ھولي، پنجاب

پرھلادپوري مندر جا کنر

ڀارت ۾ ھولي ڏڻ جا رنگ

پنجاب جي خطي ۾ ھولي جي شروعات ملتان شھر کان ٻڌائي وڃي ٿي۔ روايت آھي تہ ھي پرھلادپوري ھولي مندر کان شروع ٿي آھي۔ پرھلادپوري جي اصل مندر جي باري ۾ سمجھيو وڃي ٿو تہ ان جي پرھلاد اڏاوت ڪئي ھئي جيڪو ھرنيڪاشيپو جو پٽ ھو جيڪو ملتان (ڪشياپاپوره) جو راجا ھو۔  ھي نرسمھا جي اعزاز ۾ ٺاھيو ويو آھي جيڪو ھندو عقيدن جي حساب سان ڀگوان وشنو جو اوتار ھو ۽ جيڪو ھڪ ٺل مان نمودار ٿي ڪري پرھلاد جي/جو حفاظت ڪئي ھئي/ڪيل ھو۔ ھولي بھار موسم جي اچڻ جي به خوشخبري آھ۔

ھولي جون تقريبون ٻن ڏينھن ۾ ڪيون وينديون آھن۔ ھولي جو ڏينھن ڦڳڻ پورنيما يا پورن ماسي (ماھِ ڪامل)، ۽ ھولي خود چيٽ جي پھرين ڏينھن منائی ملھائي ويندي آھي پنجابي تقويم جي حساب س۔

لفظ

لفظ "ھولي" 'ھولا' مان نڪتل آھي، جنهن جي معنا خدا جي عبادت ۽ سٺي فصل جو شڪرانو آھي ھولي جي باري ۾ ھڪ تصور ھي به آھي تہ ھي سنسڪرت ٻولي جي لفظ 'ھولڪا' من اخذ ٿيل آھي جنھن جو مطلب اڌ پڪل سنگ آھي۔ خطي پنجاب ۾ گيھون(؟) جي پوکائي ويیساک ۾ ڪئي ويندي آھي جيڪو ھولي جي ٻن مھينن بعد ايندو آھي۔ ان ڪري ھولي مستقبل جي فصل جي لاءِ شڪر جو پھلو رکي ۔

ھولي لفظ ھوليڪا مان به اخذ آھي جيڪا پنھنجي ڀائٽي پرھلاد کي پنھنجي گودي ۾ ساڙڻ جي ڪوشش ۾ پاڻ باھ جي حوا ٿي وئي۔

پرھلادپوري مندر ۽ ھوليڪا

نرسمھاھرنيڪاشيپو جو قتل ڪندي جڏھن ته پرھلاد ڏسي رھيو 

نرسمھا ھرنيڪاشيپو جو قتل ڪري رھيو آھي، جڏھن ته پرھلاد ۽ ان جي ماءُ سجدي لاءِ جھڪي رھيا آھن۔

ھرنيڪاشيپو پرلاد کي زھر ڏئي چڏيندو آھي، ان کي طاقتور ھاٿين جي پيرن ھيٺ چيڀاٽڻ جي ڪوشش ڪندو آھي ۽ ان کي نانگن سان گڏ قيد ۾ رکندو آھي۔ تنھن حوندي به پرھلاد بچي ويندو آھي۔ وري ھو انکي ھوليڪا جي جھول خوفناڪ باھ جي وچ ۾ زبردستي ويھاريندو آھي۔ ھوليڪا ھرنيڪاشيپو جي ڀيڻ ھئي۔ ان وٽ ھڪ جادوئي شال ھئي جيڪا ان کي باھ ۾ سڙڻ کان بچائيندي ھئي۔ ھن پيش ڪش ڪئي تہ ھوءَ پرھلاد کي پنھنجي جھول ۾ وٺي ڪري باھ ۾ داخل ٿيندي۔ اھڙي طرح ھي سوچ ھئي تہ پرھلاد سڙي ويندو جڏھن ته ھولیڪا پنھنجي شال جي سھاري بچي ۔

