واپرائيندڙ:پيتامبر سورٺ/گُرو نانِڪ

{{ڄاڻخانو شخصيت|name=گرو نانڪ|image=Sikh Gurus with Bhai Bala and Bhai Mardana.jpg|alt=گرو نانڪ، ڀائي ٻالو ،ڀائي مردانو ۽ سِک گُرو |caption=اڻوهين صدي جي هڪ تصوير جنهن ۾ گُرو نانڪ ۽ ٻيا 9 گُرو موجود آهن.|birth name=نانڪ|birth_name=نانک|birth date=15 اپریل 1469ء|birth_date=15 اپریل 1469ء|birth place=راءِ ڀوءِ جي تلونڊي (موجودہ نانڪاڻا صاحب، پنجاب،پاڪستان)|birth_place=رائے بھوے کی تلونڈی (موجودہ ننکانہ صاحب، پنجاب، پاکستان)|death date=22 سيپٽمبر 1539ء|death_date=22 ستمبر 1539ء|death place=ڪرتار پور، مغلیہ سلطنت (موجودہپاڪستان)|death_place=کرتار پور، مغلیہ سلطنت (موجودہ پاکستان)|resting place=گُردوارا درٻار صاحب ڪرتار پور،ڪرتار پور ، پاڪستان|resting_place=گردوارہ دربار صاحب کرتار پور، کرتار پور، پاکستان|years active=1499ء–1539ء|years_active=1499ء–1539ء|known for=سک ڌرم/مذهب جا باني|known_for=سکھ مت کے بانی|successor=[[گرو انگد دیو|</span>]][[گرو انگد دیو]]|parents=[[مهتا ڪالو]] ۽ [[ماتا ترپتا ديوي]]}}'''گرو نانڪ'''[[فائل:Loudspeaker-rtl.png|link=فائل:Guru_Nanak_Dev.ogg|11x11 عڪسلون|اس آڈیو کے متعلق]] pronunciation {{audio|Guru Nanak Dev.ogg|pronunciation}} ([[پنجابي ٻولي|پنجابی]]: گرمکھی ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ، [[پنجابي ٻولي|پنجابی]]: شاہ مکھی گرونانک، {{Lang-hi|गुरु नानक}}۔ {{IPA-hns|ˈɡʊɾu ˈnɑnək|}} ''Gurū Nānak'') جي پيدائش شهر[[ نانڪاڻي صاحب]]،[[ لاهور]]،[[ پنجاب]] موجودہ[[ پاڪستان]] میں 15 اپريل، [[1469ع]] ۾ ٿي، ۽ وفات 22[[سيپٽمبر]]، [[1539ع|1539]]ع تي پنجاب پاڪستان جي ڪرتارپور ۾ ٿي. گرونانڪ  [[سک ڌرم]]جا باني ۽ ڏهن گُرن ما پهريان گرو هئا۔ انهن جي ڄمڻ جو ڏينهن گرو نانڪ گرپورب جي طور تي سڄي دنیا ۾ [[ڪارڪت|ڪارڪَت]]  جي مهيني (آڪٽوبر–نومبر) ۾ چنڊ ڏينهن ، یعني ڪارڪت پورڻ ماسی تي ملهائيو ويندو آهي۔<ref name="ہربانز">{{حوالہ ویب|url=http://www.learnpunjabi.org/eos/index.aspx|title=Srī Gurū Nānak Dev|trans-title=شری گرو نانک دیو|work=انسائیکلوپیڈیا آف سکھ ازم|publisher=پنجاب یونیورسٹی پٹیالا|language=انگریزی|accessdate=1 Agust 2016}}</ref> گرو نانڪ کي ’’زماني جو عظیم ترین مذهبي تخليقڪار‘‘ مڃيو ويندو آهي۔ انهن پري پري تائين سفر ڪري ماڻهن تائين ان هڪ خدا جو پيغام پهڄايو جيڪو پنهنجي هر هڪ تخلیق ۾ جلوي دار آهي ۽  لازوال حقیقت آهي۔<ref>{{cite book|last=ہائیر|first=تارا|title=Economic History of Sikhs: Sikh Impact Volume 1 (سکھوں کی معاشی تاریخ: سکھ اثرات جلد 1)|year=1988|publisher=انڈو-کینیڈین پبلشرز|location=سرے، کینیڈا|page=14}}</ref> انھن هڪ الڳ ۽ نئون روحانی، سماجی، ۽ سیاسي نظام ترتیب ڏنو جنهن جو بنیاد مساوات، ڀائيچاري، نیڪي، ۽ حسن جي سيرت تي ٻڌل آهي۔<ref>{{cite book|last=سدھو|first=داویندر|title=Civil Rights in Wartime: The Post-9/11 Sikh Experience (زمانۂ جنگ میں شہری حقوق: 9/11 کے بعد سکھ تجربات)|year=2009|publisher=ایش گیٹ پبلشنگ لمیٹڈ|isbn=978-1-4094-9691-5|page=26}}</ref><ref>{{cite book|last=کھرانا|first=مینا|title=The Indian Subcontinent in Literature for Children and Young Adults: An Annotated Bibliography of English-language Books (کم عمر اور بڑے بچوں کے ادب میں ہندوستانی برصغیر: انگریزی کتابوں کی تفسیری کتابیات)|year=1991|publisher=گرین ووڈ پبلشنگ گروپ|isbn=978-0-313-25489-5|page=214}}</ref><ref>{{cite book|last=پراسون|first=شری کانت|title=Knowing Guru Nanak (گرو نانک سے آگاہی)|year=2007|publisher=پشتک محل|isbn=9788122309805}}</ref> گرونانڪ جو ڪلام سکن جي پاڪ/پَـوِتر ڪتاب، [[گُرو گِرنٿ صاحب]] ۾ 974 منظوم بڄنن (ڪلامن) جي سورت ۾ موگود آهي، جنهن جون ڪجھ اهم ترین پراٿنائن ۾ [[جپجي صاحب]]، [[آسا دي وار]] ۽ سڌ گھوسٽ شامل آهن۔ سک مذهب جي عقيدي جي مطابق جڏهن بعد میں اچڻ وارن نو گرن کي اها گادي (اختيار) عطا ٿيا ته گرو نانڪ جي احترام، خدائي ۽ مذهبي اختیار جي روح انهن مان هر هڪ ۾ سمائجي وئي کرگئی۔<ref>{{حوالہ ویب|url=http://searchgurbani.com/bhai_gurdas_vaaran/vaar/1/pauri/45|title=Bhai Gurdas Vaaran|trans-title=بھائی گرو داس واران|publisher=سرچ گروبانی|language=پنجابی گرمکھی، انگریزی|accessdate=1 Agust 2016}}</ref> == پيدائش ۽ شُروعاتي زندگي == [[عڪس:Baba_Nanak_goes_to_school.jpg|thumb|بابا نانڪ پاٺشالا ويندي]] [[عڪس:Nankana_Sahib.JPG|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|گُردوارو جَنم آسٿان (نانڪاڻا صاحب)]] گُرو نانڪ 15 اپريل 1469ء تي [[لاهور]] جي ويجهو راء ڀوئي جي تلونڊي (هاڻوڪي[[ نانڪاڻا صاحب،]] پنجاب، پاڪستان) ۾  پيدا ٿيو. انهن جي والدين جو نالو مهتا ڪالو(پُورو نالو ڪلياڻ چند داس ٻيدي) ۽ ماتا تِرپتِا ديوي هو، جيڪي مذهب جا [[هندو]] هئا ۽ تاجر ذات سان تعلق رکندا هئا . انهن جا پيءٌ زميندار هئا.  