اسم

اسم __ (Noun):

گرامر جو اصطلاح. ڳالهائڻ جو لفظ. اھو لفظ جو ڪنھن به ماڻھوءَ، ساھواري، شيءِ، جاءِ، ڪم، حالت ۽ خاصيت جو نالو ھجي. جيئن تھ: غلام محمد، شينهن، ميز، ٿاڻو، غريبي، اميري، وغيره.

لفظ اسم

لفظ اسم عربي ٻوليءِ جو لفظ آهي، جنهن جي معني آهي نـالـو. عربي ٻولي جو لفظ جنھن کي انگريزي ۾ noun چيو ويندو آھي۔ يعني ڪنھن شخص، مقام، فرد، شيء، ڪيفيت يا وصف جو نالو۔ . صوفي شاعريءَ ۾ ’اسم‘ لفظ ’الله‘ لاءِ به ڪم ايندو آهي.

انگريزيءَ جو لفظ نائون (noun) لاطيني ٻوليءَ جي لفظ نومين nōmen مان نڪتل آھي جنھن جي معني نالو آهي.

ڳالھائڻ جي لفظن جي درجہ بندي سنسڪرت ٻوليءَ ۾ پنجين صدي قبل مسيح ۾ ٿي .مشھور گرامردان ياسڪا جي نروڪتا ۾ ڏيکاريل چئن درجہ بندين ۾ اسم پڻ شامل ھيو.

اسـم نالو آهي

ماڻهو	پکي	جاندار	جايون	بي جان	خاصيتون	حالتون	ڪم	ڪيفيت	ڌاتو	پاڻياٺ	الله جا نالا	اڻ ڳڻپ شيون
سالار	جھرڪي	ماڪڙ	اسڪول	ميز	چالاڪي	ننڍپڻ	پڙهڻ	پيار	لوھ	پاڻي	الرحمان	هوا
مهراڻ	ڪٻر	پلو	گھر	ڏاٽو	اڇاڻ	اميري	لکڻ	ٿَڪُ	جست	کير	الرحيم	ساھ
سارنگ	تتر	لڌڙو	اوطاق	چنڊ	نيڪي	غريبي	اٿڻ	عشق	ٽامو	شربت	القادر	باھ

اسم جا قسم

سنڌي ويا ڪرڻ (گرامر) ۾ اسم جا مکيه ٻه قسم آهن؛

اسم صفاتي

اهڙا اسم جن کي ڏسي سگجهي ٿو. هن جا ٻه قسم آهن.

اسم خاص

اسم خاص اهڙا اسم جيڪي نالو آهن ڪنهن خاص ماڻهو ، خاص جانور، خاص شيءِ يا ڪنهن خاص ساهواري جو نالو هجي، انکي اسم خاص چئبو آهي.

مثال طور؛ هير سچل ڪاليج نوابشاھ مان انٽر پاس ڪري چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻو ۾ ڊاڪٽري جي تعليم حاصل ڪرڻ وئي. (خاص نالا؛ هير، سچل ڪاليج، نوابشاھ، لاڙڪاڻو)

نوٽ؛ اسم خاص سان ڪهڙو يا ڪنهن جو سوال ٿي نه سگھندو آهي ڇو نه هو خود خاص اسم هوندا آهن.

اسم عام

هڪ کان وڌيڪ هڪ جھڙين شين جي نالن کي اسم عام چئبو آهي.

مثال طور؛ سالار ڪتاب خريد ڪري ٿو. هي اسڪول جون ڪرسيون آهن. مينڌرو گھوڙي تي چڙهي گاھ وٺڻ بازار ويو. (عام نالا؛ ڪتاب، ڪرسيون، گھوڙو، گاھ)

نوٽ؛ ميڙ جا نالا پڻ اسم عام ٿيندا آهن. جئين ولر، وڳر، ڌڻ، لشڪر، رعيت، عوام، ٽيم. ٽولو، گروھ، وغيره

اسم ذاتي

هنن اسمن حواسن زذريعي محسوس ڪري سگھجي ٿو. هن کي اسم ذات پڻ چئبو آهي.

اسم ذات

اهڙا اسم جيڪي ڪنهن خاصيت حالت ۽ ڪم جو نالو ظاهر ڪن. انهن کي اسم ذات چئبو آهي.

نوٽ؛ اسم ذات اهڙن اسم کي پڻ چئبو جن کي صرف حواسن جي ذريعي معلوم ڪري نه سگھجي فقط محسوس ڪري سگھجي.

اسم ذات جو جدول

خاصيتون	وفاداري	نيڪي	ساوڪ	هوشياري	چالاڪي	بيوقوفي	روشني	سونهن	ڪاراڻ	ڦڪاڻ	ايمانداري
حالتون	ننڍپڻ	ويڙھ	بيماري	اميري	غريبي	پيري	مريدي	بيوسي	گرمي	ٿڌ	جواني
ڪم	پڙهڻ	گھمڻ	لکڻ	ڏسڻ	وڃڻ	وڄڻ	اٿڻ	سمهڻ	اچڻ	هالائڻ	ڏيڻ

نوٽ؛ الله تعالي جا سڀئي نالا اسم ذات آهن.

الله، الرحيم، القادر، الوهاب، الغفار....

اسم جا وڌيڪ قسم

1. اسم مصدر

مصدر جي معنى آهي بڻ بنياد، نڪرڻ جي جاءِ

اهڙا اسم جيڪي فعل جي بڻ بنيادي صورت مان هجن، جن مان ڪنهن ڪم يا حالت جي معني ظاهر ٿئي ۽ سندس پڇاڙيءَ وارو اکر "ڻ" هجي اهڙن لفظن کي اسم مصدر چئبو آهي.

