پوٺوهار پليٽيو

پوٺوهار پليٽيو
Pothohar Plateau
پوٺوهار پليٽيو; Pothohar Plateau
اوچي سطح
بلندي	1٬900 ft (580 m)
امتياز	[اوزا تبديل: needs a number]
اڪيلائي	[اوزا تبديل: needs a number]
جاگرافي
ارضيات
جبل جو قسم	Plateau

پوٺوهار پليٽيو (پنجابي، اردو: سطح مرتفع پوٹھوہار) پوٺوار جي نالي سان پڻ مشهور آهي، پنجاب، پاڪستان ۾ هڪ پليٽیو آهي، جيڪو سنڌو ۽ جهلم دريائن جي وچ ۾ واقع آهي.^[1] ^[2]

جاگرافي

پوٺوهار جي پليٽیو جي اوڀر ۾ جهلم ندي، اولهه ۾ سنڌو درياهه، اتر ۾ ڪالا چِٽا جبلن جو سلسلو ۽ مرگلا ٽڪريون ۽ ڏکڻ ۾ سالٽ رينج آهي. پليٽیو جي ڏاکڻي پڇاڙيءَ تي ٺل ريگستان آهي. 5000 چورس ميل جي پکيڙ سمنڊ جي سطح کان سراسري طور 1200 کان 1900 فوٽ اوچائي تي آهي. سالٽ رينج ۾ سڪيسر علائقي جو سڀ کان اوچو جبل آهي ۽ ٽلا جوگيان ٻيو نمبر بلند ترين جبل آهي. پنجاب جي پنجن ندين مان هڪ درياهه، جهلم پوٺوهار مان وهي ٿو.

تاريخ

پنجاب ۾ انساني آباديءَ جا ابتدائي ثبوت پوٺوهار جي سون وادي (Soan Valley) مان مليا آهن، جتي سون جي ثقافت 774,000 ق.م ۽ 11,700 ق.م جي وچ ۾ ترقي ڪئي. هي دور ٻي برفاني دور جي پهرين بين البراعظمی دور ڏانهن وڃي ٿو، جتان پٿر ۽ چقمقي اوزار جا بچيل آثار مليا آهن.

سيواپيٿيڪس انڊيڪس فوسل کوپڙي، هڪ ناپيد ٿيل بندر جي نسل جو پوٽوهار جي پليٽیو تان دريافت ڪيو ويو. ٽيڪسيلا قديم گنڌارا جي گاديءَ جو شهر هو، جيڪو سنڌو نديءَ جي اڀرندي ڪناري تي واقع هو، جيڪو هندستان برصغير ۽ وچ ايشيا جو اهم سنگم هو. اهو تقريبا 1000 ق.م. جی لگ بھگ ٽيڪسيلا جا ڪجهه تئین اخاميني پارسي سلطنت جي دور تائين جا آهن، ان کان پوءِ موريا سلطنت، هند۔يوناني سلطنت، هند۔سیٿئين ۽ ڪشان سلطنت جي دور تائين. ان جي اسٽريٽجڪ مقام جي ڪري، ٽيڪسيلا صدين کان ڪيترائي ڀيرا حکمرانوں جا هٿ تبديل ڪيا آهن، ڪيتريون ئي پوليٽيون ان جي ڪنٽرول لاءِ ڪوششون ڪري رهيون ھیو. جڏهن انهن علائقن کي ڳنڍيندڙ عظيم قديم واپاري رستا اهميت کان محروم ٿي ويا ته هي شهر بي قدري ۾ غرق ٿي ويو ۽ آخرڪار پنجين صدي عيسويءَ ۾ حملي آور هُنن جي هٿان تباهه ٿي ويو. 15ھین صدي عيسويءَ ۾، پوٺوهار ملڪ جسرات جي بادشاهت جو حصو بڻجي ويو، جنهن دهلي سلطنت کان پنجاب جو گهڻو حصو فتح ڪيو هو. 19ھین صدي جي وچ ڌاري برطانوي هندستان ۾، قديم ٽيڪسيلا جا آثار برطانوي آثار قديمه جي ماهر اليگزينڊر ڪننگهم پاران ٻيهر دريافت ڪيا ويا. سال 1980ع ۾ يونيسڪو ٽيڪسلا کي عالمي ورثو قرار ڏنو. ڪجهه حسابن سان، قديم ٽيڪسيلا يونيورسٽي کي دنيا جي قديم ترين يونيورسٽين مان هڪ سمجهيو وڃي ٿو. وسيع تحفظ جي ڪوششن ۽ سار سنڀال جي ڪري، ٽيڪسيلا پنجاب جي مشهور سياحتي جڳهن مان هڪ آهي، هر سال 10 لک سياحن کي راغب ڪري ٿو. مغلن جي دور ۾ پوٺوهار لاهور جي صوبي جو حصو هو.

