خاصخيلي

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان

(عربي ڪتابن جا حوالہ تاريخ الانساب ) المام ابي سعد عبدالڪريم بن محمد ابن منصور التميمي

السعاني وفات ،.662” هجري هڪ ڪتاب. ، الانساب ،لکيو آهي جنهن جي پهرين جلد ۾ آهي. قريش قوم جي خاص قبيلي جڏهن جهاد ڪيو ت نسب جي ماهرن خاص جي پٺيان الخيلي لڳايو مطلب سلطان جي جي لشڪر جي اڳواڻي ڪندڙ .عربي ۾ گهوڙي کي خيل چيو وڃي ٿو . معنيۡ سلطان جي لشڪر جي اڳواڻي ڪندڙ . خاص سپهه سالار جيئن ت اوائلي دور ۾ جنگيون گهوڙن تي چڙهي وڙهيون وينديون هيون جنهن ڪري اڳواڻي ڪندڙ ۽ ٻيا هميش گهوڙن ۽ اٺن تي لشڪر وٺي ويندا هئا ۽ اڳواڻي ڪندڙ يا سپهه سالار، هڪ سينگاريل خاص ۽ ڀلي گهوڙي تي سوار هوندو هو. جنهن ڪري ان کي خيلي چيو ويندو هو. اها ان جي سڃاڻپ هئي جيڪا اڳتي هلي هن ۽ ان جي خاندان جي سڃاڻپ بڻجي وئي ۽ پوء ذات ۾ بدلجي وئي  . اهڙي طرح هڪ ٻئي عربي ڪتاب ،صبح الاعشي في ضناعت النشا، جلد پهريون تاليف احمد بن علي القلقندي (وفات 841 هجري) ۾ لکيو ويو آهي ت اهي خاص اصل ۾ قريش آهن جيڪي بن زيد بن حزم بن جرام جن جو سلسلو آخر عدنان سان وڃي

تاريخ خاصخيلي مولائي شيدائي بروھي 1962 رحيم داد مولائي شيدائي رسالي ڳوٺ سڌار ۾ خاص خاص خيلي مضمون ۾ لکي ٿو ؛خاص خيل جنگ جي ميدان يا درٻار جي موقعن تي سر خيل سوار دستن مان ڪي قابل اعتماد جانباز بادشاھ پنهنجي لاء محافظ تيار ڪندا هئا جن کي اڄڪلھ باڊي گارڊ چون ٿا. جنگ جي ميدان ۾ خاصخيلي کي سر جاندار سڏيندا هئا. جنگ جي ميدان ۾ سڀني اڳيان مقدم دستو رهندو هو. اهڙي طرح هڪڙو فوجن جي پٺيان هڪڙو دستو ساڄي کان ٻيو کاٻي کان ليڪن صفن جي نگراني ڪرڻ تي خاص خيل مقرر هئا. هر فوجي دستي ۾ هڪڙو خاصخيلي بادشاھ وٽ خبرون پهچائڻ لاء مامور هو. اهڙي طرح خاصخيلي کي ڪيفيت نويس چوندا هئا. ڪتاب سماٽ ۾ الهر کيو ٻٽ لکي ٿو ت مسلمان بادشاھن هندو راجائن وانگر بادشاهي ڪئمپ لاء هڪ خاص لشڪر تيار ڪيو، جيڪو بادشاهي شهر محلات ۽ جنگ جي وقت انهن جي مٿان پهرو ڏيندو هو. جن کي خاصخيلي چيو ويندو هو. سنڌي لغت موجب خاصخيلي يعني خاص گھوڙي سوار فوجي ۽ عربي لغت ۾ بہ ھن جي معني اھا آھي. رحيمداد خان مولائي شيدائي تاريخ خاصخيلي 1962 ۾ لکي ٿو خاصخيلي اصل عرب آھن جيڪي عمان کان نڪري پھريان مڪران ۽ پوء لسبيلہ ۾ رھائش پزير ٿيا سندس شمار عرب المستعربہ سان آھي. سندس سردار ھارون بن ذراع ھو جيڪو خاصخيلين جو وڏو ھو. ٻارھان عرب آيل انھي لاء ڄاڻل آھي ڇو تہ حضرت ابراهيم جو وطن بابل ھو جو عراق ۾ آھي اتان نڪري عربستان ۾ پکرجي ويا .قريش جو قبيلو قيدار حضرت اسماعيل جي ٻي نمبر پٽ جي نسل مان آھي قيدار جي نسل مان عدنان جي شاخ مان حضور صلي الله عليه وآله وسلم پيدا ٿيا. حضرت ابراهيم عليه اسلام جن جو نسل عرب ۾ پکرجي ويو نميري منصور جو اولاد آھن. خاصخيلي جي لعوي معني . خاصخيلي نالو ٻن لفظن جو مرڪب آهي(۱) خاص معني نج/ذاتي) (۲) خيل معني فوج يا جماعت يا گھوڙي سوار فوجي ٻي لفظ عربي آھن. جيتو ڻيڪ ھر جنگ ۾خاصخيلي في سبيل الله ۾ حصو وٺندا رھيا.تنھن ڪري ان مجاھد قبيلي تي اھو نالو پيو . خاصخيلي نالو جنگي قوت سان تعلق رکي ٿو يعني چونڊ سپاھي خيل لفظ اڪثر بلوچستان افغانستان ۽ اتر پنجاب ۾اڄ بي سڏجي ٿو مثلن بلوچستان ۾سردارن جي جماعت يعني سردار خيل چون ٿا. سليمان جي جماعت کي سليمان خيل چون ٿا. دائود خيل معني دائود جي جماعت يعني خاص خيل مان ظاھر آھي اھا ذات عربي النسل مان آھي .

