چنگيز خان
چنگيز خان (منگوليائي: ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ؛ چيني: 成吉思皇帝؛ دور: 1162ع - آگسٽ 1227ع)، پيدائشي نالو تموجن (منگوليائي: ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ)، منگول سلطنت جو باني ۽ پهريون خان هو. هن پنهنجي زندگيءَ جو گهڻو حصو منگول قبيلن کي متحد ڪرڻ ۾ گذارڻ کان پوءِ، هن فوجي مهم جو هڪ سلسلو شروع ڪيو، جنهن ۾ چين ۽ وچ ايشيا جا وڏا حصا فتح ڪيا.
1155ع ۽ 1167ع جي وچ ۾ ڄائو ۽ کيس ٽيموجن جو نالو ڏنو ويو، هو يسُوئي جو وڏو ٻار هو، جيڪو بورجيگين قبيلي جو منگول سردار هو ۽ سندس زال هوليون هو. جڏهن تيموجن اٺن سالن جو هو ته هن جو پيءُ مري ويو ۽ هن جو خاندان ان جي قبيلي طرفان ڇڏي ويو. ويجهي غربت تائين گھٽجي ويو، ٽيموجن پنھنجي پراڻي اڌ ڀاء کي پنھنجي خاندان جي پوزيشن کي محفوظ ڪرڻ لاء قتل ڪيو. هن جي ڪرشماتي شخصيت هن جي پهرين پوئلڳن کي راغب ڪرڻ ۾ مدد ڪئي ۽ جموڪا ۽ توغرل نالي ٻن وڏن اسٽيپ جي اڳواڻن سان اتحاد قائم ڪيو. انهن گڏجي ڪم ڪيو ته ٽيموجن جي نئين شادي ٿيل زال بورٽي، جنهن کي حملي آورن اغوا ڪيو هو. جيئن جيئن سندس شهرت وڌندي وئي، تيئن ڄاموڪا سان سندس لاڳاپا کليل جنگ ۾ خراب ٿي ويا. تيموجن کي سي ۾ سخت شڪست ڏني وئي.
سال 1187 ۽ ٿي سگهي ٿو هيٺيان سال جن خاندان جي هڪ مضمون طور گذاريا. 1196ع ۾ ٻيهر اڀرڻ تي، هن تيزي سان اقتدار حاصل ڪرڻ شروع ڪيو. توغرل تيموجن کي خطرو سمجھي آيو ۽ 1203ع ۾ مٿس اوچتو حملو ڪيو. تيموجن پوئتي هٽي ويو، پوءِ وري منظم ٿيو ۽ طغرل تي غالب آيو. نعمان قبيلي کي شڪست ڏيڻ ۽ جموڪا کي قتل ڪرڻ کان پوءِ، هو منگوليا جي ميدان تي اڪيلي حاڪم جي حيثيت ۾ رهجي ويو.
ٽيموجن 1206ع ۾ هڪ اسيمبليءَ ۾ رسمي طور ”چنگيز خان“ جو لقب اختيار ڪيو، جنهن جي معنيٰ غير يقيني آهي. ڊگهي مدي واري استحڪام کي يقيني بڻائڻ لاءِ ٺاهيل سڌارا آڻيندي، هن منگولن جي قبائلي ڍانچي کي هڪ مربوط ميرٽوريسي ۾ تبديل ڪري ڇڏيو، جيڪا انهن جي خدمت لاءِ وقف هئي. حڪمران خاندان. هڪ طاقتور شمن کان بغاوت جي ڪوشش کي ناڪام ڪرڻ کانپوء چنگيز پنهنجي طاقت کي مضبوط ڪرڻ شروع ڪيو. سال 1209ع ۾، هن پاڙيسري مغربي زيا (Xia) تي وڏي پيماني تي حملي جي اڳواڻي ڪئي، جيڪو ايندڙ سال منگولن جي شرطن تي راضي ٿيو. ان کان پوءِ هن جن خاندان جي خلاف مهم شروع ڪئي، جيڪا چئن سالن تائين هلي ۽ 1215ع ۾ جن راڄڌاني ژونگدو تي قبضو ڪري ختم ٿي. سندس جنرل جيبي 1218ع ۾ وچ ايشيائي رياست قراختائي کي پنهنجي قبضي ۾ ڪري ورتو. چنگيز کي ايندڙ سال خوارزمي سلطنت تي حملي ڪرڻ لاءِ اُکسايو ويو، سندس سفيرن کي قتل ڪيو ويو. مهم خوارزمي رياست جو تختو اونڌو ڪيو ۽ ٽرانس آڪسيانا ۽ خراسان جي علائقن کي تباهه ڪيو، جڏهن ته جيبي ۽ سندس ساٿي سبوتائي هڪ مهم جي اڳواڻي ڪئي جيڪا جارجيا ۽ ڪيوان روس تائين پهتي. 1227ع ۾، چنگيز باغي مغربي زيا کي ماتحت ڪندي مري ويو. ٻن سالن جي وقفي کانپوءِ، سندس ٽيون پٽ ۽ وارث اوگيدي 1229ع ۾ تخت تي ويٺو.