”زمين خوبصورت آهي، ان جي خوشبودار هوا بهار جي آهي، ۽ پوٿوار هڪ دلڪش ۽ خوبصورت باغ آهي."

(ڪائی گوهرنامه، قرون وسطي وارو فارسي نسخو)

ٻي مهاڀاري لڙائي جي جنگي ڪوششن ۾ پنجاب جو وڏو ڪردار رهيو ۽ انهن سپاهين جو وڏو حصو پوٽوهار ۽ سالٽ رينج کان به آيو.

آبادي

پوٺوهار جا مقامي ماڻهو پنجابي آهن، پنجابي ۽ ان جون بئین لهجي ۾ ڳالهائيندڙ ٻوليون آهن. پوٿواري بولی جو نالو علائقي جي نالي تي رکيو ويو آهي ۽ ٻيون عام ڳالهائيندڙ لهجي ۾ ماجھي (معياري پنجابي) شامل آهن. علائقي جي وڏي برادرين ۾ راجپوت، جاٽ، اعواڻ، جنجوعا، گجر، کوکر ۽ گکھڙ شامل آهن. هندستان جي ورهاڱي کان اڳ، خطي ۾ ٻين برادريءَ سميت، کتري، موهيل برهمڻ ۽ اروڙ به وڏي تعداد ۾ موجود هئا.

معيشت

پليٽیو پاڪستان جي پوکيل زمين جو اٽڪل 7 سيڪڙو تي پکڙيل آهي ۽ ان جو وڏو حصو تمام زرخيز آهي، پر هن علائقي ۾ ڪو به مناسب آبپاشي جو نظام نه آهي، جنهن ڪري زراعت جو دارومدار گهڻو ڪري برساتن تي آهي. پليٽیو پاڪستان جي وڏن آئل فيلڊن جو هنڌ آهي، جن مان پهريون سال 1915ع ۾ کوڙ ۽ سال 1935ع ۾ ڍوليان ۾ دريافت ڪيو ويو. ٽوٽ فيلڊ سال 1968ع ۾ دريافت ڪيو ويو، مسا ڪيسوال سال 1992ع ۾ دريافت ڪيو ويو ۽ سال 1990ع جي ڏهاڪي ۾ علائقي جي ڳولا جاري رهي. راولپنڊي ۾ اٽڪ ريفائنري سان آئل فيلڊز پائيپ لائين ذريعي ڳنڍيل آهن. پنجاب ۾ راولپنڊي ويجهو چک بیلي خان ۾ تيل ۽ گئس جا وڏا ذخيرا دريافت ٿيا آهن. پنجاب ۾ جهلم جي ويجهو تيل جو هڪ وڏو ذخيرو دريافت ڪيو ويو آهي، جيڪو هائيڊرو ڪاربن جي صلاحيت (مثال طور، ميال فيلڊ) جي استحصال لاءِ هڪ نئون علائقو کولي رهيو آهي. اندازي مطابق 5,500 بيرل في ڏينهن جي پيداوار سان، غوري X-1 تيل جي کوهه کي ملڪ جو سڀ کان وڏو تيل پيدا ڪندڙ کوهه هجڻ جو امڪان آهي ۽ امڪان آهي ته اهو جون 2014ع جي آخر تائين سسٽم ۾ پنهنجي پيداوار ۾ حصو وٺڻ شروع ڪري ورتو. برساتن جي گھٽتائي، ٻيلن جي وڏي کوٽ، ڪوئلي جي کاڻ، تيل ۽ گئس جي ڳولا سبب هي علائقو ٻوٽن کان خالي ٿي رهيو آهي.