(خاصخيلي فوج جو  پس منظر)

خاص خيلي معني فوج اھا فوج جيڪا بارگاہ سلطاني ۾ حاضر رھندي ۽ سفر ۽ حضر ۾ بادشاهن سان رڪاب رھندي ھئي انھي فوج ۾ اھڙا سپاھي چونڊا ھئا جيڪي قد ۽ بت شڪل ٬ صورت ٬ قوت ۽ جسارت ۾ خاص طور اعلي ھجن انھن جون ورڌيون خوبصورت ھيون ۽ ھٿيار سان مسلح ھئا سندن ھٿيارن تي سون ۽ چاندي جو ڪم ڪيل ھو.خاص خيل فوج جو رواج ساساني حاڪمن وڌو. جيڪو پوئين ساساني شھنشاھ جي ارد گرد خاص خيلي فوج جو تعداد ۴۰ ھزار ھو۽ اھي دي پيل ديلم جا جوان ھئا . قدسيہ جي لڙائي ۾ ايرانين جي شڪست کائڻ کان پوء انھن اسلام قبول ڪيو ۽ اسلامي لشڪر جي سپہ سالار حضرت سعد بن ابي وقاص انھن کي ڪوفي جي ڇانوڻي ۾ رکيو . خاصخيلي فوج جا شروعاتي حالات ھٿان شروع ٿين ٿا مسلمانن بادشاھن جي بہ انھن ساڳي طريقي تي محافظ فوجين جا دستا مقرر ڪيا ھيا جيتوڻيڪ شھنشاھن خاصخيلين تي فوجي اصطلاح ۾ مفردان نالو رکيو ۽ ھر ھڪ سپاھي جو نالو رجسٽر ۾ داخل ڪيو جن ۾ نقري ڍالون سون سان مڙھيل ۽ نقري نيزا ھئا جن تي ڪلائي جو ڪم ڪيل ھو انھن مان پنجاھ سپاھين مٿان ھڪڙو علمدار مقرر ھو جو ڪم کين وڙھائي ڏيندو ھو . پيادن خاصخيلين جو تعداد ۴۰۰۰ ھزار ۴ ھزار ھو . خاصخيل/ يا خاص خيلي فوجي فتوحات سنڌ . مڪران ھڪ جابلو علائقو آھي اتي جا رھاڪو اڪثر فساد ڪندا ھئا ۲۰ صدي تائين مڪراني بلوچ انگريز کان فساد ڪندا رھيا ان کان سواء حجاج بن يوسف جي ڏينھن۾ علائقي ڀائرن فساد ڪري عمان کان ڀجي مڪران ۾ پناہ ورتي . فسادين کي روڪڻ لاء حجاج محمد بن ھارون کي مڪران جو عامل مقرر ڪيو جنھن پنھنجي جماعت جنھن ۾خاصخيلي شامل ھئا . علافين کي قيد ڪيو ھو . محمد بن قاسم جي لشڪر ۾ شامي ۽ عراقي سپاھي ھئا . محمد بن قاسم جڏھن شيراز کان مڪران پھتو تڏھن محمد بن ھارون ۳۰۰۰ ھزار لشڪر سان ساڻس ھمراہ ٿي ھليو جنھن ۾ اڪثر مڪران ۾ رھندڙ عرب مجاھد ھئا جن جي بازن جي قوت سان لسٻيلو فتح ٿيو محمد بن ھارون ھتي وفات ڪئي سندس مزار لسٻيلي ۾ رھائش گاہ آھي اڄ تائين لسٻيلي ۾ خاصخيلي رھن ٿا وري جڏھن جيڪي غازي محمد بن قاسم سان سنڌ ۾ داخل ٿيا تن ڊيبل سيوستان ٬ برھمڻ آباد ٬الور ۽ ملتان تائين جھاد ۾ حصو ورتو ۽ سنڌ ۾ ٽڙي پکڙجي ويا اھي اڄ بہ صديقي ٬ فاروقي ٬بنو حارث٬ بنو تميم ٬ بنو انصار ٬ بنو مغيرہ ۽ خاصخيلي وغيرہ سڏجن ٿا. خاص خيلي قبيلو سنڌ سميت عربستان، مصر، هندستان ۽ ملڪ جي ڪيترن هنڌن تي آباد آهي. مغل ۽ سنڌ جا ٻيا حاڪم به پنهنجيءَ حفاظت لاءِ ’خاص خيل‘ فوجي دستا مقرر ڪندا هئا. ٽالپرن جي دؤر ۾ به خاصخيلي جنگجو ۽ بهادرن جي حيثيت ۾، حڪمرانن سان گڏ حرم سراءِ جا نگهبان رهيا آهن، جنهنڪري راڄ ۾ سندن عزت هئي ۽ منجهانئن ڪي خاص وزير به بڻيا. ڪتاب ’تاريخ خاص خيلي‘ مرتب ملڪ محسن خاصخيليءَ جي لکڻ موجب خاص خيل فوج، قنوج جو قلعو فتح ڪرڻ ۾ سلطان محمود عزنويءَ جي وڏي مدد ڪئي هئي، وڏي تعداد ۾ خاص خيل لشڪر جڏهن سلطان جي فوج سان گڏ قنوج پهتو ته اتان جو ’راجا ڪورهه‘ حشمت ۽ شوڪت ڏسي دهلجي ويو ۽ قاصد موڪلي اطاعت جو اظهار ڪيائين.