جوناٿن سوفٽ

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان

”جوناٿن سئفٽ“ هجوناٿن سُئفٽ (1665ع _1745ع) هڪ غريب گهراڻي ۾ ڄائو هو، اڃا جڏهن ٽن سالن جو ٿيو ته پيءُ وفات ڪري ويس، تنهنڪري هن جي تعليم جو بار سندس چاچي تي پيو، جيڪو هڪ وچولي درجي جو وڪيل هو. سئفٽ اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ڊبلن کان لنڊن ۾ آيو، جتي پوءِ هو ”سروليم ٽيمپل“ جو ذاتي سيڪريٽري اچي ٿيو. سر وليم ٽيمپل راڻيءَ (آئن) جي درٻار جو هڪ امير هو، جيڪو ڪجهه وقت وزير به ٿيو هو. هن جي ذريعي سئفٽ جي لنڊن جي مختلف سياسي حلقن سان واقفيت ٿي، جنهن جو اڳتي هلي سئفٽ جي ذاتي زندگيءَ ۽ فن تي تمام گهڻو اثر پوڻو هو. ارڙهين صديءَ جي انگريزي سياست ۾ رشوتستاني، اقرباپروري، پارٽيبازي، سياسي سازشن ۽ چالبازين جو دور هو. پر ظاهري طرح انهن سياسي خرابين کي ايمانداري، اخلاق پرستي ۽ اميرانه نفاست پسنديءَ جي پُر فريب پردن ۾ لڪايو ويندو هو، سئفٽ جي زندگيءَ جو ڳچ حصو ان سياسي ماحول ۾ گذريو. راڻي آئن جي ڪابينا جي ڪن وزيرن سان هن جا دوستانه تعلقات هئا. ملڪ جي سياسي معاملن ۾ هن سان مشورا ڪيا ويندا هئا، ۽ امير ۽ وزير ننڍين توڙي وڏين دعوتن ۾ هن کي هميشه گهرائيندا هئا. سئفٽ سياسي حلقن ۾ مقبوليت ۽ اهميت فقط پنهنجي قلم جي زور تي پيدا ڪئي، پر هو ان ماحول ۾ ترقي ڪري نه سگهيو..[1] سئفٽ دوستيءَ جي ناتن ۽ ذاتي لاڳاپن ۾ سياسي چالبازين جي دخل اندازيءَ کي هميشه برو سمجهندو هو، تنهنڪري هن جا امير ۽ وزير دوست هميشه سندس سادگيءَ مان فائدا وٺندا رهندا هئا. پر پڇاڙيءَ تائين هن جي مستقبل کي سڌارڻ ۾ هنن پاڻ سندس ڪا خاص مدد ڪانه ڪئي. سئفٽ جي هيءَ آرزو هوندي هئي ته کيس بشپ (وڏي پادريءَ) جو عهدو حاصل ٿئي. پر جيستائين ”ڊچيس آف سمرسيٽ“ جيئري رهي، هو بشپ ٿي نه سگهيو، ڊچيس آف سمرسيٽ جنهن تي هن پنهنجي ٻئي مڙس کي مارائڻ جي تهمت مڙهي هئي، راڻي آئن جي خاص درٻارين مان هئي، ۽ سدائين سئفٽ جي خلاف راڻي آئن جا پيئي ڪَن ڀريندي هئي. هوءَ راڻيءَ جي وفات کانپوءِ مُئي. گهڻين نااميدين کان پوءِ سئفٽ کي سينٽ پئٽرڪ چرچ (ڊبلن _آئرلينڊ) جو ڊِين (پادري) مقرر ڪيو ويو. هو هڪڙي هنڌ چئي ٿو ته ”منهنجي درٻاري دوستن هڪ اهڙي ملڪ ۾ منهنجي تقرري ڪرائي آهي، جتي آءٌ پاڻ کي ملڪ بدر سمجهان ٿو.“ هن انهن دوستن جي وزارتن کي بچائڻ لاءِ مضمون لکيا، ساڻن سازشن ۾ شريڪ ٿيو، ۽ دشمن پيدا ڪيائين. پر آخر ۾ نتيجو هي مليس، جو هڪ ننڍي عهدي ڪاڻ لنڊن ڇڏڻي پيس. جيتوڻيڪ سياسي ماحول ۾ رهي، هن کي ڪو خاص مالي فائدو نه ٿيو، پر ان مان سندس ادب ۾ سياسي ۽ سماجي طنز جي فني لياقتن کي جرڪڻ جو سٺو موقعو مليو. ان زماني ۾ هن ”هڪ ٽب جي ڪهاڻي“ (A Tale of Tab) جهڙو هڪ اعليٰ مضمون لکيو، جيڪو عيسائيت جي ڪئٿولڪ ۽ پيوريٽن فرقن تي هڪ عميق طنز آهي..