اهم جايون

ٽيڪسيلا

ٽيڪسيلا جا آثار قديمه جا ماڳ جديد ٽيڪسلا جي ويجهو راولپنڊي شهر کان 35 ڪلوميٽر (22 ميل) اتر اولهه ۾ واقع آهن. انهن ماڳن جي کوٽائي پهرين جان مارشل ڪئي، جنهن سال 1913ع کان ويهن سالن جي عرصي دوران ٽيڪسلا ۾ ڪم ڪيو. وسيع آثار قديمه واري ماڳ ۾ نيو پیلیولٿڪ باقيات جي تاريخ 3360 ق.م تائين، ۽ ابتدائي هڙپائي سرائي ڪالا ۾ 2900 ق.م کان 2600 ق.م. شامل آهن. ٽيڪسيلا، جيتوڻيڪ، ڪيترن ئي آبادين جي برباديءَ لاءِ تمام گهڻو مشهور آهي، جيڪو 1000 ق.م. اهو ٻڌ ڌرم جي مذهبي يادگارن جي گڏ ڪرڻ لاءِ پڻ مشهور آهي، جنهن ۾ ڌرمیراجيڪا اسٽوپا، جولين خانقاه، ۽ موهرا مرادو خانقاه شامل آهن. ٽيڪسيلا جي مکيه ٿرن ۾ ٽن مختلف ماڳن تي، چار وڏا شهر شامل آهن، جن مان هر هڪ الڳ وقت سان تعلق رکي ٿو. ٽيڪسيلا ۾ سڀ کان اوائلي آبادي ھٿيال واري حصي ۾ ملي ٿي، جنھن مان 2000 ق.م. کان 600 ق.م، ڀر دڙي جا ٽڪرا ماڳ تي ڇهين صدي ق.م. سرڪپ جا آثار 2 صدي ق.م. ٽيون ۽ سڀ کان تازي آبادي سرسک جي آهي، جيڪا ڪشان سلطنت جي حڪمرانن ٺاهي هئي، جيڪي ڀرپاسي پروشپورا (جديد پشاور) کان حڪومت ڪندا هئا.

روهتاس جو قلعو

روهتاس قلعو 16هين صدي جو قلعو آهي جيڪو پاڪستان جي صوبي پنجاب ۾ جهلم شهر جي ويجهو واقع آهي. هي قلعو برصغير ۾ سڀ کان وڏو ۽ مضبوط قلعو آهي. روهتاس جو قلعو ڪڏهن به طاقت سان نه ورتو ويو، ۽ اهو قابل ذڪر طور تي برقرار رهيو آھی. هي قلعو راجا ٽوڊر مل شير شاهه سوري جي حڪم تي ٺهرايو هو. قلعو ان جي وڏي دفاعي ديوار ۽ ڪيترن ئي يادگار دروازن جي ڪري مشهور آهي. روهتاس قلعي کي سال 1997ع ۾، "وچ ۽ ڏکڻ ايشيا جي مسلمان فوجي فن تعمير جو هڪ غير معمولي مثال" جی طور تی يونيسڪو عالمي ورثو قرار ڏنو ويو.

