ٻولي جو ڪٽنب

دنيا جي بنيادي ٻولي خاندانن جي همعصر ورڇ جو، سال 2005ع جو نقشو

هڪ لساني خاندان (Language family) ٻولين جو هڪ گروهه آهي جيڪو هڪ مشترڪ اباڻي جي نسل سان لاڳاپيل آهي، جنهن کي ان خاندان جي پروٽو-ٻولي سڏيو ويندو آهي. خاندان جو اصطلاح هڪ استعارو آهي، جيڪو حياتيات مان ورتو ويو آهي، جنهن ۾ وڻ جو ماڊل، خانداني وڻ سان يا ارتقائي درجي بندي ۾، درجه بندي جي فائلوجينياتي وڻن لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي، تاريخي لسانيات ۾ استعمال ڪيو ويو آهي. اهڙي طرح، ٻولين جا ماهر بيان ڪن ٿا ته ڌيئر ٻوليون هڪ ٻوليءَ جي خاندان ۾ جينياتي طور تي لاڳاپيل آهن. پروٽو ٻولي جي ڌيئر ٻولين ۾ تقسيم/ڦيرڦار عام طور تي جغرافيائي علحدگيء جي ذريعي ٿيندي آهي، پروٽو ٻولي جي مختلف علائقائي ٻولين سان مختلف ٻولين جي تبديلين جي ڪري ٿي ۽ اهڙيء طرح وقت سان گڏ الڳ ٻوليون بڻجي وينديون آهن.

هڪ ٻوليءَ جي خاندان جو هڪ مشهور مثال رومانوي ٻوليون جو خاندان آهي، جن ۾ اسپيني، فرانسيسي، اطالوي، پرتگالي، رومانيائي، ڪيٽالاني ۽ ٻيون ڪيتريون ئي ٻوليون شامل آهن، جن مان سڀئي ٺيٺ لاطيني (Vulgar Latin) مان نڪتل آهن. رومانوي ٻولين جو خاندان پاڻ وڏي هند-يورپي بولين جي خاندان جو حصو آهي، جنهن ۾ ڪيتريون ئي ٻيون ٻوليون شامل آهن جيڪي يورپ ۽ ڏکڻ ايشيا ۾ موجود آهن، سڀني کي مڃيو وڃي ٿو ته اهي هڪ عام ابا ڏاڏا مان آهن جن کي پروٽو-هند-يورپي طور سڃاتو وڃي ٿو.

هڪ ٻوليءَ جي خاندان کي عام طور چيو ويندو آهي ته گهٽ ۾ گهٽ ٻه ٻوليون هجن، جيتوڻيڪ ٻولي الڳ ٿي وڃي ٿي؛ اهي ٻوليون جن جو ڪنهن ٻي ٻوليءَ سان واسطو نه هجي، انهن کي ڪڏهن ڪڏهن انهن خاندانن جو حوالو ڏنو ويندو آهي، جن ۾ هڪ ٻولي هجي. ان جي ابتڙ، ٻولين جي تعداد لاءِ ڪو به مٿاهون پابند نه آهي جنهن ۾ هڪ خاندان شامل ٿي سگهي ٿو. ڪجهه خاندان، جهڙوڪ آسٽرونيائي ٻوليون، 1000 کان مٿي تي مشتمل آهن.

ٻولين جي خاندانن کي ٻولين جي وچ ۾ گڏيل خاصيتن مان سڃاڻي سگهجي ٿو. صوتي تبديليون ثبوتن جي مضبوط ترين ٽڪرن مان هڪ آهن جيڪي هڪ جينياتي رشتي کي سڃاڻڻ لاءِ استعمال ڪري سگھجن ٿيون ڇاڪاڻ ته انهن جي اڳڪٿي لائق ۽ هڪجهڙائي واري نوعيت جي ڪري، ۽ تقابلي طريقي ذريعي استعمال ڪري سگهجي ٿو پروٽو-ٻولين کي ٻيهر ٺاهڻ لاءِ. بهرحال، ٻوليون ٻولي رابطي ذريعي پڻ تبديل ٿي سگهن ٿيون جيڪي غلط طور تي جينياتي رشتي جي تجويز ڪري سگهن ٿيون. مثال طور، منگول، ٽنگوسڪيائي ۽ ترڪ ٻوليون هڪجهڙائي جو هڪ وڏو معاملو حصيداري ڪن ٿيون جيڪي ڪيترن ئي عالمن کي يقين ڏياريو ته اهي لاڳاپيل هئا. اهي فرض ڪيل رشتا بعد ۾ دريافت ڪيا ويا جيڪي زباني رابطي ذريعي نڪتل آهن ۽ اهڙيء طرح اهي حقيقت سان لاڳاپيل نه آهن. آخرڪار، ٻولي رابطي جي وڏي مقدار ۽ متضاد تبديليون ان کي لازمي طور تي وڌيڪ لاڳاپن کي حاصل ڪرڻ ناممڪن بڻائي ڇڏيندو؛ ايستائين جو سڀ کان قديم وڏو ٻولي خاندان، افرو-ايشيائي ٻولين جو خاندان (Afroasiatic)، پاڻ ٻولي کان تمام ننڍو آهي.

