مماليا

ٿن وارا جانور يا مئمل (mammals)، ^[1] مماليا جماعت جو هڪ فقاري جانور آهي. هن جانورن ۾ ٿن؛ کير پيدا ڪندڙ مئمري گلينڊ، جي موجودگيءَ، سندن ٻارن کي کير پيارڻ لاءِ، دماغ جو هڪ وسيع نيوڪورٽيڪس (neocortex) علائقو، فر يا وار ۽ ٽن وچين ڪنن جي هڏا، انهن کي ريپٽائلس ۽ پکين کان ڌار ڪن ٿا، جنهن مان سندن ابن ڏاڏن، ڪاربونيفئرس دور، 30 ڪروڙ سال اڳ، ۾ ڌار ڌار ٿي ويا هئا. تقريبن 6,400 موجود ٿلهي جانورن جي نوعن کي بيان ڪيو ويو آهي ۽ 29 آرڊرن ۾ ورهايو ويو آهي.

مئمل جو سڀ کان وڏو آرڊر، نوع جي تعداد جي لحاظ کان، ڪوئا، چمگادڙ ۽ يوليپوٽيفلا شامل آهن. ايندڙ ٽي ۾، پرائيميٽ (بشمول انسان، بندر ۽ ليمر)، اڍ ٿيل پير وارا انگوليٽ (جنهن ۾ سوئر، اُٺ ۽ وهيل شامل آهن) ۽ ڪارنيووروا (بشمول ٻليون، ڪتا ۽ سيل مڇي) شامل آهن.

مئمل سائناپسيڊا (Synapsida) جا واحد بچيل جانور آهن؛ هي ڪليڊ، ساروپسيڊا (Sauropsida) (ريڙهيون پائيندڙ ۽ پکين) سان گڏ ٿي، وڏو امنيوٽا (Amniota) ڪليڊ ٺاهي ٿو. ابتدائي سائناپسڊ (synapsids) کي "پيليڪوسارس" سڏيو ويندو آهي. وڌيڪ ترقي يافته، ٿيراپسڊ، گادالوپين دور جي دوران غالب ٿي ويا. مئمل سائنوڊونٽ (cynodonts)، ٿيراپسڊ جو هڪ ترقي يافته گروهه اهي، جيڪو آخري ٽراسيسڪ کان ابتدائي جوراسڪ دور ۾ پيدا ٿيو. مئمل پنهنجو جديد تنوع سينوزوئڪ دور جي پيليوجين ۽ نيوجين دورن ۾، غير ايوين ڊائنوسار جي ختم ٿيڻ کان پوءِ حاصل ڪيو ۽ 66 ملين سال اڳ کان وٺي اڄ تائين غالب زميني جانورن جو گروهه رهيو آهي.

مئمل جي بنيادي جسم جو قسم چوپايو (quadrupedal) آهي، اڪثر مئمل زميني حرڪت لاءِ چار پيرون (Limbs) استعمال ڪندا آهن؛ پر ڪن ۾، هي پير، سمنڊ ۾، هوا ۾، وڻن ۾ يا زير زمين زندگيءَ لاءِ ٺاهيا ويا آهن. بائپئڊ صرف ٻن هيٺين پيرن کي حرڪت ڪرڻ لاء موافقت ڪيو آهي، جڏهن ته سيٽيشين ۽ سامونڊي ڍڳي جا پوئين پير رڳو اندريون نشان آهن. مئمل جو ماپ 30 کان 40 مليميٽر (1.2-1.6 انچ)، ننڍي چمگادڙ کان، 30 ميٽر (98 فوٽ)، نيري وهيل، سڀ کان وڏو جانور جيڪا موجود آهن، تائين هوندو آهي. ڄمار ٻن سالن کان وهيل مڇي لاءِ 211 سالن تائين مختلف ٿئي ٿو. سڀ جديد مئمل ٻار کي جنم ڏين ٿا سواءِ مونوٽريمس جي پنجن قسمن جي، جيڪي آنا ڏين ٿا. سڀ کان وڌيڪ نسلن سان مالا مال گروپ ويويپارس پلئسنٽل مئمل آهي. انهن جو نالو عارضي عضوو (پلاسينٽا) لاءِ رکيو ويو آهي جيڪو اولاد پاران حمل دوران ماءُ کان غذائي حاصل ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي.