انهن جي هڪ ڀيڻ هئي جنهن جو نالو به [[يبي نانڪي| نانڪي]] هو. هوءَ انهن کان پنج سال وڏي هئي. 1975ء ۾ هُن جي شادي ٿي ۽ هوءَ [[سلطان پور]] هلي وئي. گرو نانڪ کي پنهنگي ڀيڻ سان ڏاڍو لڳاءُ هو جنهن ڪري هو به پنهنجي ڀيڻ ۽ ڀيڻيِوي (ڀيڻ جي مڙس) سان گڏ رهڻ لاءِ سلطان پور وڃي پهتا. تقريبن 16 سالن جي عمر ۾ گُرو نانڪ دولت خان لودهي وٽ ڪم ڪرڻ شروع ڪيو جتي بيبي نانڪي جو مڙس به ڪم ڪندو هو . پُراڻ(ڪتاب) [[جنم سکهي|جنم ساکي]] جي مطابق، هي نانڪ جي ڪم جي شروعات هئي ۽ انهن جي ڀَڄنن ۾ سرڪاري طور طريقن جا حوالا ملن ٿا، اندازو اهو لڳايو ٿو وڃي ته هنن علم انهيءَ عرصي دوران حاصل ڪيو . سک رسم جي مطابق ، گرو نانڪ جي پيدائش جي وقت ۽ زندگي جي شروعاتي سالن ۾ ڪيترائي اهڙا واقعا پيش آيا جنهن مان ظاهر ٿيندو هو ته نانڪ کي خدا پنهنجي رحم و ڪرم سان نوازيو ويو آهي. ان وقت جي تاريخدانن مطابق، هو ننڍي عمر کان هي ڳن حقيقت خان پوري طرح واقف هئا. پنجن سالن جي عمر ۾ نانڪ کي پاڪ(مقدس) پيغامن تي مشتمل آواز ٻڌڻ ۾ اچڻ لڳا. ستن سالن جي عمر ۾ هن کي هن جي پيءُ انهيءَ وقت جي رواج مطابق ڳوٺ جي پاٺشالا/مدرسي  ۾ ويهاريو. ريت مطابق ننڍڙي نانِڪَ حرف تحجي جي پهرين حرف ۾، جو حصاب ڪتاب ۾ 1 عدد سان مشاهبت رکي ٿو ، جنهن ما خدا جي وحدانيت يا هيڪڙائي ظاهر ٿيندي آهي ، رمز (مطلب/ارٿ) بيان ڪري پهنجي استاد کي حيران ڪري ڇڏيائين. انهن جي ننڍپڻ جو ٻيون ڳالهيون به گرو نانڪ مطعلق حيرت انگيز ۽ معجزاتي قصا بيان ڪن ٿيون، مثال راءِ بولر کان ٻڌل هڪ قصي مطابق ننڍڙو نانڪ جڏهن سمهيو پيو هو ته ان کي تيز اُسَ کان بچائڻ لاءِ  هڪ زهريلو نانگ ان تي ڇانوَ ڪري بيٺو رهيو. 24 سيپٽمبر 1487ء تي نانڪ مول چند ۽ چندو راني جي ڌيءَ ماتا سُلَڇڻي ديوي سان [[بٽالا]] ۾ شادي ڪئي ، جنهن مان هنن کي ٻه بار ٿيا ، [[سري چند]] (8 سيپٽمبر 1494ء - 13 جنوري 1629ء)، ۽ لکمي چند (12 فيبروري 1497ء - 9 اپريل 1555ء) سري چند کي گُرو نانڪ جا تعليم مان روشني ملي ۽ اڳتي هلي انهن [[اُداسي]] فرقي جو بُنياد وڌو. == جيون چريتر == [[عڪس:Bhai_Mani_Singh's_Janamsakhi.jpg|ساڄو|thumb|ڀائي ماني سِنگھ]] گُرو نانڪ جي زندگي سان تعلق رکندڙ  ابتدائي واقعيا هاڻ [[جنم ساکي]] جي صورت ۾ موجود آهن. گرنٿ صاحب لکڻ واري [[ڀائي گرداس]] به پنهنجي  پنهنجي لکڻين م  نانڪ جي زندگي بابت لکيو آهي . جڏهن ته اهي ٻئي نانڪ جي زندگي کان ڪجه عرصي بعد لکيا ويا هئا، پر انهن ۾ [[جنم ساکي]] جي مقابلي ۾ گٽ ڄاڻ ڏنل آهي. [[جنم ساکي]] ۾ گرو نانڪ جي ڄمڻ کان وٺي هر هڪ گھڙي جو احوال ڏنل آهي . گيان-رتناولي کي ڀائي ماني سنگھ سان مخاطب ڪيو ويندو آهي جنهن گرو نانڪ جي زندگي بابت غلط قصن کي صحيح طرح بيان ڪرڻ خاطر هن کي لکيو . [[ڀائي ماني سنگھ]] گرو گوبند جا سک هئا جنهن کي ڪجھ سکن عرض ڪيو هو ته انهن کي گرو نانڪ جي زندگي بابت هڪ صحيح سوانح عمري(جيون چريتر/جنم ساکي) تيار ڪرڻ گھرجي. بائي ماني سنگھ لکن ٿا : "جنهن طرح تارو(تيراڪ) درياھـ ۾ ڪُنڊا لڳايندا آهن ته جيئن اڻواقف ماڻهون به ان مان پار ٿي وڃن، ساڳي طرح مان ڀائي گرداس جي ورس جي پيروي ڪندس ۽ ان مطابق ، ۽ جيڪي واقعا مون ڏهين مالڪ جي بارگاھ ۾ رهندي هوندي ٻڌا انهن کي ڌيان ۾ رکندي جيڪو ڪجھ منهنجي عاجز دماغ کان ٿي سگھيو ان کي توهان سان ونڊيندس. " جنم ساڪي جي آخر ۾ هڪ ، هڪ اختتام موجود آهي جنهن مطابق سڄو ڪم گرو گوبند سنگھ جي خدمت ۾ پيش ڪيو ويو ته جيعن هو ان جي تصديقي  مُهر هڻن . گرو صاحبن ان تي صحيح ڪري ۽ ان سک قائدي جي  مطابق علم حاصل ڪرڻ جو ظريعو قرار ڏنو.  هڪ بئي معروف جنم ساکي جي باري ۾ دعو'ي ڪئي ويندي آهي ته ان جي تحرير گرو جي هڪ ٻئي ساٿي ڀائي ٻالي ڪئي ـ جڏهن ته ان جي تحريرن(لکڻين) جو انداز ۽ اڳين عالمن جهڙو آهي ، جيئن ميڪس آرٿر مڪاليف، کي يقين آهي ته هي ان جي موت کان پوءِ ترتيب ڏني وئي آهي. عالمن جي مطابق ، هن دعو'ي ڪرڻ ۾ شق جي گنجائش آهي ته ان جو منصف گرو نانڪ جو قريبي ساٿي هو ۽ ان گھڻي سفر ۾ انهن سان گڏ رهيو.      == سک ڌرم == مقامی زمیندار، رائے بولر ۽ نانڪ جي ڀيڻ، ديوي نانڪي، ننڍي نانڪ ۾ مقدس خاصيتون سڃاڻڻ وارا  پهريان فرد هئا۔ انھن نانڪ کي مطالعو کرڻ ۽ سفر کرڻ جي ہمت ٻڌائي۔ سکھ روايت جي مطابق 1499ء جي لڳ ڀڳ، 30 سال جي عمر میں انهن کي هڪ الحام ٿيو، جنهن بعد هو سنان(وِهِنجي) کري واپس نه وريا ۽ انهن جا  ڪپڙا ڪالي بين نالي مقامي چشمي جي کناري تي مليا۔ ڳوٺ جي ماڻهن کي ايئن لڳو ته هو درياھ ۾ ٻڏي ويا؛ دولت خان پنهنجي سپاهين جي مدد سان دریاھ جو ترو ڪيو ، پر انهن جو پتو نه پيو۔ گم ٿيڻ جي ٽن ڏينهن بعد نانڪ ٻيهر ظاہر ٿيا ، پر خاموشي اختیار ڪيائون ۔ [[عڪس:Sikhs_paying_homage_to_Guru_Nanak_Wellcome_V0045987.jpg|thumb|گرو نانڪ کي اخراج تعزيم پيش ڪندي.]] جنهن ڏينهن انهن ڳالهايو ته انهن اعلان ڪيو: نانڪ چيو ته هن کي خدا جي  بارگاہ(درٻار) ۾  نِيو ويو هو۔ وہاں اتي انهن کي  امرت سان ڀريل هڪ پيالو مليو ۽ حڪم ٿيو ته   ان واقعي کان پوءِ ،نانڪ کي گرو (استاد) چيو ويو ۽ گیا  سک ڌرم  جنم ورتو۔ سکھ مت کا بنیادہ عقیدہ انتقام اور کینہ پروری کی بجائے رحم دلی، اور امن کا پیغام پھیلانا ہے۔ سکھ مت حالیہ ترین قائم شدہ مذاہب میں سے ایک ہے۔ سکھ [//ur.wikipedia.org/wiki/گرنتھ_صاحب گرنتھ صاحب] کی تعلیمات کی پیروی کرتے ہیں؛ یہ مقدس کتاب سکھ مت کے دس میں سے چھ گروؤں کے علاوہ بعض دیگر بزرگوں اور عقیدت مندوں کی تعلیمات پر مشتمل ہیں۔ گرنتھ صاحب کو سکھ مت میں سب سے زیادہ بالادستی حاصل ہے اور اسے سکھ مت کا گیارھواں اور آخری گرو تصور کیا جاتا ہے۔ سکھ مت کے پہلے گرو کی حیثیت سے، گرو نانک کے اس کتاب میں کل 974 بھجن شامل ہیں۔ == تعليم == [[عڪس:GuruNanakFresco-Goindwal.jpg|thumb|گرو نانڪ جو نقش]] گرو نانڪ جي تعليم سکن جي ڪتاب ۾ موجود آهن جيڪو گُرمکي ۾ لکيل شعرن جو مجموعو آهي . گرو نانک کی تعلیمات سے متعلق دو نظریات پائے جاتے ہیں۔ ایک کی بنیاد، بقول کول اور سامبھی، مقدس [//ur.wikipedia.org/wiki/جنم_سکھی جنم سکھی] پر ہے جس کے مطابق سکھ مت 15ویں صدی میں [//ur.wikipedia.org/wiki/اسلام اسلام] اور [//ur.wikipedia.org/wiki/ہندومت ہندومت] کی ہم آہنگی کی کوشش یا معاشرتی احتجاج کی تحریک نہیں، بلکہ نانک کی تعلیمات اور سکھ مت خدا کی طرف سے الہام تھا۔ دوسرا نظریہ، بقول سنگھا، کہتا ہے کہ ’’سکھ مت اوتار کا نظریہ یا پیغمبری کا تصور پیش نہیں کرتا۔ بلکہ اس کا محور گرو کا تصور ہے جو خدا کا مظہر نہیں ہوتا اور نہ ہی پیغمبر ہوتا ہے۔ وہ تو بس ایک روشن روح ہوتا ہے۔‘‘ مقدس جنم سکھیاں نانک نے خود نہیں لکھی تھیں، بلکہ بعد ازاں ان کے پیروکاروں نے تحریر کی تھیں جن میں تاریخی صحت کا خیال نہیں رکھا گیا، اور نانک کی شخصیت کو محترم بناکر پیش کرنے کی غرض سے متعدد داستانیں اور قصے تخلیق کیے گئے۔ کول اور سامبھی واضح کرتے ہیں کہ سکھ مت میں ’مکاشفہ‘ کی اصطلاح صرف نانک کی تعلیمات سے مخصوص نہیں، بلکہ اس میں تمام سکھ گروؤں کے علاوہ ماضی، حال اور مستقبل کے مرد و عورتوں کے اقوال بھی شامل ہیں، جنھیں مراقبے اور غور و فکر کے ذریعے الہامی طور پر علم حاصل ہوا۔ سکھ مکاشفات میں غیر سکھ بھگتوں کے اقوال بھی شامل ہیں، جو نانک سے کی پیدائش سے قبل ہی انتقال کرگئے تھے، اور ان کی تعلیمات سکھ صحیفوں میں شامل ہیں۔ منڈیر کے مطابق، ادی گرنتھ اور جانشین سکھ گرووؤں نے مسلسل اس بات پر زور دیا کہ سکھ مت ’’خدا کی طرف سے آوازیں سننے کا نام نہیں ہے، بلکہ یہ یہ انسانی دماغ کی خاصیت تبدیل کرنے سے متعلق ہے، اور کسی بھی شخص کو کسی بھی وقت براہ راست مشاہدہ اور روحانی کاملیت مل سکتی ہے۔‘‘ گرو نانک نے تاکید کی کہ تمام انسان بغیر کسی رسوم یا مذہبی پیشواؤں کے، خدا تک براہ راست رسائی پاسکتا ہے۔ == اثرات == نانک ایک ہندو گھرانے میں پلے بڑھے تھے اور بھگتی سنت عقائد سے تعلق رکھتے تھے۔ محققین کا کہنا ہے کہ گرو نانک اور سکھ مت کی بنیادیں قرون وسطیٰ کے ہندوستان میں [//ur.wikipedia.org/wiki/بھگتی_تحریک بھگتی تحریک] کے نیرنگی (بے ہیئت خدا) عقائد سے متاثر ہوئیں۔ تاہم، سکھ مت صرف بھگتی تحریک کی توسیع نہیں تھی۔ بلکہ سکھ مت کئی معاملات میں بھگتی سنت کبیر اور روی داس سے اختلاف کرتا ہے۔ لوئس فینیچ کے مطابق، سکھ عقائد کی جڑیں غالباً ہندوستان کے سنت-عقائد سے جڑی ہیں، جن کے نظریات نے بھگتی عقائد کی صورت اختیار کی۔ فینیچ مزید کہتے ہیں کہ، ’’مقدس سکھ صحیفے، گرو گرنتھ صاحب اور ثانوی صحیفے، دسم گرنتھ میں ہندوی داستانیں پھیلی ہوئی ہیں، اور عصر حاضر کے سکھوں اور ان کے اسلاف کے مقدس علامتی جہان میں بہت نازک فرق شامل کرتی ہیں۔‘‘ == دورے == == جانشینی == نانک نے بھائی لہنا کو اپنا جانشین [//ur.wikipedia.org/wiki/گرو گرو] مقرر کیا اور ان کا نام [//ur.wikipedia.org/wiki/گرو_انگد گرو انگد] رکھا، جس کے معنی ’’بہت ہی اپنے‘‘ یا ’’اپنے حصے‘‘ کے ہیں۔ بھائی لہنا کو اپنا جانشین مقرر کرنے کے کچھ ہی عرصے بعد، گرو نانک 22 ستمبر 1539ء کو کرتار پور میں، 70 برس کی عمر میں انتقال کرگئے۔ == مزید دیکھیے == * [//ur.wikipedia.org/wiki/سکھ_مت سکھ مت] * [//ur.wikipedia.org/wiki/گرو_گرنتھ_صاحب گرو گرنتھ صاحب] * [//ur.wikipedia.org/wiki/اسا_دی_وار اسا دی وار] * [//ur.wikipedia.org/wiki/جپجی_صاحب جپجی صاحب] * [//ur.wikipedia.org/wiki/فتح_آباد،_پنجاب فتح آباد، پنجاب] * [//ur.wikipedia.org/wiki/گروگوبند_سنگھ گروگوبند سنگھ] == حوالا == {{حوالہ جات}} == وڌيڪ ڄاڻ لاءِ == == ٻاهريان رابطا == <nowiki> [[زمرو:پنجابي ماڻهو]]