چانڪيا

چانڪيا (ISO: Cāṇakya, تلفظ: ⓘ؛ 375–283 ق.م) هڪ قديم ڀارتي دانشور هو، جيڪو استاد، مصنف، حڪمت عملي جو ماهر، فلسفي، معاشيات دان، قانوندان ۽ سياستدان طور سرگرم رهيو. هن کي روايتي طور تي ڪوٽليا يا وشنوگپت سڏيو ويندو آهي، جنهن قديم ڀارتي سياسي ڪتاب ارٿ شاستر لکيو، جيڪو تقريباً چوٿين صدي ق.م کان ٽين صدي عيسوي جي وچ ۾ لکيو ويو. چانڪيا کي ڀارت ۾ سياسي سائنس ۽ معاشيات جو باني سمجهيو ويندو آهي، ۽ هن جو ڪم ڪلاسيڪي معاشيات جو اهم پيش رو آهي. هن جا لکيل ڪتاب گپت سلطنت جي آخر ۾ ڇهين صدي عيسوي ۾ وڃائجي ويا ۽ 20هين صدي جي شروعات ۾ ٻيهر دريافت ٿيا. تقريباً 321 ق.م ۾، چانڪيا پهرين موريا حڪمران چندرگپت جي اقتدار حاصل ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ هن کي موريا سلطنت قائم ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪرڻ جو ڪريڊٽ ڏنو وڃي ٿو. چانڪيا چندرگپت موريا ۽ ان جي پٽ بندوسار جي چيف صلاحڪار ۽ وزيراعظم طور خدمتون انجام ڏنيون.

پسمنظر

معلومات جا ذريعا

چانڪيا بابت تاريخي دستاويزي معلومات محدود آهي: جيڪو ڪجهہ ڄاڻايل آهي، اهو اڌ-افسانوي حوالن تان ملي ٿو. ٿامس ٽرائوٽمين چانڪيا-چندرگپت جي ڪهاڻي جا چار الڳ حوالا بيان ڪري ٿو:

ڪهاڻي جا نسخا	مثالي متن
ٻُڌمت جو نسخو	مهاومس ۽ ان جي تشريح ومسٿاپڪاسني (پالي ٻولي)
جيني نسخو	پريششتا پروان، هيمچندر طرفان
ڪشميري نسخو	ڪٿاسرت ساگر، سومديو طرفان؛ برھت ڪٿا منجري، ڪشميندر طرفان
وشاکادت جو نسخو	مدرارڪشس، وشاکادت جو سنسڪرت ڊرامو

انهن سڀني نسخن ۾، چانڪيا نندا بادشاھ پاران بي عزت ڪيل محسوس ڪري ٿو ۽ ان کي تباھ ڪرڻ جو عهد ڪري ٿو. نندا خاندان کي ختم ڪرڻ کان پوءِ، هو چندرگپت کي نئين بادشاھ طور مقرر ڪري ٿو.

ٻُڌمت جو نسخو

چانڪيا ۽ چندرگپت جي ڪهاڻي سري لنڪا جي پالي ٻوليءَ جي ٻُڌ تاريخن ۾ بيان ٿيل آهي. هي ڪهاڻي قديم ترين تاريخ ديپونس ۾ نہ ٿي ملي. مهاونس، جيڪو عام طور تي پنجين ۽ ڇهين صدي عيسوي جي وچ ۾ لکيو ويو، ان ڪهاڻي جو قديم ترين ذريعو آهي. ونسٿاپڪاسني (مهاونس ٽڪا طور پڻ مشهور) ان تي وڌيڪ تفصيل ڏئي ٿو.

جيني نسخو

چانڪيا-چندرگپت ڪهاڻي جيني متنن ۾ پڻ بيان ٿيل آهي، جنهن جو تفصيلي نسخو 12هين صديءَ جي هيمچندر جي لکڻي پريششتا پروان ۾ ملي ٿو.

ڪشميري نسخو

ڪشميري ادب ۾، برھت ڪٿا منجري ۽ ڪٿاسرت ساگر ۾ هي ڪهاڻي ملي ٿي، جيڪا پراڪرت ٻولي جي هاڻي وڃايل ڪتاب برھت ڪٿا تي ٻڌل آهي.

مدرارڪشس نسخو

مدرارڪشس وشاکادت طرفان لکيل هڪ سنسڪرت ڊرامو آهي، جنهن ۾ چانڪيا-چندرگپت جي ڪهاڻي جو الڳ بيان آهي.

ڪوٽليا يا وشنوگپت سان سڃاڻپ

ارٿ شاستر جي ليکڪ کي روايتي طور تي چانڪيا سان منصوب ڪيو ويو آهي. متن ۾ ليکڪ لاءِ "ڪوٽليا" جو نالو ڏنل آهي، جيڪو سندس گوتر (خاندان) جو نالو ٿي سگهي ٿو، جڏهن تہ هڪ آيت ۾ کيس "وشنوگپت" چيو ويو آهي.