مواد ڏانھن هلو

مڇي

ڳنڍڻن کي سنواريو
هي هڪ بهترين مضمون آهي. وڌيڪ تفصيل لاءِ ٺِڙڪ (ڪلڪ) ڪيو.
کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان

مڇي
Fish
بالا شارڪ، هڪ ھڏن واري مڇي
بالا شارڪ، هڪ ھڏن واري مڇي

مڇي (Fish) هڪ پاڻيء جو، انامنيٽڪ، گلڦڙا (Gills) رکندڙ، ڪرنگھيدار جانور آهي، جنهن ۾ ترڻ جا پن ۽ سخت کوپڙي هوندي آهي، پر ان ۾ ٽنگون (Limbs) نه هوندا آهن. مڇيءَ کي وڌيڪ بنيادي طور تي بغير جبلن واري مڇي ۽ وڌيڪ عام، جبلن واري مڇيءَ ۾ ورهائي سگهجي ٿو، ٻئي واري قسم ۾ سڀ ڪارٽيلاجينس (Cartilaginous) ، هڏي واريون مڇيون ۽ گڏوگڏ ناپيد ٿيل پلئڪوڊرمز ۽ ايڪانٿوڊيان شامل آهن. تقريبا سڀني مڇيون ٿڌي رت جون هونديون آهن، جنهن جي جسم جو گرمي پد ڀرپاسي جي پاڻيءَ جي مطابق سان مختلف ٿيندو رهندو آهي، جيتوڻيڪ ڪي وڏا سرگرم ترڻ وارا جيئن ته اڇي شارڪ ۽ ٽونا اچي بنيادي گرميء پد رکي سگهن ٿا. ڪيتريون ئي مڇيون هڪ ٻئي سان صوتي طور تي رابطو ڪري سگهن ٿيون، جهڙوڪ جوڙي بڻائڻ جي نمائش دوران ڪرڻ ٿيون.

سڀ کان پهرين مڇيون ڪيمبرين دور ۾ ننڍي فلٽر فيڊر جي طور تي ظاهر ٿيون. اهي پئليوزوئڪ دور ۾ ترقي ڪندي رهيون ۽ ڪيترن ئي شڪلن ۾ متنوع ٿي ويون. آسٽراڪوڊرمز سڀ کان پھرين مڇيون، جنهن ۾ تنفس لاء گلڦڙا ۽ جوڙي دار پن هئا، وٽ بھاري ھڏن واري پليٽون ھونديون ھيون، جيڪي غير ڪرنگھيدار حملو ڪرڻ واري جانورن جي خلاف حفاظتي بيروني خول (exoskeletons) جي طور تي ڪم ڪنديون ھيون. پلئڪوڊرمز، جبڙن سان گڏ پهرين مڇيون، سلوريئن دور ۾ ظاهر ٿيون ۽ ڊيوونين دور، ”مڇينءَ جي دور“ دوران تمام گهڻو مختلف ٿي ويون.

هڏي واري مڇيون، جيڪا ترڻ جي بليڊر جي موجودگيءَ ۽ بعد ۾ ڇلڙ (ossified endoskeletons) جي موجودگيءَ جي ڪري نمايان ٿي، آخري ڊيوونين دور جي معدوميت کان پوءِ، جڏهن اها اپيڪس پلئڪوڊرمز کي ختم ڪري ڇڏي، مڇينءَ جي غالب گروهه طور اڀري. هڏي واري مڇينءَ کي وڌيڪ، لوب-فن واري ۽ ري-فن واري مڇين ۾ ورهايو ويو. اڄ جي لڳ ڀڳ 96 سيڪڙو مڇين جي نوعون ٽيليوسيٽ آهن، ري-فن واري مڇين تي ٻڌل مڇيءَ جو هڪ ڪرائون گروپ، جيڪيون پنهنجي جبلن کي اڳتي وڌائي سگهن ٿيون. ٽيٽراپوڊز (Tetrapods)، ڪرنگھيدار جانورن جو هڪ گهڻو ڪري زميني ڪليڊ آهي جيڪو آخري پئليوزوئڪ دور کان وٺي آبي ۽ زميني ماحولياتي نظامن ۾ مٿين ٽرافي سطحن تي غلبو حاصل ڪري چڪو آهي، ڪاربونيفيرس دور جي دوران، هوا سان سانس وٺندڙ ڦڦڙن کي ترڻ جي بليڊر جي جاء تي هومولوگس ترقي ڪندي، لوب-فن مڇين مان اڀريو. ڪليڊسٽڪ نسب جي باوجود، ٽيٽراپوڊز کي عام طور تي مڇي نه سمجهيو ويندو آهي، جيڪا ”مڇيءَ“ کي هڪ پئرافائليٽڪ گروپ بڻائي ٿو.

