لسانيات

لسانيات (Linguistics) ٻولي جو سائنسي مطالعو آهي.^[1]^[2]^[3] لساني تجزيي جا علائقا نحو (جملن جي جوڙجڪ تي ضابطو ڪن ٿا)، سيمانٽڪس (معنيٰ)، مورفولوجي (لفظن جي جوڙجڪ)، صوت (ڳالهائيندڙ آواز ۽ اشارن جي ٻولين ۾ برابر جا اشارا)، صوتيات (ڪنهن خاص ٻوليءَ جو خلاصو آواز سسٽم) ۽ پرئگميٽڪس (ڪيئن استعمال جو حوالو معني ۾ مدد ڪري ٿو) آهن.^[4] ذيلي شعبا جهڙوڪ حياتياتي لسانيات (ٻولي جي حياتياتي متغيرن جو مطالعو ۽ ارتقاء) ۽ نفسيات (انساني ٻولي ۾ نفسياتي عوامل جو مطالعو) انهن مان ڪيترن ئي حصن کي جوڙڻ ٿا.^[5]

لسانيات ڪيترن ئي شاخن ۽ ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جيڪي ٻنهي نظرياتي ۽ عملي ايپليڪيشنن تي مشتمل آهن.^[6] نظرياتي لسانيات (بشمول روايتي تشريحاتي لسانيات) جو تعلق ٻوليءَ جي آفاقي ۽ بنيادي نوعيت کي سمجهڻ ۽ ان کي بيان ڪرڻ لاءِ هڪ عام نظرياتي فريم ورڪ تيار ڪرڻ سان آهي.^[7] لاڳو ٿيل لسانيات ٻوليءَ جي مطالعي جي سائنسي نتيجن کي عملي مقصدن، ٻوليءَ جي تعليم ۽ خواندگي کي بهتر بڻائڻ جا طريقا تيار ڪرڻ لاءِ استعمال ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي.^[8]

لساني خاصيتن جو اڀياس مختلف نقطن ذريعي ڪري سگهجي ٿو: هم وقت سازي (وقت جي هڪ مخصوص نقطي تي ٻوليءَ جي ساخت کي بيان ڪرڻ سان) يا ڊاياڪرونيڪلي طور (هڪ عرصي دوران ٻوليءَ جي تاريخي ترقيءَ ذريعي)، هڪ لساني يا گهڻ لساني، ٻارن جي وچ ۾ يا بالغن جي وچ ۾، ان لحاظ کان ته اهو، خلاصي شين جي طور تي يا سنجيدگي واري جوڙجڪ جي طور تي، تحريري ذريعي نصوص يا زباني بيان ذريعي ۽ آخرڪار ميڪنيڪل ڊيٽا گڏ ڪرڻ يا عملي فيلڊ ورڪ ذريعي، ڪيئن سکيو پيو وڃي يا اهو ڪيئن حاصل ڪيو وڃي.^[9]

لسانيات فلولوجي (Philology) جي شعبي مان پيدا ٿي، جن مان ڪي شاخون وڌيڪ معياري ۽ جامع انداز ۾ آهن.^[10] اڄڪلهه، فلولوجي ۽ لسانيات کي متغير طور تي لاڳاپيل شعبن، ذيلي تقسيم يا ٻوليء جي مطالعي جي الڳ شعبن جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي، پر هر لحاظ کان لسانيات کي هڪ وسيع اصطلاح طور ڏٺو وڃي ٿو.^[11] لسانيات جو تعلق پڻ ٻوليءَ جي فلسفي، اسلوبات، بيان بازي، سيميوٽڪس، لغت ۽ ترجمي سان آهي.