چنگيز خان هڪ تڪراري شخصيت رهي ٿو. هو پنهنجي پوئلڳن سان سخي ۽ انتهائي وفادار هو، پر پنهنجي دشمنن لاءِ بي رحم هو. هن دنيا جي تسلط جي ڳولا ۾ مختلف ذريعن کان مشورو جو استقبال ڪيو، جنهن لاء هن کي يقين هو ته شمنڪ عظيم ديوتا ٽينگري هن کي مقدر ڪيو هو. چنگيز جي ماتحت منگول فوج لکين ماڻهن کي قتل ڪيو، پر ان جي باوجود هن جي فتحن هڪ وسيع جاگرافيائي علائقي تي بي مثال تجارتي ۽ ثقافتي مٽاسٽا کي آسان بڻائي ڇڏيو. هن کي روس ۽ عرب دنيا ۾ هڪ پٺتي پيل، وحشي ظالم جي حيثيت سان ياد ڪيو وڃي ٿو، جڏهن ته تازو مغربي اسڪالر شپ هن کي هڪ وحشي جنگجو جي حيثيت سان پنهنجي پوئين نظر جو جائزو وٺڻ شروع ڪيو آهي. هن کي منگوليا ۾ مرڻ بعد ديوتا ڪيو ويو؛ جديد منگوليا کيس پنهنجي قوم جو باني پيءُ طور سڃاڻن ٿا.
نالو ۽ لقب: ذريعن: شروعاتي زندگي: اقتدار ۾ اچڻ: ابتدائي راڄ:
جنم
[سنواريو]چينگيز خان جو جنم 1162ع تي منگول سردار ۔ آنان درياه جي علائقي ۾ ٿيو۔ اصلي نالو تموجن هيس، جنهن جو مطلب آهي ”لوهه جو ڪم ڪرڻ وارو“ ۔
شروعاتي زندگي
[سنواريو]1175ع ۾ تيرنهن سالن جي عمر ۾ هن جي پيء هن جي شادي ڪرائي چڏي، جيئين ته هو شروع کان ئي -a\e شاهاڻe مزاج جو مرد هيو, ان جي ڪري ان ئي سال تخت سنڀاليائين۔
چنگيز خان جو لقب
[سنواريو]جڏهن 1175ع ۾ هو پنهنجي قبيليجو سردار ٿيو ته ٻين قبيلن سان هن جي ناچاقي شروع ٿي وئي. هن سڀني قبيلن ۽ حلقن کي پنهنجي هيٺان ڪرڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪئي ڇو ته ان وقت منگوليا ۾ ڪافي قبيلن جي حڪومت هئي۔صورتحال جو جائزو وٺڻ کان پوء هن سڀني سردارن کي گڏ ڪيو ملي ڪري ٻين علائقن کي فتح ڪرڻ جو منصوبو پيش ڪيو۔ هن مشوري کانپوء هو مشهور ٿي ويو ۽ ٻين سڀني سردارن گڏيل طور تي پنهنجو سردار مڃيو ۽ آنان درياه جي ويجھو هڪ مجلس ۾ هن کي چنگيز خان جو لقب ڏنو ويو. چنگيز جي معنا هئي . سردارن جو سردار هن ٻاروتڻ ۾ ئي پنهنجي هڪڙي ويڳي ڀاءِ کي ماري وڌو هو . ڇو جو انهي هن جي هڪڙي مڇي چوري ڪئي هئي. [1]
چنگيز خان جو وهانءُ