“ وڪيپيڊيا موجب خاص خيل قبيلو عربن سان سنڌ ۾ گڏجي آيو هو. خاصخيلين ٽالپرن جي ڪمان هيٺ انگريزن سان جنگ ڪئي هئي ۽ جڏهن ٽالپور دور جو خاتمو ٿيو ته خاصخيلي پير صاحب پاڳاري جا مددگار ٿي وڙهندا رهيا. هن وقت خاص خيلي قبيلو وڏي تعداد ۾ سنڌ جي مختلف شهرن ۽ ڳوٺن ۾ آباد آهي. سجاول شهر جو نالو به سجاول خاصخيليءَ جي پٺيان پيل آهي. حر تحريڪ جو بهادر گوريلو بچو بادشاهه به خاصخيلي هو. ان کان سواءِ ٻيا به ڪيترا ڳڻڻ جهڙا نالا ٿي گذريا آهن روشن خان ڪاڪا خيل لکي ٿو خاصخيلي اصل ۾ خاصي خيل پٽاڻ نسل آھي. جنھن سنڌ ۾ ڪنھن بہ نالي جي پٺيان اڻي لڳائڻ سان ان جو اولاد سمجھيو وڃي ٿو.جنھن طاھر مان طاھراڻي ٫عمر مان عمراڻي وغيره. اھڙي طرح افغان قوم پنھنجي نالي پٺيان خيل لڳائيندي آھي جنھن يوسف خيل٫ يوسف جو اولاد يعقوب خيل يعني يعقوب جو اولاد اھڙي طرح جڏھن خاصي يا خاص يا خاصہ جي پٺيان خيل لگايو ويو تہ خاصخيل ٿي ويو ۽ خاص خيل جي اولاد کي خاص خيل سڏيو ويو.جئين قائم خان مان قائم خاني ترخان مان ترخاني اھڙي طرح خاص خيل مان خاص خيلي ٿيو آھي. اھڙي طرح ٻيا بہ قبيلا خيلي نالي سان جنھن ابوخيلي. حسن خيلي وغيره سڏجن ٿا. ڏسو پيشاور _ص ۱۲۹ ۽ ص ۵۷۷. وغيره)دنيا ۾ واحد قوم افغان ئي آھي جيڪا پنھنجي نالي پٺيان خيل لڳائيندي آھي. تاريخ خورشيد جھان ۾ لکيک لکي ٿو خاصخيلي قبيلو يوسف زئي قبيلي مان آھي. يوسف زئي قبيلو پشتون قوم ۾ ھڪ دلير بھادر ۽ حڪمران قبيلو رھيو آھي.تاريخ خورشيد جھان. اصل فارسي جنھن جو ترجمو سراج احمد علوي ڪيو آھي ۽ ان تاريخ کي نالو پشتون ڏنو اٿس لکي ٿو تہ جڏھن ملڪ طالوت پنھنجي پٽن سميت لڙائي ۾شھيد ٿي ويو ته ان ٻہ حرم حضرت دائود جي حوالي ڪيا جيڪي ٻئي حاملہ ھئا ھڪڙي مان ارميا پيدا ٿيو ۽ ٻي مان برخيا پيدا ٿيو ارمياہ مان افغعنا ۽ برخيا مان آصف. آصف جو اولادِ ٿورو ٿيو ۽ افغناء جو اولادِ گھڻو ٿيو.ٿورو گھڻي ۾ شمار ٿي ويو. پياري محبوب حضرت محمد صلي الله عليه وسلم جن کان اٽڪل چار ھزار سال اڳ ۾ جڏھن بخت نصر ڪافر افغانن تي ظلم ڪيا تہ انھن ظلمن جو تاب نہ سھي افغان قوم دنيا جي مختلف حصن ۾ پکڙي وئي. جڏھن حضور صلي الله عليه وسلم جن ثبوت سان سرفراز ٿيا تہ قيس پنھنجي اولاد سميت اچي مسلمان ٿيو.جيڪو ملڪ طالوت جي خاندان مان ھو.حضور صلي الله عليه وسلم جن قيس عبراني نالو بدلائي کيس عبدالرشيد نالو ڏنو ۽ ملڪ طالوت جي ڪري ملڪ جو خطاب عطا فرمائيون ۽ جڏھن ھن لڙايون دل و جان سان ڪيون تہ کيس بطان جو لقب ڏنو.کيس پوء اسلام جي اشاعت لاء بادغيس ۽ افغانستان روانو ڪيو. جنھن اسلام جي اشاعت ڪئي آخرڪار اھو قبيلو پنھنجي باقي برادر قبيلن سان گڏ ھندستان ۾ حڪمران جي صورت ۾داخل ٿيو.