تفصيل

لسانيات يا علم اللسان (Linguistics) ٻولين جي داخلي ۽ خارجي مطالعي کي ’علم اللسان‘ چئجي ٿو. علم اللسان ڪنهن به ٻوليءَ جي آوازن، انهن جي مقرر تنظيم ۽ ترڪيب، ساخت ۽ سٽاءَ جي، اهلِ زُبان توڙي ڌارين لاءِ هڪ تشريح آهي، علم اللسان ٻوليءَ جي صَوتي، صَرفي ۽ نَحوِي سٽاءَ جو هڪ بيان آهي. هي علم، انهن جي اصولن، گهراين، معنوي ۽ صَوتي تبديلين جو رڪارڊ آهي. علم اللسان زنده ۽ روزمره وارين ٻولين جي سرشتي ۽ نظام جي اُپٽار ۽ اُن جو بيان بلڪل ايئن ٿو ڪري، جيئن اُهي ٻوليون، اُن وقت ۽ ان حالت ۾ ڳالهائبيون يا ٻڌبيون آهن. لسانيات جو علم ٻولين جي ماضيءَ، ماضيءَ جي ترڪيبن، لفظن جي اشتقاقن ۽ ڌاتن تي به روشني وجهي ٿو. ^[12]

لسانيات جي معنيٰ آهي زبان جو علم. لسانيات، يا علم اللسان، زبان جي اهميت، زندگي ۾ انساني ٻوليءَ جي علم کي چئبو آهي. فرانس جو مشهور عالم اي گوبلو پهريون ماڻهو هو، جنهن ڪتاب "علم جي ورهاست (1898ع)" ۾ علم اللسان جي تعريف بيان ڪندي ان جي اهميت تي پڻ بحث ڪيو اٿس. ايف سي باڪٽ لسانيات جي تعريف هن نموني ڪري ٿو؛

"زبان جي باري ۾ منظوم علم کي لسانيات چيو ويندو آهي". گلسين وري لسانيات جي باري ۾ ڪجهه هن ريت خيال ونڊي ٿو؛

"لسانيات اها سائنس آهي جيڪا زبانن جي ٻاهرين ساخت جي اعتبار کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري ٿي.“^[13]

لسانيات ھڪ اھڙو مضمون آھي جنھن ۾ انساني ٻولينجو مطالعو ڪيو ويندو آھي. ٻولين جي موجوده صورت جو مطالعو ڪيو ويندو آھي. ٻولين ۾ وقت سان گڏ ٿيڻ واريون تبديلين جو مطالعو ڪيو ويندو آھي. مختلف ٻولين جي پاڻ ۾ مشابھت جي باري ۾ مطالعو ڪيو ويندو آھي. ان سان گڏوگڏ ھن شيءِ جو به مطالعو ڪيو ويندو آھي تہ ٻولين جو ھن دنيا جي ٻين شين سان ڇا تعلق آھي؟

اهم ذيلي شعبا

تاريخي لسانيات

تاريخي لسانيات ٻولين جي انهن تبديلين جو جائزو وٺي ٿي، جيڪي زماني گذرڻ بعد ٻولين ۾ ظاهر ٿين ٿيون. انهن تبديلين جا سبب ۽ نتيجا معلوم ڪري ٿي، جيڪي ٻولين ۾ اندران ۽ ٻاهران ظاهر ٿين ٿا؛ تنهنڪري اها بحث هيٺ ٻوليءَ کي مختلف ۽ مسلسل دورن ۾ ورهائي، ٻن ٻن ڀر وارن دورن کي ڀيٽي ڏسي ٿي ته جيئن تبديلين جون لاڳيتيون ڪڙيون جوڙي سگهجن انهيءَ لحاظ کان تقابلي لسانيات خود تاريخي لسانيات جو جزو آهي.^[13]

ساختون

طريقا

تاريخ

تحقيق جا علائقا

پڻ ڏسو

	باب لسانيات
	باب ٻولي

خارجي لنڪس

The Linguist List, a global online linguistics community with news and information updated daily
Glossary of linguistic terms آرڪائيو ڪيا ويا 10 February 2013 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. by SIL International (last updated 2004)
Glottopedia, MediaWiki-based encyclopedia of linguistics, under construction
Linguistic sub-fields – according to the Linguistic Society of America
Linguistics and language-related wiki articles on Scholarpedia and Citizendium
"Linguistics" section – A Bibliography of Literary Theory, Criticism and Philology, ed. J.A. García Landa (University of Zaragoza, Spain)
Isac, Daniela; Charles Reiss (2013). I-language: An Introduction to Linguistics as Cognitive Science (2nd ed.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-953420-3. https://archive.org/details/ilanguageintrodu00dani.