These supposed relationships were later discovered to be derived through language contact and thus they are not truly related. Eventually though, high amounts of language contact and inconsistent changes will render it essentially impossible to derive any more relationships; even the oldest demonstrable language family, Afroasiatic, is far younger than language itself.

مکيه ٻولي خاندان

بنيادي لساني خاندان

بصري نمائندگي

• Afro-Asiatic (افرو-ايشيائي بوليون: #faecc8: هلڪو سنهري)
• Nilo-Saharan (نيلو-صحارن ٻوليون: #fd700:سنهري)
• Niger–Congo (نائجر-ڪانگو ٻوليون: #ffddaa:سنهري)
• Khoisan (کوئيسان ٻوليون: #daa520:گولڊن راڊ)
• Indo-European (هند-يورپي ٻوليون: #c9ffd9: رنگ)
• Caucasian (ڪاڪيشيائي ٻوليون:#90ee90:هلڪو سائو)
• Uralic (يورالڪ ٻوليون:00ff00:لائم رنگ)
• Dravidian (دراوڙي ٻوليون:00fa9a:هلڪو سائو)
• Altaic (التائڪ ٻوليون:9acd32:پيلي سائي)
• Paleo-Siberian (پيليو-سائبيريائي ٻوليون:8fbc8f:دارڪ سائي)
• Sino-Tibetan (چيني-تبتي ٻوليون:fa8072:سالمون)
• Hmong–Mien (هامونگ-ميئن ٻوليون:f2ceee:رنگ)
• Kra–Dai (ڪرا-ڊائي ٻوليون:e6e6fA:لوندر رنگ)
• Austroasiatic (آسٽرو-ايشيائي ٻوليون:f08080:هلڪو مرجاني)
• Austronesian (آسٽرو-نيشيائي ٻوليون:ffc0cb:گلابي)
• Papuan (پاپوائي ٻوليون:fd79da: رنگ)
• Australian (آسٽريليائي ٻوليون:eba9ee:رنگ)
• Andamanese (انڊيماني ٻوليون:c99fee:رنگ)
• Creole/Pidgin/Mixed (ڪروئل/پدجن/مڪس ٻوليون:d2b48c:رنگ)
• Language isolate (الگ ٿلگ ٻوليون:dddddd:رنگ)

پڻ ڏسو

• Afro-Asiatic (افرو-ايشيائي بوليون: #faecc8: هلڪو سنهري)
• Nilo-Saharan (نيلو-صحارن ٻوليون: #ffd700:سنهري)
• Niger–Congo (نائجر-ڪانگو ٻوليون: #ffddaa:سنهري)
• Khoisan (کوئيسان ٻوليون: #daa520:گولڊن راڊ)

• Comparative linguistics
• Constructed language
• Endangered language
• Extinct language
• Language death
• Language isolate
• List of revived languages
• Global language system
• ISO 639-5
• Linguist List
• List of language families
• List of languages by number of native speakers
• Origin of language
• Proto-language
• Proto-Human language
• Sprachbund
• Tree model
• Unclassified language
• Father Tongue hypothesis
• Farming/language dispersal hypothesis

Background colors used on Wikipedia for various language families and groups

Afro-Asiatic

1. faecc8

Nilo-Saharan? gold (#ffd700) Niger–Congo?

1. ffddaa

Khoisan (areal) goldenrod

(#daa520)

Indo-European

1. c9ffd9 Caucasian

(areal) lightgreen (#90ee90) Uralic lime (#00ff00) Dravidian mediumspringgreen (#00fa9a) Altaic (areal) yellowgreen (#9acd32) Paleo-Siberian (areal) darkseagreen (#8fbc8f) Sino-Tibetan salmon (#fa8072) Hmong–Mien

1. f2ceee Kra–Dai

lavender (#e6e6fA) Austroasiatic lightcoral (#f08080) Austronesian pink (#ffc0cb) Papuan (areal)

1. fd79da Australian (areal)
2. eba9ee Andamanese (areal)
3. c99fee

Eskaleut lightcyan (#e0ffff) Algic lightskyblue (#87cefa) Uto-Aztecan

1. 80bfff Na-Dene (and Dene–Yeniseian?)
2. 99ddff American (areal)
3. c0dde6

Salishan

1. afced1 Arawakan
2. 98b1c7 Cariban
3. 1d8c97 Hokan (disputed)
4. 66c0cf Macro-Jê
5. 275379 Mayan
6. 4865bd

Oto-Manguean

1. 3686cc Pano-Tacanan
2. 1f1780 Penutian (disputed)
3. 91d1e3 Quechuan
4. c0e5e0 Tupian
5. 638ba8

Creole/Pidgin/Mixed tan (#d2b48c) Language isolate

1. dddddd

ٻاهريان ڳنڍڻا

• Linguistic maps (from Muturzikin)
• Ethnologue
• The Multitree Project
• Lenguas del mundo (World Languages)
• Comparative Swadesh list tables of various language families (from Wiktionary)
• Most similar languages