اڪثر مئمل ذهانت وارا هوندا آهن، جن ۾ ڪي وڏا دماغ، خود آگاهي ۽ اوزار جي استعمال سان واقفيت وارا هوندا آهن. مئمل ڪيترن ئي طريقن سان ڳالهه ٻولهه ۽ آواز ڏئي سگھن ٿا، جن ۾ الٽراسائونڊ جي پيداوار، خوشبوءِ نشان لڳائڻ، الارم سگنلز، ڳائڻ، ايڪولوڪيشن؛ ۽ انسانن جي صورت ۾، پيچيده ٻولين جا مالڪ آهن. مئمل پاڻ کي ٽٽڻ-جوڙڻ واري خاندان ۽ درجه بندي ۾ منظم ڪري سگهن ٿا، پر اڪيلائي ۽ علائقائي به ٿي سگهن ٿا. گهڻا مئمل پولي گائنس هوندا آهن، پر ڪجهه مونو گائنس يا پولي ائنڊرس ٿي سگهن ٿا.

انسانن پاران ڪيترن ئي قسمن جي مئمل جانور کي پالڻ نيو پاولٿڪ انقلاب ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ان جي نتيجي ۾ شڪار ۽ گڏ ڪرڻ جي جاءِ تي زراعت کي انسانن لاءِ خوراڪ جو بنيادي ذريعو بڻايو ويو، ج انساني سماجن جي هڪ وڏي بحاليءَ جو سبب بڻجي ويو، جنهن ۾ خانه بدوشي کان وڏين گروهن جي وچ ۾ وڌيڪ تعاون سان مستقل رهائش تائين ۽ آخرڪار پهرين تهذيبن جي ترقي ٿي. پالتو جانور ٽرانسپورٽ ۽ زراعت لاء طاقت، گڏوگڏ خوراڪ (گوشت ۽ کير جون شيون)، فر ۽ چمڙي مهيا ڪيا ۽ مهيا ڪرڻ جاري رکو آهي.

مئمل پڻ شڪار ڪيا ويندا آهن ۽ راندين لاءِ ڊوڙايا ويندا آهن، انهن کي پالتو جانور ۽ مختلف قسمن جا ڪم ڪندڙ جانورن طور رکيو ويندو آهي ۽ سائنس ۾ ماڊل آرگنزم طور استعمال ٿيندا آهن. مئمل کي پيليولٿڪ زماني کان وٺي فن ۾ ڏيکاريو ويو آهي ۽ ادب، فلم ۽ مذهب ۾ ظاهر ڪيو ويو آهي. انهن جي انگن ۾ گهٽتائي ۽ ڪيترن ئي ٿڻ واري جانورن جي ختم ٿيڻ جو سبب بنيادي طور تي انساني شڪار ۽ رهائش جي تباهي، بنيادي طور تي جنگلات جي تباهي آهي.

درجه بندي

ارتقا

اناتومي

رويا

انسان ۽ ٻيا مئمل

پڻ ڏسو

ٿن وارا جانور يا مئمل (mammals) يا کير ڌارائيندڙ جانور اها جانور آهن، جنهن جا ٿڻ هوندا آهن ۽ جيڪي پنهنجي ٻچن کي کير پياريندا آهن. ھي جانور ڪرنگهي واري جانورن جي هڪ جماعت آهن.

خارجي لنڪس

حوالا

↑ Lewis, Charlton T.; Short, Charles. "mamma". A Latin Dictionary. Perseus Digital Library. وقت 29 September 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 29 September 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[1] Lewis, Charlton T.; Short, Charles. "mamma". A Latin Dictionary. Perseus Digital Library. وقت 29 September 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 29 September 2022. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[1]