حوالا

↑ Trask, Robert Lawrence (2007) (en ۾). Language and Linguistics: The Key Concepts. Taylor & Francis. p. 156. ISBN 978-0-415-41359-6. https://books.google.com/books?id=PHt-gNzagikC&q=linguistics. Retrieved 21 September 2023.
↑ Halliday, Michael A. K.; Jonathan Webster (2006). On Language and Linguistics. Continuum International Publishing Group. p. vii. ISBN 978-0-8264-8824-4.
↑ "What is Linguistics? | Linguistic Society of America". www.linguisticsociety.org. وقت 8 February 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2022-02-08. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named akmajian
↑ "Linguistics Program – Linguistics Program | University of South Carolina". وقت 6 June 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 June 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Studying Linguistics | Linguistic Society of America". www.linguisticsociety.org. وقت 8 March 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2022-04-01. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Theoretical Linguistics". globelanguage.org. وقت 10 February 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 June 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "The Fields of Applied Linguistics". وقت 21 May 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 June 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Francis, Alexandre (27 September 2013) (English ۾). Theory in Social and Cultural Anthropology: An Encyclopedia. SAGE Publishing. pp. 184–187. ISBN 978-1412999632.
↑ Crystal, David (1981). Clinical linguistics. Wien: Springer-Verlag. p. 3. ISBN 978-3-7091-4001-7. OCLC 610496980. "What are the implications of the term "science" encountered in the definition on p. 1? Four aims of the scientific approach to language, often cited in introductory works on the subject, are comprehensiveness, objectivity, systematicness and precision. The contrast is usually drawn with the essentially non-scientific approach of traditional language studies—by which is meant the whole history of ideas about language from Plato and Aristotle down to the nineteenth century study of language history (comparative philology)."
↑ "Philosophy of Linguistics". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2022. https://plato.stanford.edu/entries/linguistics/. Retrieved 3 June 2022.
↑ ڪتاب:ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛ مرتب: مختيار احمد ملاح؛ پبلشر:سنڌي لئنگئيج اٿارٽي
↑ ^13.0 ^13.1 .ڪتاب: ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛ مرتب: مختيار احمد ملاح؛ پبلشر: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي

[1] Trask, Robert Lawrence (2007) (en ۾). Language and Linguistics: The Key Concepts. Taylor & Francis. p. 156. ISBN 978-0-415-41359-6. https://books.google.com/books?id=PHt-gNzagikC&q=linguistics. Retrieved 21 September 2023.

[2] Halliday, Michael A. K.; Jonathan Webster (2006). On Language and Linguistics. Continuum International Publishing Group. p. vii. ISBN 978-0-8264-8824-4.

[3] "What is Linguistics? | Linguistic Society of America". www.linguisticsociety.org. وقت 8 February 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2022-02-08. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[akmajian-4] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named akmajian

[5] "Linguistics Program – Linguistics Program | University of South Carolina". وقت 6 June 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 June 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[linguisticsociety.org2-6] "Studying Linguistics | Linguistic Society of America". www.linguisticsociety.org. وقت 8 March 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2022-04-01. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[7] "Theoretical Linguistics". globelanguage.org. وقت 10 February 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 June 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[8] "The Fields of Applied Linguistics". وقت 21 May 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 June 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[9] Francis, Alexandre (27 September 2013) (English ۾). Theory in Social and Cultural Anthropology: An Encyclopedia. SAGE Publishing. pp. 184–187. ISBN 978-1412999632.

[Crystal-19812-10] Crystal, David (1981). Clinical linguistics. Wien: Springer-Verlag. p. 3. ISBN 978-3-7091-4001-7. OCLC 610496980. "What are the implications of the term "science" encountered in the definition on p. 1? Four aims of the scientific approach to language, often cited in introductory works on the subject, are comprehensiveness, objectivity, systematicness and precision. The contrast is usually drawn with the essentially non-scientific approach of traditional language studies—by which is meant the whole history of ideas about language from Plato and Aristotle down to the nineteenth century study of language history (comparative philology)."

[11] "Philosophy of Linguistics". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2022. https://plato.stanford.edu/entries/linguistics/. Retrieved 3 June 2022.

[12] ڪتاب:ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛ مرتب: مختيار احمد ملاح؛ پبلشر:سنڌي لئنگئيج اٿارٽي

[autogenerated1-13] 13.0 ^13.1 .ڪتاب: ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛ مرتب: مختيار احمد ملاح؛ پبلشر: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]