مڇيون انسانن لاءِ قديم زماني کان وٺي، خاص ڪري کاڌي جي طور تي، هڪ اهم قدرتي وسيلو رهيو آهن. روزيدار ماهي گير ۽ تجارتي مڇي پڪڙڻ وارا، مڇيءَ کي قدرتي هيچريئن (Wild Hatcheries) ۾ پوکيندا آهن يا انهن کي فارمن ۾ تلاءَ ۾ پالڻدا آهن يا سمنڊ ۾ افزائش جي پنجرن ۾ رکندا آهن. مڇيون تفريح لاءِ به پڪڙيون وينديون آهن، يا مڇي پالڻ وارن طرفان خانگي ۽ عام نمائش لاءِ مڇلي گهر (Aquarium) ۽ باغيچن جي تلاءَ ۾ رکيو وينديو آهن. مڇينء جو ڪردار انساني ثقافت جي هر دور ۾ عمر، پوجن جي شين، مذهبي علامتن ۽ فنون (مصوري يا مجسمه سازي)، ڪتابن ۽ فلمن جي موضوعن جي طور تي ڪم ڪيو آهن.

نالو

[سنواريو]

مڇين لاء انگريزي لفظ، "فش" (Fish) پروٽو-جرمني مان ورثي ۾ ملي ٿو ۽ اهو جرمن فِش (Fisch)، لاطيني پسِس (piscis) ۽ پراڻي آئرش جي "iasc" سان لاڳاپيل آهي، جيتوڻيڪ صحيح جڙ نامعلوم ناهي؛ ڪجهه اختيارين هڪ پروٽو-انڊو-يورپي جڙ، peysk- کي ٻيهر تعمير ڪن ٿا، پر اهو صرف اطالوي، سيلٽڪ ۽ جرمن ۾ تصديق ٿيل آهي.[1][2][3][4]

ارتقا

[سنواريو]
اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Evolution of fish

Fossil history

[سنواريو]
وڌيڪ ڏسو: Timeline of fish evolution
Dunkleosteus was a giant Devonian armoured placoderm, c. 400 mya.

About 530 million years ago during the Cambrian explosion, fishlike animals with a notochord and eyes at the front of the body, such as Haikouichthys, appear in the fossil record.[5] During the late Cambrian, other jawless forms such as conodonts appear.[6][7]

Jawed vertebrates appear in the Silurian, with giant armoured placoderms such as Dunkleosteus.[8] Jawed fish, too, appeared during the Silurian:[9] the cartilaginous Chondrichthyes[10][11] and the bony Osteichthyes.[12]

During the Devonian, fish diversity greatly increased, including among the placoderms, lobe-finned fishes, and early sharks, earning the Devonian the epithet "the age of fishes".[13][14]

Phylogeny

[سنواريو]

Fishes are a paraphyletic group, since any clade containing all fish, such as the Gnathostomata or (for bony fish) Osteichthyes, also contains the clade of tetrapods (four-limbed vertebrates, mostly terrestrial), which are usually not considered fish.[15][16] Some tetrapods, such as cetaceans and ichthyosaurs, have secondarily acquired a fish-like body shape through convergent evolution.[17] Fishes of the World comments that "it is increasingly widely accepted that tetrapods, including ourselves, are simply modified bony fishes, and so we are comfortable with using the taxon Osteichthyes as a clade, which now includes all tetrapods".[16] The biodiversity of extant fish is unevenly distributed among the various groups; teleosts, bony fishes able to protrude their jaws, make up 96% of fish species.[18][16] The cladogram[19] shows the evolutionary relationships of all groups of living fishes (with their respective diversity[16]) and the tetrapods.[20] Extinct groups are marked with a dagger (†); groups of uncertain placement[19] are labelled with a question mark (?) and dashed lines (- - - - -).

سانچو:Clade

Taxonomy

[سنواريو]
اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Taxonomy of fish

Fishes (without tetrapods) are a paraphyletic group and for this reason, the class Pisces seen in older reference works is no longer used in formal classifications. Traditional classification divides fish into three extant classes (Agnatha, Chondrichthyes, and Osteichthyes), and with extinct forms sometimes classified within those groups, sometimes as their own classes.[21]

Fish account for more than half of vertebrate species. As of 2016, there are over 32,000 described species of bony fish, over 1,100 species of cartilaginous fish, and over 100 hagfish and lampreys. A third of these fall within the nine largest families; from largest to smallest, these are Cyprinidae, Gobiidae, Cichlidae, Characidae, Loricariidae, Balitoridae, Serranidae, Labridae, and Scorpaenidae. About 64 families are monotypic, containing only one species.[16]

