بورنو رياست

بورنو رياست
بورنو رياست
	رياست
	Borno State
Flag	Seal
	سانچو:Pluralize from text: امن جو گھرسانچو:Pluralize from text
	نائيجيريا جي نقشي بورنو رياست هائي لائٽ ڪيل
	جاگرافي بيهڪ: 11°30′N 13°00′E / 11.500°N 13.000°E
ملڪ	نائجيريا
قائم ٿيو	3 فيبروري، 1976ع
رياستي راڄڌاني	ميدوگوري
Government
• Body	بورنو رياست جي گورنمينٽ
• گورنر	باباگانا عمارا زولم (آل پروگريسيوز ڪانگريس (APC))
• ڊپٽي گورنر	عمر عثمان ڪادافور
• قانون ساز	بورنو اسٽيٽ هائوس آف اسيمبلي
• سينيٽر	* ڪاڪا شيهو لوان (APC) محمد طاهر مونگونو; محمد علي ندومي;
• ايوان نمائندگان	فهرست
Area
• Total	70,898 ڪ.م2 (27,374 ميل2)
• Rank	36 رياستن ۾ ٻيو

بورنو (Borno State) نائيجيريا جي اتر-اوڀر جيو پوليٽيڪل زون ۾ هڪ رياست آهي.،^[4] ان جي اولهه ۾ يوبي ریاست، ڏکڻ اولهه ۾ گومبي ریاست ۽ ڏکڻ ۾ اداماوا رياست آهي. ان جي اوڀر واري سرحد ڪيمرون سان قومي سرحد جو حصو بڻجي ٿي، ان جي اترئين سرحد نائجر سان قومي سرحد جو حصو بڻجي ٿي ۽ ان جي اتر اوڀر واري سرحد چاڊ سان قومي سرحد ٺاهي ٿي. اها نائيجيريا جي واحد رياست آهي جن جي سرحد ٽن ملڪن سان آهي. رياست جو نالو تاريخي امارت بورنو مان نڪتل آهي. امارات جو پراڻو گاديءَ جو هنڌ، ميدوگوري اڃا تائين رياست جي گاديءَ جي حيثيت سان ڪم ڪري رهيو آهي. رياست سال 1976ع ۾ ٺهي هئي جڏهن اڳوڻي اتر اوڀر رياست کي ٽوڙيو ويو. ان ۾ اصل ۾ اهو علائقو به شامل هو جيڪو هاڻي يوبي رياست آهي، جيڪي 1991ع ۾ هڪ الڳ رياست بڻجي وئي.^[5]

بورنو ايراضي جي لحاظ کان، نائيجر رياست جي پٺيان، ٻئين نمبر تي وڏي رياست آهي، پر آبادي جي لحاظ کان، 2016ع جي اندازي مطابق 58 لک جي آبادي سان يارهين نمبر تي آهي.^[6] جاگرافيائي طور تي، رياست اتر ۾ نيم ريگستاني ساحلي سوانا ۽ وچ ۾ اولهه سوڊاني سوانا جي وچ ۾ ورهايل آهي. ڏکڻ ۽ ڏکڻ اوڀر ۾ جابلي منڊارا پليٽ جو هڪ حصو آهي. رياست جي ڏاکڻي اتر-اوڀر ۾ چاڊ ڍنڍ جو نائيجيريا وارو حصو آهي، جيڪو چاڊ ڍنڍ جي ٻوڏ واري سوانا ماحولياتي علائقو آهي. چاڊ ڍنڍ يوبي ندي، جيڪا نائجر سان رياست جي سرحد ٺاهي ٿي، ذريعي کارائي ٿي. رياست جي وچ ۾ چاڊ ڍنڍ نيشنل پارڪ آهي، هڪ وڏو قومي پارڪ جنهن ۾ نائيجيريا ۾ آخري بچيل آفريڪي هاٿين جي عارضي رڍن سان گڏ ڪاری تاج وارو پکي، اسپاٽ ٿيل بگهڙ، پٽاس ڀولڙن ۽ روان بارا سڳن جي آبادي شامل آهي. بهرحال، پارڪ جو هڪ حصو، سامبيسا ٻيلو، جيڪو سال 2010ع جي شروعات ۾ بوڪو حرام پاران قبضو ڪيو ويو، ڪيترن ئي جانورن کي ڀڄڻ تي مجبور ڪيو؛^[7] سال 2019ع ۽ 2020ع تائين وڏا جانور نه ڏٺا ويا، جيستائين لڏپلاڻ ڪندڙ هاٿين جو هڪ وڏو ڌڙو بورنو ڏانهن موٽيو.^[8]^[9]