حوالي جي چڪ: Closing </ref> missing for <ref> tag پر ٻئي ڀاڱي ۾ سئفٽ جي طنزن ۾ شوخيءَ جو عنصر غالب آهي. ان ڀاڱي جي طنزيه شوخي انسان جي تهذيب ۽ ان ۾ سندس ايمان ۽ فخر تي حملا ڪري ٿي، لليپٽ ۾ گليور جسماني توڙي اخلاقي لحاظ کان ان ملڪ جي ماڻهن کان برتر هو، پر ”برابڊنگ نئگ“ ۾ اچي حالتون بدلجي وڃن ٿيون. هتي گليور برابڊنگ نئگ جي ماڻهن جي مقابلي ۾ جسماني ۽ اخلاقي لحاظ کان هيچ ۽ ڪمتر ٿيو پوي. ٻئي ڀاڱي جا اهم باب ته اُهي آهن، جن ۾ گليور ۽ برابڊنگ نئگ جي بادشاهه جي وچ ۾ مباحثو ٿئي ٿو. ”گليور جو سفر“ جو ٽيون ڀاڱو سڄي ڪتاب جي اسڪيم ۾ ٺهڪي نٿو اچي، ان هڪڙي ڀاڱي ۾ سئفٽ چئن مختلف ۽ انوکن ملڪن جو احوال ڏئي ٿو، پر انهن ملڪن جي جدا جدا قصن ۾ ڪوبه ربط نه آهي. سڀ قصا ٽڙيل پکڙيل آهن، ته وري انهن ملڪن جي بيان جي ذريعي انساني سماج ۽ انساني کوجنائن تي پيش ڪيل طنز ئي ايتري اهم آهي. .[2]گليور جو چوٿون سفر ”وينمن جي ملڪ ڏانهن سفر“ جي نالي سان آهي. ان ۾ پلاٽ ۽ مرڪزي خيال جي هم آهنگي ۽ تسلسل عروج تي پهتل آهي. ان کان سواءِ طنزيه انداز بيان ۽ ڪردارن جي پيشڪش ايتريقدر ته شديد ۽ قوت ڀري آهي، جو هڪ عام پڙهندڙ تي پهريون تاثر هي ويهي ٿو، ته سئفٽ انسانيت سان نفرت ڪري ٿو. لليپٽ ۽ برابڊنگ نئگ جي سفرن جو مجموعي تاثر گهڻي قدر رڳو مزاحيه آهي. تنهنڪري ٻارن کي پهريان ٻه ڀاڱا پڙهڻ ۾ بيحد لطف ايندو آهي. پر چوٿين ڀاڱي ۾ انسان ۽ انساني سماج تي ايتريون ته جامع ۽ فصيح ٽوڪون ۽ طنزون ڪيل آهن، جو هڪ دفعو ته اسان جو انسان جي اشرف المخلوقات هئڻ مان ايمان ئي کڄي وڃي ٿو پر هي فقط ظاهري تاثر آهي، جنهن جي تائيد يا ترديد ان حصي کي تنقيد جي ڪسوٽيءَ تي پرکڻ کانپوءِ ڪئي ويندي.”وينمن جي ملڪ ڏانهن سفر“ جا ٻه مرڪزي خيال آهن. هڪ ته جڏهن انسان عقل جي زندگي نه گذاريندو آهي، تڏهن ذلت ۽ خواريءَ جي اوڙاهه ۾ ڪِري انتهائي حيوانيت جو روپ اختيار ڪندو آهي، ۽ ٻيو جڏهن ڪابه ساهه واري جنس عقل جي زندگيءَ کي پنهنجو ڪندي آهي، تڏهن اها نه فقط انسان کان اعليٰ ۽ برتر ٿيندي آهي، پر مثالي درجه ڪماليت کي وڃي رسندي آهي.[3]

حوالا[سنواريو]

  1. ڪتاب:گليور جو سير سفر؛ تعارف: رشيد آخوند ڪراچي 18- سيپٽمبر 1959ع
  2. ڪتاب:گليور جو سير سفر؛ تعارف: رشيد آخوند ڪراچي 18- سيپٽمبر 1959ع
  3. ڪتاب:گليور جو سير سفر؛ تعارف: رشيد آخوند ڪراچي 18- سيپٽمبر 1959ع