Diversity

[سنواريو]
اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Diversity of fish

Fish range in size from the huge 16-ميٽر (52 ft) whale shark[22] to some tiny teleosts only 8-مليميٽر (0.3 in) long, such as the cyprinid Paedocypris progenetica[23] and the stout infantfish.[24]

Swimming performance varies from fish such as tuna, salmon, and jacks that can cover 10–20 body-lengths per second to species such as eels and rays that swim no more than 0.5 body-lengths per second.[25]

  • Fastest: e.g. salmon, 10–20 body lengths/second
    Fastest: e.g. salmon, 10–20 body lengths/second
  • Slowest: e.g. eel, 0.5 body lengths/second
    Slowest: e.g. eel, 0.5 body lengths/second

A typical fish is cold-blooded, has a streamlined body for rapid swimming, extracts oxygen from water using gills, has two sets of paired fins, one or two dorsal fins, an anal fin and a tail fin, jaws, skin covered with scales, and lays eggs. Each criterion has exceptions, creating a wide diversity in body shape and way of life. For example, some fast-swimming fish are warm-blooded, while some slow-swimming fish have abandoned streamlining in favour of other body shapes.[26]

ماحوليات

[سنواريو]

اناتومي ۽ فزيالوجي

[سنواريو]

رويا

[سنواريو]

تحفظ

[سنواريو]

انسانن لاء اهميت

[سنواريو]

مڇي پاڻي جو هڪ عام جانور آهي. مڇين جي جسم تي ڇلڙ ۽ تَرڻ لاء خصوصي پر هوندا آهن. مڇيون کليل سمنڊ، تازي پاڻي، دريائن، ڍنڍُن ۽ ٻين پاڻيءَ جي ذريعن ۾ ملن ٿيون. سڄي دنيا ۾ انسانن جي خوراڪ جو هڪ وڏو ذريعو مڇيون آهن.

پڻ ڏسو

[سنواريو]

اصل مضمون: مڇيءَ جو خاڪو.

* اونهي سمنڊ جي مڇي

  • اڪٿايولوجي
  • * مڇين جي عام نالن جي فهرست
  • * مڃين جي خاندانن جي فهرست
  • * هلندڙ مڇيون

خارجي لنڪس

[سنواريو]
 
Search Wikimedia Commons
Search Wikimedia Commons
  سان لاڳاپيل ميڊيا وڪيميڊيا العام ۾ موجود آهي :
Search sister project وڪي قول ۾ مڇي جي متعلق قول موجود آھي۔