ڪٽاس راج مندر

ڪٽاس راج مندر، قلعي ڪٽاس جي نالي سان پڻ مشهور آهي، ڪيترن ئي هندو مندرن جو هڪ پيچيده نظام آهي جيڪو هڪ ٻئي سان ويندڙ رستن سان ڳنڍيل آهي. مندر جو ڪمپليڪس ڪٽاس نالي هڪ تلاءَ جي چوڌاري آهي جنهن کي هندن طرفان مقدس سمجهيو ويندو آهي. پراڻن ۾ چيو ويو آهي ته مندرن جي تلاءَ کي شيو جي ڳوڙهن مان پيدا ڪيو ويو هو، جڏهن هن پنهنجي زال ستي جي موت کان پوءِ ڌرتيءَ کي اوندهه ۾ گهمايو هو. اهو تلاءُ ٻه ڪنال ۽ 15 مرله ايراضيءَ تي پکڙيل آهي، جنهن جي وڌ ۾ وڌ کوٽائي 20 فوٽ آهي. مندر هندن جي مهاڀارت نظم ۾ هڪ ڪردار ادا ڪن ٿا، جتي مندر روايتي طور تي مڃيا وڃن ٿا ته اهي ماڳ هئا جتي پانڊو ڀائرن پنهنجي جلاوطنيءَ جو هڪ اهم حصو گذاريو.

راوت قلعو

قابل ذڪر ماڻهو

• پير مهر علي شاهه، گولڑه شريف، پنجابي صوفي عالم ۽ شاعر

• ميجر عزيز ڀٽي شهيد، نشان حيدر

• ميان محمد بخش، پنجابي صوفي شاعر

• راجا پرويز اشرف، پاڪستان جي قومي اسيمبلي جو اسپيڪر، پاڪستان جو اڳوڻو وزيراعظم

• شعيب اختر، اڳوڻو ڪرڪيٽر ”دي راولپنڊي ايڪسپريس“ جي نالي سان مشهور آهي.

• محمد عامر، ڪرڪيٽر

• مولانا غلام الله خان رحم اللہ علیہ، اسلامي اسڪالر

• راجا محمد سرور شهيد، پاڪستان جو سڀ کان وڏو فوجي اعزاز نشان حيدر جو پهريون وصول ڪندڙ.

• بري امام، صوفي بزرگ

• عامر خان، اڳوڻو باڪسر

پڻ ڏسو

• پنجاب جو علائقو ۽ پاڪستاني پنجاب

• پاڪستان جي جاگرافيائي بيهڪ

• پاڪستان جی جبلن جا سلسلا

• پوٺوهار جي پليٽیو جي حڪمرانن جي فهرست

حوالا

↑ ^1.0 ^1.1 Tikekar, Maneesha (2004) (en ۾). Across the Wagah: An Indian's Sojourn in Pakistan. Bibliophile South Asia. pp. 180. ISBN 978-81-85002-34-7. https://books.google.com/books?id=HGqsWktyFcEC&dq=en&pg=PA180.
↑ Öztürk, Münir Ahmet; Khan, Shujaul Mulk; Altay, Volkan; Efe, Recep; Egamberdieva, Dilfuza; Khassanov, Furkat O. (2022) (en ۾). Biodiversity, Conservation and Sustainability in Asia: Volume 2: Prospects and Challenges in South and Middle Asia. Springer Nature. pp. 912. ISBN 978-3-030-73943-0. https://books.google.com/books?id=g9JjEAAAQBAJ&pg=PA912.

[:0-1] 1.0 ^1.1 Tikekar, Maneesha (2004) (en ۾). Across the Wagah: An Indian's Sojourn in Pakistan. Bibliophile South Asia. pp. 180. ISBN 978-81-85002-34-7. https://books.google.com/books?id=HGqsWktyFcEC&dq=en&pg=PA180.

[:1-2] Öztürk, Münir Ahmet; Khan, Shujaul Mulk; Altay, Volkan; Efe, Recep; Egamberdieva, Dilfuza; Khassanov, Furkat O. (2022) (en ۾). Biodiversity, Conservation and Sustainability in Asia: Volume 2: Prospects and Challenges in South and Middle Asia. Springer Nature. pp. 912. ISBN 978-3-030-73943-0. https://books.google.com/books?id=g9JjEAAAQBAJ&pg=PA912.

[1]

[2]