5 | 8.57 | سالڊ |
42 | Mo | مولبيڊينم | 95.95 | 6 |
10.28 |
سالڊ |
43 | Tc | ٽيڪنيٽئم | 97 | 7 | 11 | سالڊ
(from decay) |
44 | Ru | روٿينيئم | 101.07 | 8 | 12.45 | سالڊ |
45 | Rh | روڊيئم | 102.91 | 9 | 12.41 | سالڊ |
46 | Pd | پلاڊيئم | 106.42 | 10 | 12.023 | سالڊ |
47 | Ag | سلور | 107.87 | 11 | 10.49 | سالڊ |
48 | Cd | ڪيڊميئم | 112.41 | 12 | 8.65 | سالڊ |
49 | In | انڊيئم | 114.82 | 13 | 7.31 | سالڊ |
50 | Sn | ٽن | 118.71 | 14 | 7.265 | سالڊ |
51 | Sb | اينٽيمني | 121.76 | 15 | 6.697 | سالڊ |
52 | Te | ٽيلريئم | 127.60 | 16 | 6.24 | سالڊ |
53 | I | آيوڊين | 126.90 | 17 | 4.933 | سالڊ |
54 | Xe | زينون | 131.29 | 18 | 0.005894 | گئس |
55 | Cs | سيزيئم | 132.91 | 1 | 1.93 | سالڊ |
56 | Ba | بيريئم | 137.33 | 2 | 3.51 | سالڊ |
57 | La | لانٿيلم | 138.91 | f-block | 6.162 | سالڊ |
58 | Ce | سيريئم | 140.12 | f-block | 6.770 | سالڊ |
59 | Pr | پراسيوڊائيميئم | 140.91 | f-block | 6.77 | سالڊ |
60 | Nd | نيوڊائيميئم | 144.24 | f-block | 7.01 | سالڊ |
61 | Pm | پرومئٿيئم | 145 | f-block | 7.26 | سالڊ(from decay) |
62 | Sm | سماريئم | 150.36 | f-block | 7.52 | سالڊ |
63 | Eu | يورپيئم | 151.96 | f-block | 5.244 | سالڊ |
64 | Gd | گڊوليئم | 157.25 | f-block | 7.90 | سالڊ |
65 | Tb | ٽيربيئم | 158.93 | f-block | 8.23 | سالڊ |
66 | Dy | ڊسپروسيئم | 162.50 | f-block | 8.540 | سالڊ |
67 | Ho | هولميئم | 164.93 | f-block | 8.79 | سالڊ |
68 | Er | اربيئم | 167.26 | f-block | 9.066 | سالڊ |
69 | Tm | ٿوليئم | 168.93 | f-block | 9.32 | سالڊ |
70 | Yb | اٽربيئم | 173.05 | f-block | 6.90 | سالڊ |
71 | Lu | لٽئٽيئم | 174.97 | 3 | 9.841 | سالڊ |
72 | Hf | هفنيئم | 178.49 | 4 | 13.31 | سالڊ |
73 | Ta | ٽنٽالم | 180.95 | 5 | 16.69 | سالڊ |
74 | W | ٽنگسٽين | 183.84 | 6 | 19.25 | سالڊ |
75 | Re | رينيئم | 186.21 | 7 | 21.02 | سالڊ |
76 | Os | اوسميئم | 190.23 | 8 | 22.59 | سالڊ |
77 | Ir | اريڊيئم | 192.22 | 9 | 22.56 | سالڊ |
78 | Pt | پلاٽينم | 195.08 | 10 | 21.45 | سالڊ |
79 | Au | گولڊ | 196.97 | 11 | 19.3 | سالڊ |
80 | Hg | مرڪري | 200.59 | 12 | 13.534 | مايع |
81 | Tl | ٿليئم | 204.38 | 13 | 11.85 | سالڊ |
82 | Pb | ليڊ | 207.2 | 14 | 11.34 | سالڊ |
83 | Bi | بسمٿ | 208.98 | 15 | 9.78 | سالڊ |
84 | Po | پولونيئم | 209 | 16 | 9.196 | سالڊ(from decay) |
85 | At | اسٽاٽائن | 210 | 17 | 8.91-8.95 | (unknown phase from decay) |
86 | Rn | ريڊون | 222 | 18 | 0.00973 | گئس(from decay) |
87 | Fr | فرانسيئم | 223 | 1 | 2.48 | (unknown phase from decay) |
88 | Ra | ريڊيئم | 226 | 2 | 5.5 | سالڊ(from decay) |
89 | Ac | اڪٽينيئم | 227 | f-block | 10 | سالڊ(from decay) |
90 | Th | ٿوريئم | 232.04 | f-block | 11.7 | سالڊ |
91 | Pa | پروٽيڪٽينيم | 231.04 | f-block | 15.37 | سالڊ(from decay) |
92 | U | يورينيئم | 238.03 | f-block | 19.1 | سالڊ |
93 | Np | نيپچونيئم | 237 | f-block | 20.45 | سالڊ(from decay) |
94 | Pu | پلوٽونيئم | 244 | f-block | 19.85 | سالڊ(from decay) |
تفصيل
[سنواريو]نالا ۽ علامتون
[سنواريو]عنصرن جي اصليت
[سنواريو]ڪثرت
[سنواريو]تاريخ
[سنواريو]پڻ ڏسو
[سنواريو]ٻاهريان ڳنڍڻا
[سنواريو]حوالا
[سنواريو]- ↑ "Chemistry.com™ | An Online Dating Site for Singles". www.chemistry.com. حاصل ڪيل 2023-01-12.
- ↑ Chemistry (IUPAC), The International Union of Pure and Applied. IUPAC – chemical element (C01022). doi:. https://goldbook.iupac.org/terms/view/C01022.