حوالا

[سنواريو]
  1. ↑ "DWDS – Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache". DWDS (ٻولي ۾ German). وقت 31 July 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2023-01-21.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  2. ↑ Winfred Philipp Lehmann, Helen-Jo J. Hewitt, Sigmund Feist, A Gothic etymological dictionary, 1986, s.v. fisks p. 118
  3. ↑ "fish, n.1". Oxford University Press. وقت 17 March 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2023-01-21.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  4. ↑ Buck, Carl Darling (1949). "section 3.65". A Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Languages. p. 184. 
  5. ↑ Shu, D. G.; Conway Morris, S.; Han, J.; Zhang, Z. F.; Yasui, K.; Janvier, P.; Chen, L.; Zhang, X. L. et al. (2003). "Head and backbone of the Early Cambrian vertebrate Haikouichthys". Nature 421 (6922): 526–529. doi:10.1038/nature01264. PMID 12556891. Bibcode: 2003Natur.421..526S. https://www.researchgate.net/publication/10926399. 
  6. ↑ Donoghue, Philip C. J.; Purnell, Mark A. (2009). "The Evolutionary Emergence of Vertebrates From Among Their Spineless Relatives". Evolution: Education and Outreach 2 (2): 204–212. doi:10.1007/s12052-009-0134-3. ISSN 1936-6426. 
  7. ↑ Miller, James F.; Clark, D. L. (1984). "Cambrian and earliest Ordovician conodont evolution, biofacies, and provincialism". Geological Society of America Special Paper. Geological Society of America Special Papers 196 (196): 43–68. doi:10.1130/SPE196-p43. ISBN 978-0-8137-2196-5. https://books.google.com/books?id=bGGi7wlAuw4C&pg=PA43. 
  8. ↑ "Monster fish crushed opposition with strongest bite ever". Smh.com.au. 30 November 2006. http://www.smh.com.au/news/science/jaws-of-steel-on-this-fish-tank/2006/11/29/1164777657728.html. 
  9. ↑ Choo, Brian; Zhu, Min; Zhao, Wenjin; Jia, Liaotao; Zhu, You'an (2014). "The largest Silurian vertebrate and its palaeoecological implications". Scientific Reports 4: 5242. doi:10.1038/srep05242. PMID 24921626. Bibcode: 2014NatSR...4.5242C. 
  10. ↑ Andreev, Plamen S.; Sansom, Ivan J.; Li, Qiang; Zhao, Wenjin; Wang, Jianhua; Wang, Chun-Chieh; Peng, Lijian; Jia, Liantao et al. (September 2022). "Spiny chondrichthyan from the lower Silurian of South China". Nature 609 (7929): 969–974. doi:10.1038/s41586-022-05233-8. PMID 36171377. Bibcode: 2022Natur.609..969A. https://www.nature.com/articles/s41586-022-05233-8. 
  11. ↑ Andreev, Plamen S.; Sansom, Ivan J.; Li, Qiang; Zhao, Wenjin; Wang, Jianhua; Wang, Chun-Chieh; Peng, Lijian; Jia, Liantao et al. (September 2022). "The oldest gnathostome teeth". Nature 609 (7929): 964–968. doi:10.1038/s41586-022-05166-2. ISSN 0028-0836. PMID 36171375. Bibcode: 2022Natur.609..964A. http://dx.doi.org/10.1038/s41586-022-05166-2. 
  12. ↑ Berg, Linda R.; Solomon, Eldra Pearl; Martin, Diana W. (2004). Biology. Cengage Learning. p. 599. ISBN 978-0-534-49276-2. 
  13. ↑ Benton 2005, p. 35: Fig 2.10, p. 73: Fig 3.25.
  14. ↑ Dalton, Rex (January 2006). "Hooked on fossils". Nature 439 (7074): 262–263. doi:10.1038/439262a. PMID 16421540. 
  15. ↑ Greene, Harry W. (1998-01-01). "We are primates and we are fish: Teaching monophyletic organismal biology". Integrative Biology 1 (3): 108–111. doi:10.1002/(sici)1520-6602(1998)1:3<108::aid-inbi5>3.0.co;2-t. ISSN 1520-6602. 
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 16.4 Nelson 2016, p. 3
  17. ↑ Davis, R. W. (2019). "Return to the Sea: The Evolution of Marine Mammals". in Davis, R. W.. Marine Mammals: Adaptations for an Aquatic Life. New York: Springer International Publishing. pp. 7–27. ISBN 978-3-3199-8278-6. 
  18. ↑ Benton 2005175–184.
  19. ↑ 19.0 19.1 Friedman, Matt; Sallan, Lauren Cole (June 2012). "Five hundred million years of extinction and recovery: A Phanerozoic survey of large-scale diversity patterns in fishes". Palaeontology 55 (4): 707–742. doi:10.1111/j.1475-4983.2012.01165.x. Bibcode: 2012Palgy..55..707F. 
  20. ↑ "Summary Statistics". IUCN Red List of Threatened Species. 2023.1. حاصل ڪيل 5 February 2024.  Table 1a: Number of species evaluated in relation to the overall number of described species, and numbers of threatened species by major groups of organisms
  21. ↑ Benton, M.J. (1998). "The quality of the fossil record of vertebrates". The adequacy of the fossil record. Wiley. pp. 269–303, Fig. 2. 
  22. ↑ McClain, Craig R.; Balk, Meghan A.; Benfield, Mark C.; Branch, Trevor A.; Chen, Catherine; Cosgrove, James; Dove, Alistair D.M.; Gaskins, Leo et al. (2015-01-13). "Sizing ocean giants: patterns of intraspecific size variation in marine megafauna". PeerJ 3: e715. doi:10.7717/peerj.715. ISSN 2167-8359. PMID 25649000. 
  23. ↑ Kottelat, Maurice; Britz, Ralf; Heok Hui, Tan; Witte, Kai-Erik (2005). "Paedocypris, a new genus of Southeast Asian cyprinid fish with a remarkable sexual dimorphism, comprises the world's smallest vertebrate". Proceedings of the Royal Society B 273 (1589): 895–899. doi:10.1098/rspb.2005.3419. PMID 16627273. PMC 1560243. http://www.eurocean.org/np4/file/133/Paedocypris_20__20the_20world_20s_20smal.pdf. Retrieved 26 October 2012. 
  24. ↑ Froese, Rainer and Pauly, Daniel, eds. (2017). "Schindleria brevipinguis" in FishBase. September 2017 version.
  25. ↑ Helfman، Collette & Facey 1997103.
  26. ↑ Helfman، Collette & Facey 19973, 33–36.
"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=مڇي&oldid=298062" تان ورتل