(ڏسو آفتاب ادب » حڪيم محمد سيوهاڻي يعني خاصخيلي فارس ۾ بہ ھئا.) عربي ۽ فارسي جو اصل عبراني آھي. جنھن زبانون بدلجنديون رھن ٿيون. خاص خيلين جي زبان ميانوالي. موسي خيل. عيسي خيل وارن جي پڪي سرائيڪي آھي.جنھن تہ پشتو زبان جو اثر وڌيڪ آھي. بھاولپور. حامد پور. مبارڪپور (پنجاب صوبه) جي زبان سرائيڪي آھي. مگر انھي وري پنجابي زبان جو وڌيڪ اثر ڪيو آھي.سنڌ ۾ خاص خيلي سنڌي ۽ سرائيڪي زبان ڳالھائيندا آھن ۽ سوات؛ دير طرف خاص خيلين جي زبان پشتو آھي. ھي قبيلو تاريخي طور افغانستان ؛ ايران ؛ عربستان ۽ ھندستان ۾ بہ پاتو وڃي ٿو. ليڪن ھر خطي جي لحاظ کان ھو اتي جي ٻولي ۽ زبان ڳالھائيندو آھي.جنھن اڄ ڪل بلوچ ريجمينٽ. سنڌ ريجمينٽ.پنجاب ريجمينٽ نالا آھن اھڙي طرح خاص خيل ريجمينٽ نالو بہ رھيو آھي. ھي قبيلو جنھن بہ سر زمين تي رھيو آھي انھي سرزمين کي وفاداري جو ثبوت ڏنو اٿس.جنھن لاء ڪو بہ تاريخدان انڪار نٿو ڪري سگھي. پر افسوس جو ھن وقت جي ڪن مورخن ڪھڙا ڪھڙا نہ اگرا نالا ڏنا آھن. خود ٽالپري دور ۾ فقيرو خاص خيلي. عرضي خاص خيلي. طاھر خاص خيلي وغيره وڏن وڏن عهدن تي فائز ھئا ۽ فوجين جا سپہ سالار ھئا.جنھن جي نالن تي اڄ بہ فقير جو پڙ ٽندو يوسف. طاھر بازار وغيره مشھور آھن. جنھن بعد محسن صاحب تاريخ جي سمنڊ وچ سير ۾ ڪاھي پيو ۽ مختلف تاريخن جو مطالعو ڪيو ۽ ھر ھڪ دنيا جي تاريخ جو ورق بہ ورق اٿلايو.ان بعد ھن دؤلت خان خاصخيل جو ذڪر ھٿ ڪيو ته ڪٿان ملڪ اياز خاصہ خيل جو ذڪر ھٿ ڪيو ڪيو ٔ۽ ڪٿان حميد خان خاصخيلي ۽ سردار سکا خان خاصخيلي جو ذڪر ھٿ ڪيو ڪٿان خاص خيل بن اباخيل بن سھيل بن بازي زئي بن اڪوزئي بن يوسفزئي ۽ ملڪ عبدالرشيد بطان جيڪو حضور صلي الله عليه وآله وسلم جي وقت ۾ پنھنجي قبيلي سميت مسلمان ٿيو ھو.جيڪو يوسف خان کان پوء خاصخيل قبيلي جو مورث اعلي آھي.جنھن جو خاندان ملڪ طالوت کان ٿيندو وڃي بن يامين بن يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم عليه السلام سان وڃي ملي ٿو. (۱) تاريخ پشاور جيڪا ماسٽر گوپالداس لکي آھي جيڪا تمام وڏي سائيز تان اٺ سو صفن تي مشتمل آهي. (۲) آئين اڪبري ؛ جيڪا علامه ابو فضل فارسي ۾ لکي آھي (۳) تاريخ بابر نامون يا تزڪ بابري جيڪا خود بابر بادشاه پاڻ لکي آھي جنھن جو ترجمو فارسي. فرانسيسي. انگريزي. روسي ۽ اردو زبانن ۾ٿيو آھي . جنھن ۾ بابر بادشاه ٻڌائي ٿو تہ خاصخيلي تمام بھادر ۽ دلير قبيلو آهي.) ۴ يوسف زئي تاريخ جيڪا روشن خان لکي آھي. ۵_تذڪرہ روشن خان. جنھن ۾ تحقيق ڪري قطب الدين ايبڪ.التمش.رضيہ سلطانه. سلطان محمود گجراتي وغيره بادشاهن جو احوال ڏنو ويو آھي. جيڪو ثابت ڪري ٿو اھي سڀ افغان قبيلا خاصخيلي قبيلي جا برادري قبيلا آھن.جن ھند پاڪ تي ٽي سو سال حڪومت ڪئي آھي. -فرشتہ پشتون تاريخ خواشي حافظ رحمت خاني - تاريخ افغان _تاريخ معصومي _تاريخ راجپوت - تاريخ طبري جنت السنڌ ٬ وغيره ۾ سڀ حوالہ موجود آھن تاريخون پڙھي ان ھوندي بہ انھن تاريخن جي حوالن جون فوٽو ڪاپيون بہ گڏ ڏڄن ٿيون.

