محمد موسيٰ ڀٽو
محمد موسىٰ ڀٽو سنڌ جو مشهور مذهبي عالم ۽ اديب آهي. پاڻ سنڌ ۾ وڌندڙ لادينيت ۽ مذهب بيزار لاڙي خلاف ڀرپور علمي محاذ وڙهيا. ان مقصد خاطر سنڌ جي آزاد خيال اديبن ۽ شاعرن سان خط و ڪتابت شروع ڪيائون اسلام ڏانهن واپس اچڻ جي دعوت ڏنائون. سندس ڪوششن سان سنڌ جي عظيم ۽ نامياري شاعر شيخ اياز لادينيت کي خيرباد چئي واپس اسلام طرف آيو. سائين جي ايم سيد جي ڪتابن جي جواب ۾ جيڪي ڏٺو آهي مون لکيائون. ان کان سواء به پاڻ لڳ ڀڳ ڏيڍ سو سنڌي ٻوليَ ۾ پنجاھ مختلف زبانن ۾ ڪتاب لکي سنڌ ڌرتي جي خدمت ڪيائون.
شروعاتي حالات
[سنواريو]حافظ موسىٰ ڀٽو صاحب حيدرآباد جا رهاڪو آهن. شروع ۾ جماعت اسلامي سان گڏجي ڪم ڪيائون، پر بعد ۾ سياست کي ڇڏي گوشه نشيني اختيار ڪيائون. ۔
ادبي خدمتون
[سنواريو]حافظ صاحب جو گھڻو ڪم سنڌي ٻوليَ ۾ ٿيل آھي. پاڻ سنڌي توڻي ٻين زبانن ۾ جملي 200 ڪتاب لکيا آھن. جن مان ڪجهه ڪتاب ھيٺيان آھن؛
- اصلاح نفس کا لائحہ عمل
- معاشرے کی اسلامی تشکيل نو اور تصوف و احسان
- عرفان لطيف
- شاه عبداللطيف بهڻائی کا پيغام جديد انسان کے نام
- سنده کے اکابر بزرگ شاعر اور انـکے کلام کی تشريح
- بزرگان دين کی تعليمات
- تعلیمات مجدد الف ثانی
- کچه دير مولانا رومی کی معيت ميں
- تصوف و اہل تصوف- سلف اور خلق کی نظر ميں
- اسلامی فکر، بيسويں صدی ميں
- برصغير ہند کی اسلاميت کی ممتاز شارح
- عصر حاضر کی شخصيتيں ميری نظر میں
- برصغير ہند کی بعض علمی شخصيتيں، اپنی فکر و کردار کے آئينے ميں
- صدائے محبت
- خدا، اسلام ۽ جديد سائنس
- مذهب ۽ سائنس
- روشني ڏانهن سفر
- جيڪي ڏٺو آھي مون
- شيخ اياز جي زندگي جا آخري ڏھ سال
- شرح شاھ جو رسالو
ان کان سواء پاڻ "انجمن فڪر و نظر سنڌ" نامي ھڪ علمي اداري جا باني ۽ ماھوار بيداري رسالي جا ايڊيٽر به آھن.[1]
سنڌي اديبن ڏانهن خط
[سنواريو]ڀٽو صاحب سنڌ جي نامور اديبن ڏانهن خط وڪتابت ذريعي دعوت موڪليائين. پاڻ سائين جي.ايم. سيد، رسول بخش پليجي، محمد ابراهيم جويو ۽ شيخ اياز کي ڏانهن واپسي لاء دعوت نامه مڪا ۽ کين لادينيت پرچار کان روڪيائين. سندس محنت سان شيخ اياز تائب ٿيو ۽ دين مخالف لٽريچر بدران دعائيه ۽ مناجاتي اشعار لکڻ شروع ڪيا. تنهن کان سواء لادين قوتن تي پڻ سخت نقطه چيني ڪيائين.
شيخ اياز جو رجوع ٿيڻ
[سنواريو]سندس ڪوششن جو نتيجو ھو جو شيخ اياز دھريت کان بيزار ٿي واپس اسلام طرف آيو. نه صرف ايترو پر بعد ۾ پاڻ دين بيزار فڪر کي سخت ننديندا ھئا. جنھن ڪري کين آزاد خيال ڌر طرفان سخت مخالفت کي منھن ڏيڻو پيو. جيڪي دانشور ۽ قلمڪار ھن کان شيخ اياز جو دفاع ڪندا ھئا. ھاڻي ساڳين دانشورن طرفان مٿس سخت تنقيدون ٿيڻ لڳيون. ڀٽي صاحب سندس ديندار حياتي جا لمحات پنھنجي ڪتاب "شيخ اياز جي زندگي جا آخري ڏھ سال" ۾ قلمبند ڪيا آھن.[2]