گندھارا
 |
ھي مضمون وڪپيڊيا ايشيائي مھيني 2024ع جي حصي طور اماڻيو ويو ھيو يا ان کي وڌايو ويو ھيو. |
گندھار | |
|---|---|
.png) | |
 | |
| گادي جو هنڌ | پشڪلاوتي (موجوده چارسده) ۽ ٽيڪسلا ۽ بعد ۾ پشاور (پورشپور). |
| حڪومت | بادشاهي |
.jpeg)
گندھارا ھڪ قديم رياست ھئي جنھن ۾ اڀرندي افغانستان ۽ خيبرپختونخواھ جا ڪجھ حصا ۽ پنجاب صوبي جي پوٽوھار علائقي شامل ھئا. پشاور، ٽيڪسلا، بگرام لغمان، سوات، دير ۽ چارسده ان جا مکيه مرڪز هئا. اها ڪابل نديءَ جي اتر ۾ 6 صدي قبل مسيح کان 11 صدي قبل مسيح تائين موجود هئي.
تاريخ
[سنواريو]
گندھارا جو ذڪر رگ ويد ۽ ٻڌمت جي روايتن ۾ ملي ٿو. چيني سياح هيئن سانگ جيڪو هتي زيارت لاءِ آيو هو، ان جو تفصيل سان ذڪر ڪيو آهي. هي علائقو به ايران جو هڪ صوبو هو ۽ سڪندر اعظم به هتي آيو هو. فلاسفر ڪوٽيليا چانڪيا به هتي رهندو هو. ڪشن دور گنڌارا جي تاريخ جو سونهري دور هو. ڪشن بادشاهه ڪنشڪ جي دور ۾ گنڌارا تهذيب پنهنجي عروج تي پهتي. گنڌارا ٻڌ ڌرم جي تعليم جو مرڪز بڻجي ويو ۽ ماڻهو هتي پڙهڻ لاءِ اچڻ لڳا. يوناني، ايراني ۽ مقامي اثرن گڏجي گندھارا آرٽ کي جنم ڏنو. پنجين صدي عيسويءَ ۾ هون حملي آورن جي آمد ٻڌمت جي زوال جو سبب بڻي. محمود غزنوي جي حملن کان پوءِ گنڌارا تاريخ مان غائب ٿي وئي ↵ [1]گندھارا ڪابل ۽ غزنوي جي واديءَ کان وٺي سنڌوءَ جي ڪناري تائين هئي، جنهن ۾ صوابي، سوات، مردان ۽ راولپنڊي شامل هئا. عرب مورخ گنڌار جي هندستاني سلطنت جو ذڪر ڪن ٿا، جيڪا سنڌو نديءَ کان ڪابل درياءَ تائين پکڙيل هئي، جنهن کي قنڌار (گنڌار) چيو وڃي ٿو. البيروني قنڌار (گنڌارا) جو ذڪر ڪندي لکي ٿو ته ان جي گاديءَ جو هنڌ هوند يا اوهند هو. المسعودي قنڌار (گنڌار) جو ذڪر ڪندي لکي ٿو ته اها جاجرن (گجرن) جي زمين آهي ۽ ڪابل نديءَ جي ڪناري تي آهي، جيڪا رگ ويد ۾ ملي ٿي. الاءِ ڇو، سندس غزلن ۾ هن علائقي جي اهم دريائن ڪابل، سوات ۽ گومل جو ذڪر آهي. ان مان معلوم ٿئي ٿو ته اهو علائقو آرين جي قبضي ۾ هو [2] ان علائقي مان مليل آثارن کي گنڌرا گرو ڪلچر جو نالو ڏنو ويو آهي. مهاڀارت مان معلوم ٿئي ٿو ته هڪ رياست هئي جنهن کي گنڌارا يا گنڌارا سڏيو ويندو هو. جنهن کي ڪشالا جي حاڪم ڪاڪيا جي مدد سان پنهنجي ماتحت ڪيو. ڪوشالا جي ٻن پٽن ٽڪسا ۽ پوسڪدا ٻه شهر ٺهرايا، ٽڪسهشيلا، ٽڪسلا ۽ پوشڪلاوتي (چارسدا). هيءَ رياست سنڌو درياهه جي ٻنهي پاسن تي پکڙيل هئي.[3] ↵➞ڪجهه آثار قديمه جي ماهرن جو خيال آهي ته ٽيڪسلا جو بنياد ٽڪا نالي هڪ قبيلي، جيڪو وچ ايشيا مان آيو هو، رکيو هو. ان ڪري هن جي نالي تي ٽڪالاشيلا نالو پيو جيڪو آهستي آهستي ٽيڪسيلا بڻجي ويو. ان جي تصديق ان دور جي يوناني مورخ به ڪئي آهي ۽ ان کي ٽيڪسيلو جو شهر به ٻڌايو ويو آهي.