ھي داستان زبان زد عام آھي تہ جڏھن باھ ۾ داخل ٿي ھڪ زوردار ھوا گھلڻ لڳي اھا حفاظتي شال ھولي پرھلاد ويڙھجي وئي۔ پنجاب میں ھولي ھوليڪا جي علامتي مجسمن کي نذر آتش ڪرڻ سان شروع ٿيندي آھي۔ ان ڪري ھولي کان پھريان جي رات کي ھوليڪا دھن چيو ويندو آھي۔

چيو ويندو اھي تہ جڏھن باھ ھوليڪا تي حاوي ٿي چڪي ھئي، وشنو نرسمھا (نيم مرد، نيم ببر جڪ اوتار) جي شڪل میں ظاھر ٿيو ۽ ھرنيڪاشيپو کي جھپڙي ورتو ۽ ان جا ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڇڏيا۔ ھولي جو ھي ڏڻ ان واقعي جو جشن ملھائيندو آھي، ۽ ملتان جو سوريہ مندر ھن جي يادگار عبادت گاھ آھي  ڇو تہ ھي مندر واقعي واري جڳھ تي تعمير ڪيو ويو آھي۔

ھولا پوجن جي لاءِ، ھوليڪا دھن کان اٺ ڏينھن پھريان، ھن علائقي کي مقدس پاڻي سان صاف ڪيو ويندو آھي۔ ھن جڳھ تي ٻہ ڪاٺيون رکيون وينديون آھن، ھڪ پرھلاد جي لاءِ ۽ ھڪ ھوليڪا جي لاءِ۔ سڪل ڇيڻي جا ٽڪرا، سڪل ڪاٺيون ۽ گاھ تي ھي  ھي ٻہ ڪاٺيون رکيون وينديون آھن۔

ھولاش

ھوليڪا دن

پنجاب ۾ ھولي ھولاشٽڪ جي طور تي نون ڏينھن تائين ملھائي ويندي آھي۔ ھولاشٽڪ ھولا ۽ اشٽڪ مان ٺھندو آھي، جنھن مان مراد ھولي کان اڳ اٺ ڏينھن آھن، ۽ انئي مان ھي لفظ ٺھي ٿو۔ ھي ڏڻ ھولي جي ڏينھن رنگن ۽ گُلال سان اختتام پذير ٿيندو آھي۔ انئي ڏينھن ھوليڪا دھن جي تياري شروع ٿيندي آھي، انئي مان ھولي جون جملي تقريبون مڪمل ٿينديون  ۔

ھولاش کان ھوليڪا دھن جي ڏينھن تائين ھر ڏينھن ننڍيون ڪاٺيون يا ڪاٺي جا پرزا ڳنڍيا ويندا آھن۔ اھڙي طرح سان ھوليڪا دھن تائين ھي مجموعو ڪاٺين جي انبار ۾ تبديل ٿيندو آھي جنھن کي ان ڏينھن ساڙيو ويندو آھي۔ ھولي جي رنگ جي ھڪ ننڍي مقدار وکري ويندي آھي۔ سڄو ھفتو ھولي تقريبون مھاراجہ رنجيت سنگھ جي طرفان ملھايون ويون ھون ۽ ھي لاھور ۾ ھولي ملھائڻ جي تھذيب جو حصو ۔

ھولي تقريب جا ڪجهه ٻيا پلو

مٽڪو يا گھڙو

ھول جا ڏينھن مغربي پنجاب ۽ مشرقي پنجاب ۾ ھڪ رواج آھي ته ھڪ مٽڪي کي ڦوڙيو  ڦوڙيو ويندو آھي جيڪو مٿاھين جڳھ تي رکيو ويندو آھي۔ ويجھو ڇھ ماڻھو پنھنجا ھٿ ھڪ ٻي جي ڪنڌ تي رکندا آھن، اڳتي جھڪندا آھن ۽ مٿن کي ملائيندا آھن ۽ پنھنجي کاٻي پير ملائي ڪري وچ ۾ ھڪ مخروطي شڪل ٺاھيندا آھن۔ ان تي ئي ٻيا چڙھي ڪري مٽڪي کي ڦوڙيندا آھن۔ جيڪي ماڻھو ان ڪم ۾ حصيدار نه ھوندا آھن، ھن گروھي شڪلبندي تي پاڻي ۽ رنگ اڇلائيبندا آھن۔ روايتي طور تي مٽڪي ۾ مکڻ ۽ کير رکيو ويندو آھي جيڪو گھٽ عمر ڪرشن جي مکڻ چورائڻ جي عڪاسي مڃيو ويندو آھي۔