[سنواريو]چنگيز خان جي ماءِ ڏاڍي سهڻي هئي. هن جي پيءِ به هن جي ماءِ کي سندس وهانءَ واري ڏينهن ئي پاڙيسري قبيلي مان زوري کڻي آيو هو. عشق چنگيز خان ان نموني سان ئي ڪيو . جئين هن جي پيءَ ڪيو هو. هي ٻئي پيءِ پٽ ڪنهن جي خيمي ۾ مهمان ٿيا. اتي هن هڪڙي ڇوڪري ڏٺي. چينگيز خان اوڏي محل چئي ڏنو ته ڇا آئون هن سان شادي ڪري سگهان ٿو، ڇوڪري جي پيءِ ورندي ڏني هي اڃان ننڍي آهي. چنگيز چيو هي جڏهن وڏي ٿيندي ته واهه جي سهڻي ٿيندي. تڏهن اها ڇوڪري اڃان نئون سالن جي هئي. پوءِ اڳتي هلي هن انهي ڇوڪري سان شادي به ڪئي. [2]
چين تي ڪاهه
[سنواريو]هن 1210ع تي چين تي ڪاهه ڪري ڏني . اهو سال جانورن جي جنتري جي حساب سان بگهڙ جو سال هو. هن چين جي ديوار ٽپي چين کي فتح ڪيو. [1]
چنگيز خان جو قانون چنگيز جو قانون ”ياسا“ سڄي ترڪ ايمپائر جو قانون هو . هن ان زماني ۾ آدم ڳڻپ (آدمشماري) به ڪرائي هئي. [1]
منگول سلطنت
[سنواريو]چنگيز خان باقائدا طور تي منگول سلطنت کي هڪ مضبوط سلطنت جي طور تي متعارف ڪرايو،منگول سلطنت جي فوج جي نئين تنظيم ڪرڻ سان گڏوگڏ ٻين ادارن کي به مضبوط ڪيو۔ هن فوج جي تنظيم جا جيڪي اصول مقرر ڪيا اهي صدين تائين فوجي ماهر جي مشعل راه جو ڪم ڏيندا رهيا. هن چين کي ٻه دفعا تارج ڪيو ۽ 18۔1214ع ۾ ٻن چيني رياستن هيا ڪن تي قبضو ڪري ورتو.
دنيا کي فتح ڪرڻ جو خبت
[سنواريو]1219ع هن جا ڪجهه سفير، جيڪي مختلف ملڪن ۾ موڪليا ويا هئا، قتل ٿي ويا۔ هن واقعي هن کي دنيا کي فتح ڪرڻ تي اڀاريو۔ هن ئي سال هن اتر چين ۽ افغان سرحد جا ڪافي علائقا فتح ڪيا۔ بخارا ۽ مرو جا علائقن کي لٽيو ۽ هرات تي قبضو ڪيو۔ ان کان پوء ترڪي ۽ ڏکڻ اوڀر جي يورپي ملڪن جو رخ ڪيو۔ هن جي فوجن ڏکڻ روس ۽ اتر هندستان تائين ڪاهه ڪئي. لالدين خورزم لڪندو اچي درياءِ سنڌ تائين پهتو، پٺيان چنگيز خان به سنڌ تائين پهچي ويو.
ديهانت
[سنواريو]1227ع ۾ چين تي ٽين حملي جي دوران چنگيز خان ديهانت ڪري ويو.
سڌارا ۽ چيني مهم (1206-1215): بعد ۾ راڄ: مغربي توسيع ۽ چين ڏانهن واپسي (1216-1227): موت ۽ ان جو نتيجو: