هبل دوربين

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان

هبل دوربین جي بدولت هزارين نيون ڪهڪشائون دریافت

هبل دوربين کي خلا ۾ ڪم ڪندي 28 سال ٿي ويا آهن

۽ هي پنھنجي تجویز ڪيل ريٽائرمينٽ جي عمر کان

گھڻي ڀاڱي عمر گذاري چڪي آهي پر انجي باوجود انجي نئين دريافتن ۾ گهٽتائي ناهي اچي رهي بلڪي ان ۾ روزانو اضافو ٿي رهيو آهي حال ئي ۾ انکي نيو مشن ڏنو ويو جنھن ۾ ان ڪهڪشان جي عظيم جهرمٽن جي ڪشش ثقل کي gravitational lense جي طور تي استعمال ڪري انھن جي پويان اربن نوري سال پري ڪهڪشان جون تصويرون ورتيون آهن

آئنسٽائين جي نظريہ اضافيت سان اسان کي هي معلوم ٿيو آهي تہ وڏي اجزاءَ جي ڪشش ثقل اسپيس ٽائيم ۾ جھڪ پيدا ڪندي آهي جنھن ۾ گذرندي روشني بہ جھڪ کائي ويندي آهي اوهان کي ياد هوندو تہ عدسا بہ ان اصول تي ڪم ڪندا آهن تہ اهوئي روشني کي جھڪ ڏيندا آهن جنھن سان روشني هڪ نقطي تي مرڪوز ٿي ويندي آهي ان ڏيک کي استعمال ڪري اسان عدسا استعمال ڪري دوبين ٺاهيندا آهيون جنھن سان پري واري اجزاءَ کي ڏسي سگھجي ٿو

ڪشش واري gravitational lensing کي بہ ان طرح پري واري اجزاءَ کي ڏسڻ جي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي يعني ڪهڪشان جي ڪلسٽرز جي ڪشش ثقل جي وجہ سان انجي پويان اربن نوري سال پري ڪهڪشائن جي روشني بہ جھڪ کائي ويندي آهي ۽ اسان تائين پھچڻ لڳندي آهي

هاڻي کان پهريان ان ڏيک جي وجہ سان اسان اتفاقي طور تي پري وارين ڪهڪشان جي اجزاءَ جي تصوير ٺاهي چڪي آهي پر هاڻ هبل کي هي باقاعده مشن ڏنو ويو آهي تہ ديو هبڪل گيلڪسي ڪلسٽرز کي عدسي جي طور استعمال ڪري انجي پويان موجود پري وارين ڪهڪشان جون تصويرون ٺاهيون وڃن ان مشن سان اسانکي اهڙيون تصويرون وصول ٿيون آهن جن کي ڏسي سائنسدان حيران آهن مثال جي طور تي اسان کان چار ارب نوري سال جي فاصلي تي ڪيتريون ڪهڪشائن جو هڪ ڪلسٽر آهي جنھن کي Abll 370 جو نالو ڏنو ويو آهي ايتريون ئي گھڻيون ڪهڪشائون هڪ ٻئي جي ويجهي هجڻ ڪارڻ ۽ ان ڪلسٽر ۾ گهڻي مقدار ۾ ڊارڪ ميٽر جي موجودگي جي وجهہ سان ان ڪلسٽر جي ڪل ڪشش ثقل انتھا آهي جنھن سان ڪيتريون طاقتور gravitational lensing effect پيدا ٿيندي آهي ائين انجي نتيجي ۾ هبل تيرهن ارب نوري سال پري ڪهڪشان جي شبيهہ بہ بنائي چڪي آهي

هبل دوربين جي بنايل هڪ تصوير جي مرڪز ۾ Abell 370 جي ڪهڪشان صاف ڏسي سگھجي ٿي پر انکي ويجھي وڏي قوس جي شڪل ۾ شبيهہ دراصل تيرهن ارب نوري سال پري موجود هڪ ئي ڪهڪشان جي پنج مختلف شبيهين آهن ڇوجو ڪهڪشان جا ڪلسٽر بہ هنگام هوندا آهن ان لاءِ ان لينزنگ سان شبيہ هڪ ئي وقت هڪ کان گھڻين جڳهن تي ٺھندي آهي ان شبيہ جي بدولت سائنسدانن نہ صرف ڪائنات جي آغاز ۾ ٺھڻ وارين ڪهڪشائن کي اسٽڊي ڪري چڪا آهن بلڪي نسبتن ويجهي ڪلسٽرز ۾ موجود ڊارڪ ميٽر جي ڪفايت ۽ ورڇ distribution جي باري ۾ بہ بھتر معلومات حاصل ڪري وٺندا

هبل دوربين پاران بڻايل پري وارين ڪهڪشان جون تصويرون ڏسڻ لاءِ هيٺين لنڪ تان

:- دريا خان سنڌي

هبل دوربين کان ملندڙ ڊيٽا کانپوءِ سائنسدانن جو اندازو آهي تہ اسانجي ڪائنات ۾ ٻہ هزار ارب ڪهڪشائون موجود آهن جڏهن تہ اسانجي ڪهڪشان ملڪي وي چار سئو ارب ستارن سان هڪ وچ واري ڪهڪشان جو درجو حاصل ڪندي آهي جيڪا نہ تہ وڏي آ نہ ئي ننڊي هيٺ

موجود سڀ تصويرون اسانجي ڪهڪشان ملڪي وي جي هڪ حصي برج Sagittarius Arm جي آهي اسانجي ڪهڪشان ان طرح جي گھڻن وڏن وڏن Arms سان ملي ڪري ٺهي آهي ۽ هي Arms اسانجي ڪهڪشان جي ۾ موجود بليڪ هول جي گردش ۾ چڪر لڳائي رهي آهي

اسان جنھن حصي ۾ رهندا آهيو انکي ستن روشن ستارن جو مجموعو، جبار ٻانهن Orion Arm چئبو آهي اوهانکي انکي ريل گاڏي جي ڊٻن جي مثال سان سمجھي سگھو ٿا تہ اسان مجموعو Orion نالي ڊٻي ۾ ويٺل آهيون جڏهن تہ اسانجي پاڙيسري ڊٻي جو نالو برج، قوس، راس Sagittarius آهي جيڪو اسانکي زمين کان عام اک سان ڏيکاربو آهي اسانجي ڪهڪشان کي ملڪي وي ان ڪري چئبو آهي تہ رات جو انجو هڪ حصو برج Sagittarius Arm زمين تھ تي ڏنڌلي رنگ جو ڏيکاربو آهي گرمين ۾ اوهان اڌ رات جي وقت زميني تھ تي ان حصي کي ڏسي سگھو ٿا پر ڇو تہ شھرن ۾ گھڻي روشني هوندي آهي جنھن وجہ سان جديد سروي موجب دنيا ۾ 33 سيڪڙو آبادي لائيٽي خرابي Light Pollution جي ڪارڻ عام اک سان ملڪي وي جي ان حصي کي ناهي ڏسي سگھندي جيڪڏھن اوھان برج Saggitarius Arm کي عام اک سان ڏسڻ چاهيو ٿا تہ ان لاءِ اوهانکي شھر جي روشني کان پري گرمي جي موسم ۾ اڌ رات جو ويران جڳھ تي وڃڻون پوندو جتي اوهان ان منظر کي ڏسي سگھو ٿا اسان مٿي پڙهيو تہ سج مجموعو Orion Arm ملڪي وي جي مرڪز ۾ موجود بليڪ هول جي گردش چڪر لڳائي رهيو آهي هي هڪ چڪر 23 ڪروڙ سال ۾ مڪمل ٿيندو آهي جڏهن تہ اسانجي سج جو ملڪي وي جي مرڪز کان فاصلو تقريبن 25 هزار نوري سال آهي اسانجي سج ۽ برج Sagittarius Arm جي درميان گھري گردش جا ڪڪر موجود آهن جن جو وزن ماس اسانجي سج کان ڪروڙين گنا وڌيڪ آهي اهيا ئي وجہ آهي تہ لاتعداد ستارا هجڻ باوجود برج Sagittarius Arm روشن ڏيکاربو ناهي ڇوجو گردش جي ان ڪڪڙن جي ڪارڻ ان ستارن جي روشني اسان تائين ناهي پهچي سگھندي ان گردش ۾ ڪڪرن جي لمبائي ٽي سئو نوري سال تائين آهي ان ڪڪرن کي great rift يا dark rift جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي

اهڙا ئي گردش جا ڪڪر اسانجي ڪهڪشان جي مرڪز جي ويجهي بہ موجود آهن جنھن سان اسانکي ملڪي وي جو مرڪز عام اک سان ڏيکاربو ناهي سائنسدانن جو اندازو آهي اسان عام اک سان زميني تھ تي نو هزار ستارا ڏسي سگھندا آهيون هي سڀ جا سڀ اسانجي ويجهي هڪ هزار نوري سال جي احاطي ۾ ايندا آهن جڏهن تہ اسانجي ڪهڪشان هڪ کان ٻہ لک نوري سال تائين وسي آهي انجو مطلب هي آهي تہ ڪائنات ڇڏي اسان پنھنجي ڪهڪشان جو صرف هڪ سيڪڙو حصو عام اک سان ڏسي سگھندا آهيون

:- دريا خان سنڌي