ڌرتي سائنس

ڪوسٽا ريڪا ۾ هڪ جبل جي ڪريڪ جو چٽاني پاسو

ڌرتيءَ جي سائنس (Earth Sciences) يا ارضي سائنس ۾ ڌرتيءَ سان لاڳاپيل قدرتي سائنس جا سڀئي شعبا شامل آهن. هي سائنس جي هڪ شاخ آهي جيڪا طبيعي، ڪيميائي ۽ حياتياتي پيچيده آئن (Ions) ۽ ڌرتيءَ جي چئن دائرن: حياتي جو دائرو، هائڊروسفيئر، فضائي دائرو ۽ جيوسفيئر، جي همه وقت رابطن سان تعلق رکي ٿي. ڌرتي سائنس کي سيارن جي سائنس (Planetary Science) جو هڪ شعبو به سمجھي سگھبو آهي، پر وڌيڪ اڳوڻي وقت کان.

ارضيات

وادي الرمان، اسرائيل ۾ سيڊيمينٽري جبل جا پرت

ارضيات وسيع طور تي ڌرتيء جي ساخت، مادي ۽ عملن جو مطالعو آهي. ارضيات گهڻو ڪري ليٿوسفيئر، يا ڌرتيءَ جي مٿاڇري جو مطالعو آهي، جنهن ۾ ڪرسٽ ۽ چٽانون شامل آهن. ان ۾ طبيعي خاصيتون ۽ عمل شامل آهن جيڪي ليٿوسفيئر ۾ ٿين ٿا ۽ انهي سان گڏ اهي جيوتھرمل توانائي کان ڪيئن متاثر ٿين ٿا. اها، ارضيات جي عنصرن جي وچ ۾ ڪيميا، فزڪس ۽ حياتيات جا حصا شامل ڪري ٿو. تاريخي ارضيات، ڌرتيءَ جي تاريخ جي تشريح ڪرڻ ۽ وقت سان گڏ ان ۾ تبديلي ڪيئن آئيون، جو استعمال آهي. جيو ڪيمسٽري ڌرتيءَ جي ڪيميائي جزن ۽ عملن جو مطالعو ڪري ٿي. ارضياتي طبيعيات ڌرتيءَ جي طبيعي خاصيتن جو مطالعو ڪري ٿي. پيلينٽولوجي، لٿوسفيئر ۾ فوسل ٿيل حياتياتي مواد جو اڀياس ڪري ٿي. پلانيٽري ارضيات ارضياتي سائنس، جنهن جو تعلق ماورائي زمينن سان آهي، جو مطالعو ڪري ٿي. جيومارفالوجي منظرن جي اصليت جو مطالعو ڪري ٿي. اڏاوتي ارضيات جبلن ۽ هيٺاهين زمينن کي پيدا ڪرڻ لاءِ پٿر جي خرابيءَ جو مطالعو ڪري ٿي. ريسورس جيولوجي اڀياس ڪري ٿو ته توانائي جا وسيلا معدنيات مان ڪيئن حاصل ڪري سگھجن ٿا. ماحولياتي ارضيات جو مطالعو ڪيئن آلودگي مٽي ۽ پٿر کي متاثر ڪرڻ ٿا. علم معدنيات معدنيات جو مطالعو آهي ۽ ان ۾ معدنيات جي ٺهڻ، ڪرسٽل جي جوڙجڪ، معدنيات سان لاڳاپيل خطرات ۽ معدنيات جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن جو مطالعو شامل آهي. پيٽرولوجي (Peterology) چٽانن جو مطالعو آهي، جنهن ۾ چٽانن جي ٺهڻ به شامل آهي. پيٽروگرافي پيٽرولوجي جي هڪ شاخ آهي جيڪا چٽانن جي ٽائپولوجي ۽ درجي بندي جو مطالعو ڪري ٿي.

ماحوليات

اصل مضمون: ماحوليات

ماحوليات حياتيات جو مطالعو آهي. هن ۾ فطرت ۽ ڪيئن جاندار شيون ڌرتيءَ ۽ هڪ ٻئي سان لهه وچڙ ۾ اچن ٿيون ۽ ان جي نتيجن جو مطالعو شامل آهي. اهو غور ڪري ٿو ته جاندار شيون ڪيئن وسيلن جهڙوڪ آڪسيجن، پاڻي ۽ ڌرتيء مان غذائي مواد پاڻ کي برقرار رکڻ لاء استعمال ڪن ٿيون. اهو پڻ غور ڪري ٿو ته ڪيئن انسان ۽ ٻيا جاندار فطرت ۾ تبديلين جو سبب بڻجن ٿا.

فزيڪل جاگرافي

اصل مضمون: فزيڪل جاگرافي

فزيڪل جاگرافي ڌرتيءَ جي نظامن ۽ ڪيئن اهي هڪ ٻئي سان لهه وچڙ ۾ هڪ واحد خودمختاري نظام جي حصي طور تي تعمل ڪن ٿيون، جو مطالعو آهي. ان ۾ فلڪيات، رياضياتي جاگرافي، موسميات، ارضيات، جيومورفولوجي، حياتيات، جاگرافي، پيڊولوجي ۽ مٽي جي جاگرافي شامل آهن. فزيڪل جاگرافي انساني جاگرافي، جيڪا ڌرتيء تي انساني آبادي جو مطالعو ڪري ٿي، کان مختلف آهي، جيتوڻيڪ ان ۾ ماحول تي انساني اثرات شامل آهن.

ميٿڊولوجي

طريقا مختلف هوندا آهن ان تي منحصر آهي ته مضمونن جي نوعيت جو مطالعو ڪيو پيو وڃي. اڀياس عام طور تي ٽن ڀاڱن: مشاهدي، تجرباتي يا نظرياتي، مان هڪ ۾ اچي وڃن ٿا. ڌرتيءَ جا سائنسدان اڪثر ڪري نفيس ڪمپيوٽر تجزيا ڪندا آهن يا زميني واقعن جو مطالعو ڪرڻ لاءِ هڪ دلچسپ هنڌ (مثال طور انٽارڪٽيڪا يا گرم هنڌ واري ٻيٽن جي زنجير) جو دورو ڪندا آهن. ڌرتيءَ جي سائنس ۾ هڪ بنيادي خيال هڪجهڙائي پسنديءَ جو تصور آهي، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته ”قديم جيولوجيڪل خصوصيتن جي تشريح فعال عملن کي سمجھڻ سان ڪئي ويندي آهي، جن کي آسانيءَ سان ڏٺو ويندو آهي." ٻين لفظن ۾، موجوده وقت ۾ ڪم تي ڪنهن به جاگرافيائي عمل ساڳئي طريقي سان جيولوجيڪ وقت ۾ ڪم ڪيو آهي.

خارجي لنڪس

• Earth Science Picture of the Day, a service of Universities Space Research Association, sponsored by NASA Goddard Space Flight Center.
• Geoethics in Planetary and Space Exploration.
• Geology Buzz: Earth Science آرڪائيو ڪيا ويا 2021-11-04 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.