چپٽا ڪيڙا

چپٽا ڪيڙا Flatworm
کاٻي کان گھڙيءَ وار: آڊيپلوزون نپونيڪم (مونوجينيا)، سوئر جو ٽيپ وورم (ٽيپ وورم)، عام جگر وارو وورم (ٽريماٽوڊس)، سيڊوبيسيرس هانڪوڪانس(ٽربيلئريا).

چپٽا ڪيڙا (flatworms)، پليٽيهئلمنٿس (platyhelminths) يوناني لفظ، "ἕλμινς" (پليٽي، معنيٰ چپٽو) ۽ روٽ، "ἑλμινθ-" (هئلمنٿ، معنيٰ ڪيڙو) سان ورتل، نسبتاً ٻه طرفي سادو، غير تقسيم ٿيل خول واري، غير ڪرنگھيدار جيت جو هڪ فائلم آهي. جسماني طور بغير گفا وارا (acoelomates) غيرڪرنگھيدار جيت آهن، هن ڪري،جسم ۾ گفا (Cavity) نه هوندي آهي ۽ خاص گردش ۽ تنفس جا عضوا نه هوندا آهن ۽ انهن جي چپٽي شڪلون هونديون آهن، جيڪي آڪسيجن ۽ غذائي اجزاء کي انهن جي جسمن ۾ گذرڻ جي اجازت ڏين ٿيون. هاضمي جي گفا کي صرف هڪ ئي بار کوليو ويندو آهي ٻنهي کائڻ لاءِ (غذائي اجزاء جو استعمال) ۽ خارج ڪرڻ لاء (غير هضم ٿيل فضلي کي ڪڍڻ)؛ نتيجي طور، کاڌي ۽ هاضمي جو پراسس مسلسل نه ڪري سگهجن ٿا.

روايتي طبي متنن ۾، پليٽي هيلمنٿس کي ٽوربيلريا، جيڪا گهڻو ڪري غير پرازي (Parasitic) آهن جهڙوڪ پلانريئن ۽ ٽي مڪمل طور تي پرازي گروهه: سئستودا (Cestoda)، ٽرئماتودا (Trematoda) ۽ مونوجينيا (Monogenea) ۾ ورهايو ويو آهي، تنهن هوندي به، جيئن ته ٽوربيلريئن ڪيڙا ان وقت کان ثابت ٿي چڪا آهن ته مونوفائليٽڪ نه آهن، هي درجه بندي هاڻي ختم ٿي وئي آهي. آزاد رهندڙ چپٽا ڪيڙا گهڻو ڪري شڪاري هوندا آهن ۽ پاڻيءَ ۾ يا ڇانوَ واري مرطوب زميني ماحول، جهڙوڪ پتي جي ڪچري ۾ رهن ٿا. سئستودز (tapeworms) ۽ ٽريماتودز (flukes) م پيچيده حياتياتي چڪر آهن، بالغ مرحلن سان جيڪي مڇي يا زمين جي ڪرنگھيدار جانورن جي هاضمي جي نظام ۾ پرازي (رت چوسڻ وارا) جي حيثيت ۾ رهن ٿا ۽ وچولي مرحلا جيڪي ثانوي ميزبان کي متاثر ڪن ٿا. ٽريماٽوڊس جا آنا انهن جي مکيه لشڪر مان نڪرندا آهن، جڏهن ته بالغ سيسٽوڊس وڏي تعداد ۾ هيمافروڊٽڪ، سيگمينٽ جهڙو پروگلوٽائڊس پيدا ڪندا آهن، جيڪي بالغ ٿيڻ تي ڌار ٿي ويندا آهن، ٻاهر نڪرندا آهن ۽ پوءِ هڏيون ڇڏيندا آهن. ٻين پرازي گروهن جي برعڪس، مونوجيني خارجي پرجيز آهن جيڪي آبي جانورن کي متاثر ڪن ٿا ۽ انهن جو لاروا هڪ مناسب ميزبان سان ڳنڍڻ کان پوءِ بالغن جي شڪل ۾ تبديل ٿي وڃي ٿو.

ڇاڪاڻ ته انهن ۾ اندروني جسم جي گفا نه هونديون آهن، پليٽي هيلمنٿس کي ٻه طرفن جي ارتقاء ۾ هڪ ابتدائي اسٽيج طور سمجهيو ويندو هو (ٻئي طرفي همراهن سان گڏ جانور ۽ ان ڪري الڳ الڳ اڳيان ۽ پوئين سرن سان). بهرحال، 1980ع جي وچ واري ڏهاڪي کان وٺي ڪيل تجزين هڪ ذيلي گروهه، ايڪولومورفا کي، بنيادي ٻطرفين جي طور تي الڳ ڪري ڇڏيو آهي؛ ڪنهن به ٻئي جديد گروهه جي ڀيٽ ۾ اصل ٻطرفين جي ويجهو آهي. باقي پليٽي هيلمنٿيس هڪ مونوفائيليٽڪ گروهه ٺاهن ٿا، جنهن ۾ سڀني ۽ صرف هڪ عام ابن ڏاڏن جو اولاد شامل آهي جيڪو پاڻ هن گروپ جو ميمبر آهي. ٻيهر بيان ڪيل، پلاٽي هيلمنٿيس، لوفوٽروڪوزوا جو حصو آهي، جيڪو وڌيڪ پيچيده ٻطرفن جي ٽن مکيه گروپن مان هڪ آهي. انهن تجزين مان اهو نتيجو ڪڍيو ويو آهي ته پلاٽي هيلمنٿيس جي نئين وضاحت ڪئي وئي آهي، ايڪولومورفا کان سواءِ ٻن مونوفائليٽڪ ذيلي گروپن، ڪيٽينوليڊا ۽ رابڊيٽوفورا، تي مشتمل آهي، جن ۾ سيسٽوڊا، ٽريماٽوڊا ۽ مونوجينيا شامل آهن، جيڪي رئبڊيٽوڦورا (Rhabditophora) جي هڪ شاخ اندر هڪ مونوفائليٽڪ ذيلي گروپ ٺاهي رهيا آهن. انهيءَ ڪري، روايتي پليٽي هيلمنٿس جي ذيلي گروهه ”ٽربيليريا“ کي هاڻي پيرافائيليٽڪ سمجهيو وڃي ٿو، ڇاڪاڻ ته ان ۾ مڪمل طور تي پرازي گروپ شامل آهن، جيتوڻيڪ اهي ”ٽربيليريا“ جي هڪ گروهه مان نڪتل آهن.

فلپائن، انڊونيشيا، هوائي، نيو گني ۽ گوام ۾ ٻن رٿائن جون نسلون، درآمد ٿيل وڏي آفريڪي گهوگهيتي، اڪاتينا فوليڪا جي آباديءَ کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ، جيڪي مقامي گهوگهيتن کي مٽائي رهيا هئا، ڪاميابيءَ سان استعمال ڪيون ويون آهن. تنهن هوندي به، اهي پلانريون پاڻ، مقامي گهوگهيتن لاء هڪ سنگين خطرو آهن ۽ حياتياتي ڪنٽرول لاء استعمال نه ڪيو وڃن جو مشورو آهي. اتر اولهه يورپ ۾، نيوزي لينڊ جي آرٿرڊينڊيس ٽريانگولٽس، جيڪي زميني ڪيڙن جو شڪار ڪن ٿا، جي رٿابنديءَ جي پکيڙ بابت خدشا آهن.

خارجي لنڪس

Wikispecies has information related to:

Platyhelminthes

• "Marine flatworms of the world".