خاصخيلي قبيلي جا پاڙا (۰۱) ڪنڊاڻي (۰۲) شابراڻي (۰۳) دائوداڻي (۰۴) ٽوٽاڻي (۰۵) غيباڻي (۰۶) ديرائي (۰۷) اميراڻي (۰۸) خوشحالاڻي (۰۹)سارنگاڻي (۱۰) گدارا (۱۱) گلاباڻي (۱۲) ميرداڻي (۱۳) مراداڻي (۱۴) ملڪ (۱۵) مومن (۱۶) نماڻي (۱۷) پنجواڻي (۱۷) ڪلاتي (۱۹) لاسي (۲۰) طالباڻي (۲۱) دولاڻي (۲۲) عمراڻي (۲۳) ميواڻي (۲۴) حسناڻي (۲۵) هويداڻي (۲۶) رنگائي (۲۷) ڪوٽائي (۲۸) ريڍر (۲۹) اهيري (۳۰) سرائي (۳۱) قمبراڻي (۳۲) دولائي (۳۳) وداڻي (۳۴) گاڳياڻي (۳۵) ٻولهاڙا (۳۶) طاهراڻي (۳۸) ڪانٽائي (۳۸) عارباڻي (۳۹) ڪارولي (۴۰) وڪيلاڻي (۴۱) فاصلاڻي (۴۲) محموداڻي (۴۳).مارماڻي (۴۴) سرداڻي (۴۵)ورياماڻي وغيره.

اڪثريت[سنواريو]

ڪراچي ٬بدين ٬ ٺٺي ٬ سانگھڙ ٫٬ نوابشاه ٬ خيرپور ميرس ٬ مٽياري ٬ سجاول ٬ جامشورو ٬ ڪوھستان ٬ نوشهروفيروز ٬ ۾ وڏي تعداد ۾ آباد آھن. ھن کان علاوہ بلوچستان جي لسبيلہ ۾ بہ خاص خيلين جي اڪثريت آھي. خاصخيلي قبيلو سنڌ ۾ گھڻو ڪري سنڌي ۽ سرائيڪي گالاھيندو آھي ۽ بلوچستان ۾ سنڌي جو لاسي لھجو گالاھيندو آھي. خاص خيلي قبيلو سنڌ سميت افغانستان ؛ .مصر ،هندستان ۽ ملڪ جي ڪيترن هنڌن تي آباد آهي .مغل ۽ سنڌ جا ٻيا حاڪم به پنهنجيءَ حفاظت لاءِ ’خاص خيل ‘فوجي دستا مقرر ڪندا هئا .ٽالپرن جي دؤر ۾ به خاصخيلي جنگجو ۽ بهادرن جي حيثيت ۾ ،حڪمرانن سان گڏ حرم سراءِ جا نگهبان رهيا آهن ،جنهنڪري راڄ ۾ سندن عزت هئي ۽ منجهانئن ڪي خاص وزير به بڻيا .ڪتاب ’تاريخ خاص خيلي ‘مرتب ملڪ محسن علي جي لکڻ موجب خاص خيل فوج ،قنوج جو قلعو فتح ڪرڻ ۾ سلطان محمود عزنويءَ جي وڏي مدد ڪئي هئي ،وڏي تعداد ۾ خاص خيل لشڪر جڏهن سلطان جي فوج سان گڏ قنوج پهتو ته اتان جو ’راجا ڪورهه ‘حشمت ۽ شوڪت ڏسي دهلجي ويو ۽ قاصد موڪلي اطاعت جو اظهار ڪيائين .“وڪيپيڊيا موجب خاص خيل قبيلو عربن سان سنڌ ۾ گڏجي آيو هو .خاصخيلين ٽالپرن جي دور ۾ انگريزن سان جنگ ڪئي هئي ۽ جڏهن ٽالپر دور جو خاتمو ٿيو ته خاصخيلي پير صاحب پاڳاري جا مددگار ٿي وڙهندا رهيا .