جيئن؛ لکڻ، پڙهڻ، اُٿڻ، سمجھڻ، کائڻ، سمهڻ وغيره

امر

امر جي معنى آهي حڪم، عرض، منٿ

وصف؛ اهڙا لفظ جيڪي اڪثر ڪري حڪم ڪرڻ، عرض ڪرڻ مهل ڪم آڻبا آهن.

نوٽ؛ اسم مصدر مان "ڻ" ڪڍڻ سان امر ٺهندو آهي.

امر جا قسم

امر حال

• امر حال واحد؛ اسم مصدر "ڻ" ڪڍڻ سان ٺهندو آهي

• امر حال جمع؛ امر واحد ۾ "و" يا جيڪڏهن امر حال واحد جي آخر زير آهي ته "يو" ملائڻ سان امر حال جمع ٺهندو آهي.

امر استقبال

• امر استقبال واحد؛ امر حال واحد ۾ "ج" ملائڻ سان يا امر حال واحد ۾ "جان" ملائڻ سان امر استقبال واحد ٺهندو آهي.

• امر استقبال جمع؛ امر حال واحد ۾ "جو" ملائڻ سان امر استقبال جمع ٺهندو آهي.

اسم مصدر مان امري لفظ ٺاهڻ

اسم مصدر	امر حال واحد	امر حال جمع	امر استقبال واحد "ج"سان	امر استقبال واحد "جان"سان	امر استقبال جمع
لکڻ	لک	لکو	لکج	لکجان	لکجو
پڙهڻ	پڙھ	پڙهو	پڙهج	پڙهجان	پڙهجو
مارڻ	مار (آخر ۾ زير)	ماريو	مارج	مارجان	مارجو
گھمڻ	گھم	گھمو	گھمج	گھمجان	گھمجو
ڏسڻ	ڏس	ڏسو	ڏسج	ڏسجان	ڏسجو

2. اسم مشتق

مشتق جي لفظي معنى آهي ”چيرڻ“

وصف؛ اهڙا لفظ جيڪي فعل جي بنياد مان نڪتل هجن پر اسم يا صفت ٿي ڪم اچن، اهڙا لفظ ڳالهائڻ جي لفظن ۾ شمار نه هوندا آهن.

مثال طور؛ ايندڙ کي عزت ۽ ويندڙ کي مانُ ڏجي. ايندي هر ڪو سلام ڪري پر ويندي ڪو به نه پُڇي. ( ايندڙ، ويندڙ، ايندي، ويندي اسم ٿي ڪم آيل آهن جيڪي اچڻ ۽ وڃڻ مان جڙيا آهن.)

3. اسم حاليه

فعل جي اسمي صورت ( ”حاليه“ جي معنى آهي “جاري رکندڙ“)

وصف؛ اهڙا لفظ جيڪي فعل جي بنياد مان جڙيل هجن ۽ اسم سان لاڳو هجن يعني ڪو به ماڻهو ڪم ڪندي، ڪنهن ٻئي ڪم کي لڳو. اهڙا لفظ اسم حاليه سڏبا آهن.

مثال طور؛ راڻو بال سان کيڏندو گھمندو گهر پهتو.

نوٽ؛ امر حال واحد جي آخر ۾ پيش هجي ته ”ندو“ ملائڻ سان ۽ جيڪڏهن امر حال واحد جي آخر ۾ زير هجي ته ”يندو“ ملائڻ سان اسم حاليه ٺهندو آهي.

امر حال واحد مان اسم حاليه جو چارٽ

امر حال واحد	اسم حاليه	امر حال واحد	اسم حاليه	امر حال واحد	اسم حاليه	امر حال واحد	اسم حاليه	امر حال واحد	اسم حاليه
مار	ماريندو	پڙھ	پڙهندو	ڏس	ڏسندو	لک	لکندو	سمھ	سمهندو
کاءِ	کائيدو	پيءُ	پيندو	ويھ	ويهندو	ياد ڪر	يادڪندو	پوک	پوکيندو

4. اسم فاعل

فعل جون اهڙيو صورتون جيڪي جملي ۾ اسم جي بدران ڪم اچن ۽ اسمن سان لڳي صفت جو ڪم ڏين. اسم فاعل به اسم فاعل به فعل مان ئي جڙندو آهي.

مثال طور؛ ويندڙ کي وڃڻو هو. کٽندڙ رانديگر کي انعام ڏنو ويو. ( ويندڙ ۽ کٽندڙ ٻئي اسم فاعل آهن)

نوٽ اسم فاعل ٺاهڻ جو طريقو؛ نوٽ؛ امر حال واحد جي آخر ۾ پيش هجي ته ”ندڙ“ ملائڻ سان ۽ جيڪڏهن امر حال واحد جي آخر ۾ زير هجي ته ”يندڙ“ ملائڻ سان اسم حاليه ٺهندو آهي.

امر حال واحد مان اسم فاعل جو چارٽ

امر حال واحد	اسم فاعل	امر حال واحد	اسم فاعل	امر حال واحد	اسم فاعل	امر حال واحد	اسم فاعل	امر حال واحد	اسم فاعل
مار	ماريندڙ	پڙھ	پڙهندڙ	ڏس	ڏسندڙ	لک	لکندڙ	سمھ	سمهندڙ
کاءِ	کائيندڙ	پيءُ	پيندڙ	ويھ	ويهندڙ	ياد ڪر	يادڪندڙ	پوک	پوکيندڙ

5. اسم مفعول

اهڙا لفظ جن جو بنياد امر حال واحد (بنيادي فعل) هجي ۽ جملي ۾ هن جو استعمال تڏهن ٿيندو آهي، جڏهن فعل وارو ڪم اڳ ۾ پورو ٿي چڪو هجي.