[4] گوتم ٻڌ جي دور ۾ ٽيڪسلا علم جي مرڪز طور مشهور هو، جتي پري پري کان ماڻهو علم حاصل ڪرڻ لاءِ ايندا هئا. يوناني جاگرافيدان اسٽرابو موجب، سنڌو درياهه هندستان ۽ آريانا جي وچ ۾ سرحد هئي. آريانا ۾ ڪابل، گومل، ڪرم، قنڌار ۽ مغربي گندھارا جا علائقا شامل هئا. ڇهين صدي قبل مسيح ۾ آريانا علائقي جو هڪ وڏو علائقو گنڌارا جي حڪمران پوکسٽيءَ جي بادشاهت ۾ شامل هو. 515. 518 ق.م جي وچ ۾، داراڻن سنڌو ماٿريءَ جي الهندي حصي تي ڪاهه ڪئي ۽ قبضو ڪري ورتو. هن هتي ايرانين ۽ يونانين کي آباد ڪيو. هيءَ سلطنت شايد Artaxerxes (044-853 ق. م) جي دور ۾ ختم ٿي. ڇاڪاڻ ته جڏهن سڪندر هتي حملو ڪيو ته اتي ايراني راڄ نه هو [5] ↵➞ سڪندر 327 ق . ٽيڪسيلا جي امبي سڪندر جي فرمانبرداري قبول ڪئي هئي. اهڙيءَ طرح يوناني پنجاب ۾ 326 ق.م ۾ داخل ٿيا. [6] ↵➞ سڪندر کان ڪجهه سال پوءِ چندرگپت موريا يوناني بالادستي خلاف بغاوت ڪئي ۽ سنڌو درياهه جي اڀرندي حصي کي پنهنجي سلطنت ۾ شامل ڪري ورتو. اليگزينڊر جي جنرل، سلوڪس، اليگزينڊر جي علائقن کي ٻيهر فتح ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پر ناڪام ٿيو. اشوڪ کان پوءِ جڏهن موريا سلطنت ٽٽي وئي. ڪابل، غزني، پنجاب ۽ سنڌ تي آسو ڀاڳ سن جي قبضي ۾ اچي ويا. ان تي انٽيوڪس دي گریٹ انٽيوچس دي گريٽ حملو ڪيو. اسوڀاگ کي شڪست ڏني وئي پر انٽيوڪس عظيم پڻ مارجي ويو. اسوڀاگا سندس بيتاج حڪمران جي پٺيان آيو. پوءِ يوناني اچي هن علائقي تي راڄ ڪيو. سٿين يوناني راڄ ختم ڪرڻ بعد سيستان ذريعي علائقي کي فتح ڪيو. پر جلد ئي هيءَ زمين ڪشن جي قبضي ۾ اچي وئي. هُنن پاران ڪشانن جو تختو اونڌو ڪيو ويو، [7]اهڙيءَ طرح هن علائقي تي يوچي جي چئن سؤ سالن جي حڪومت ختم ٿي وئي. هن علائقي تي زبالي سلطنت حُنن جي حڪومت هئي. هُنن اٽڪل ٻه سؤ سال حڪومت ڪئي. افغانستان ۾ سندن طاقت کي ترڪيءَ جي ڪري صدمو رسيو ۽ برصغير ۾ سياحت جي هڪ قومي اتحاد جو خاتمو ٿيو، ان وقت گنڌارا تي ڪشتري خاندان جي حڪومت هئي. سندن گاديءَ جو هنڌ ڪپسا (موجوده بيلگرام ڪابل جي اتر ۾) هو. البيروني انهن کي رد ڪري ٿو. هن خاندان جي حڪمرانيءَ جي آخري حڪمران سندس وزير ڪلير عرف لليا کي قيد ڪري هندو شاهي يا برهمڻ شاهي خاندان جو بنياد وڌو. برهمڻ شاهي علائقي جو آخري حڪمران خاندان هو، جنهن مسلمانن جي مزاحمت ڪئي. هن خاندان اسلام جي شروعات کان وٺي 421هه/ 1030ع تائين حڪومت ڪئي. جڏهن لشڪر اسلامي افغانستان جي اڀرندي حصن تي قبضو ڪيو ته ان جي گاديءَ جو هنڌ ڪپسا کان ڪابل، گرديز، پوءِ اوهند ۽ آخر ۾ نندنا (جهلم جي ويجهو) منتقل ڪيو ويو. جتي انهن کي محمود غزنوي ختم ڪيو.