رنگ

ماڻھو ھڪ ٻئي تي رنگين سفوف اڇلائي ڪري ھولي ملھائيندا ۔

چون پورنا

دسھره، ڪروا چوٿ، ھولي ۽ ڏياري جي موقعي تي پنجاب م مٽي جي ڀتين ۽ کليل اڱڻن ۾ (جتي ڪپڙن تي فنڪاري ڪئي ويندي آھي) جي ڏيھي گھرن ۾ لڪشمي تصويرون لاھيون وينديون آھن تہ جيئن ھندو عقيدي جي حساب سان دولت جي ان ديوي کان برڪتون حاصل ۔

ھن فن کي پنجاب ۾ چونڪ پورنا چيو ويندو آھي جاتا ۽ ان شڪلبندي رياست جي عورتن جي طرفان ڏني ويندي آھي۔ مخصوص وڻ جي بنيادي خيال يا تصور، گل، بي گل ٻوٽا، بيل دار ٻوٽا، عام ٻوٽا، مور، پالڪي، اقليدسي شڪلون جن ۾ بيٺل، ليٽيل ۽ ترڇيون لڪيرون ملي ڪري سادگي، پيچيدگي ۽ تصور جو امتزاج پيش ڪنديون آھن جن مان ڏيھي زندگي م فنڪاري جي نفاست عيان ھوندي ۔

ھولي ۽ موسم بار

ھولي پنجاب ۾ سياري جي موسم جي اختتام پتي ايندي آھي جتي ٿڌي موسم ٻن ذيلي موسمن ۾ ورھايل آھي: ھيمنت جيڪو پنجابي مھينن مگھر ۽ پوھ (نومبر–جنوري) ۽ شِشِر جيڪو پنجابي مینوں ماگھ ۽ ڦڳڻ(جنوري–مارچ)۔ ھوليڪا دھن شِشِر جي اختتام تي ايندو آھي ۽ ھولي کان بسنت جي موسم شروع ٿيندي آھي.

ھولي ۽ سک مت جا توار

گرو گرنٿ صاحب جي ھدايت آھي تہ ھولي خدا جي خدمت ڪندي ملھائي وڃي. ھولي جا رنگ خداوند جي محبت جومظھر آھن۔ ھن جشن جون تفصيلون ھيئن بيان ٿيون آھن.

”

ایک خالق رب! سچے گرو کی برکت سے؛ میں گرو کی خدمت کرتا ہوں، اور عاجزی سے اس آگے جھکتا ہوں۔ آج میں انتہائی سکون میں ہوں۔ میری جستجو مندمل ہو گئی، اور میں رب جہاں سے مل چکا ہوں۔ آج، میرے گھرانے میں بہار کا سماں ہے۔ میں آپ کی بڑائی کے مناجات گاتا ہوں، اے لامحدود خدا۔ آج میں پھالگن کا تہوار منارہا ہوں۔ خدا کے مصاحبوں میں شامل ہوکر، میں عبادت شروع کر چکا ہوں۔ میں ہولی کا جشن بزرگوں (رب) کی خدمت کر کے مناتا ہوں۔ میں رب کی مقدس محبت کے قرمزی رنگ سے متلون ہؤا ہوں۔ میرا من اور جسم بے یکتا، بے جوڑ اور اتھاہ خوبصورتی سے سرشار ہے۔ یہ دھوپ یا چھاؤں میں خشک نہیں ہوتے؛ یہ ہرموسم میں پھلتے پھولتے ہیں۔ وہ ہر وقت موسم بہار ہے، جب میں اپنے مقدس گرو سے ملتا ہوں۔ خواہشات کو پورا کرنے والا کام دھَین درخت اگ چکا ہے۔ وہ پھول اور پھل فراہم کرتا ہے، ہر طرح کے زیور لاتا ہے۔ میں مطمئن اور سیرچشم ہوں، خدا کے بلندتر مناجات گاکر۔خدمت گزار نانک خدا پر دھیان لگاتا ہے، ہر، ہر، ہر (خدا)۔

“