هن وقت خاص خيلي قبيلو وڏي تعداد ۾ سنڌ جي مختلف شهرن ۽ ڳوٺن ۾ آباد آهي .سجاول شهر جو نالو به سجاول خاصخيليءَ جي پٺيان پيل آهي .حر تحريڪ جو بهادر گوريلو بچو بادشاهه به خاصخيلي هو .ان کان سواءِ ٻيا به ڪيترا ڳڻڻ جهڙا نالا ٿي گذريا آهن

خاصخيلي قبيلي جا پاڙا (۰۱) ڪنڊاڻي (۰۲) شابراڻي (۰۳) دائوداڻي (۰۴) ٽوٽاڻي (۰۵) غيباڻي (۰۶) ديرائي (۰۷) اميراڻي (۰۸) خوشحالاڻي (۰۹)سارنگاڻي (۱۰) گدارا (۱۱) گلاباڻي (۱۲) ميرداڻي (۱۳) مراداڻي (۱۴) ملڪ (۱۵) مومن (۱۶) نماڻي (۱۷) پنجواڻي (۱۷) ڪلاتي (۱۹) لاسي (۲۰) طالباڻي (۲۱) دولاڻي (۲۲) عمراڻي (۲۳) ميواڻي (۲۴) حسناڻي (۲۵) هويداڻي (۲۶) رنگائي (۲۷) ڪوٽائي (۲۸) ريڍر (۲۹) اهيري (۳۰) سرائي (۳۱) قمبراڻي (۳۲) دولائي (۳۳) وداڻي (۳۴) گاڳياڻي (۳۵) ٻولهاڙا (۳۶) طاهراڻي (۳۸) ڪانٽائي (۳۸) عارباڻي (۳۹) ڪارولي (۴۰) وڪيلاڻي (۴۱) فاصلاڻي (۴۲) محموداڻي (۴۳).مارماڻي (۴۴) سرداڻي (۴۵)ورياماڻي اڃا وڌيڪ پاڙا آھن ھي ڪجھ مشھور پاڙا آھن.

حوالا[سنواريو]

تاريخ انساب عالم (ملڪ محسن) تاريخ خاصخيلي (مولائي شيدائي) تاريخ معصومي بابر نامو (بابر بادشاه) تاريخ خاصخيلي (ملڪ محسن) تاريخ راجپوت تاريخ خورشيد جھان تاريخ اقوام عالم ڪتاب سماٽ (الرکيو بٽ) تاريخ پشتون (روشن خان) عربي ڪتاب تاريخ الانساب عربي ڪتاب صبح الاعشي في ضناعت النشا ٬ آفتاب ادب حڪيم محمد سيوھاڻي ٬ تاريخ پشاور ماسٽر گوپالداس آئين اڪبري ٬ تزڪ بابري ٬ تاريخ معصومي ۾ ھي سڀ حوالہ ۽ تاريخ موجود آھن .