بورنو رياست ڪيترن ئي نسلي گروهن ذریعي ڪيترن ئي سالن کان آباد آهي، جن ۾ مرڪزي علائقي ۾ ڊگھويڊ، گلاواڊا، گدوف، لامانگ، مافا ۽ منڊارا شامل آهن؛ انتهائي اتر اوڀر ۾ افاد، بدوما انتهائي ڏکڻ ۾ ڪنمبو وجا ۽ ڏکڻ ۾ ڪباڪو، ڪموي، ڪلبا ۽ مارگي گروپ آهن. جڏهن ته ڪنوري ۽ شوا عرب رياست جي اتر ۽ مرڪز ۾ رهن ٿا. مذهبي طور تي، رياست جي آبادي جي وڏي اڪثريت (~ 85٪) مسلمان آهن ننڍن عيسائي ۽ روايتي اقليتن سان (خاص طور تي ڏکڻ ۾) هر هڪ جي لڳ ڀڳ 7٪ تي.

سال 700ع جي ڏهاڪي کان، جيڪا هاڻي بورنو رياست آهي، اها ڪانيم سلطنت جي علائقي ۾ هئي، هڪ سلطنت جيڪا جديد دور جي ڏاکڻي ليبيا (فيزان) ڏکڻ کان وٺي هاڻوڪي چاڊ جي اڪثر حصي کان وٺي جديد ڏينهن جي بورنو رياست تائين پکڙيل هئي. سال 1300ع جي آخر ۾، ڪانيم سلطنت کي ناڪام جنگين کان پوء منتقل ٿيڻ تي مجبور ڪيو ويو، طاقت حاصل ڪرڻ کان اڳ بورنو سلطنت بڻجي ويو ۽ ايندڙ 500 سالن تائين وسيع علائقي تي حڪمراني ڪئي. اهو سال 1800ع جي شروعات تائين نه هو جڏهن فولاني جهاد خاص طور تي سلطنت کي ڪمزور ڪيو، ته بورنو کي رد ڪرڻ شروع ڪيو. جديد ڏينهن جي ڏاکڻي بورنو رياست جو گهڻو حصو جنگين ۾ قبضو ڪيو ويو ۽ سوڪوٽو خلافت جي تحت ادماوا امارت ۾ شامل ڪيو ويو. اٽڪل 80 سالن کان پوءِ، ربيع الزبير، هڪ سوڊاني جنگجو، سلطنت کي فتح ڪيو ۽ حڪومت ڪئي، جيستائين هو سال 1900ع ۾ ڪوسري جي جنگ ۾ فرانسيسي فوجن هٿان مارجي ويو. آدموا امارات کي نوآبادياتي طاقتن پاران پڻ شڪست ڏني وئي، آدموا جنگ جرمني ۽ برطانوي سلطنت کي وڃائي ڇڏيو. ٻئي رابيه جون زمينون (بعد ۾ بورنو امارت جي طور تي بحال ڪيون ويون) ۽ ادماوا امارات وري نوآبادياتي طاقتن ۾ ورهائجي ويا، جديد ڏينهن جي بورنو رياست جرمني ۽ برطانوي سلطنت جي وچ ۾ ورهايل هئي.

برطانوي ڪنٽرول واري علائقي کي اتر نائيجيريا پروڪٽوريٽ ۾ شامل ڪيو ويو جيڪو بعد ۾ سال 1960ع ۾ نائيجيريا جي طور تي آزاد ٿيڻ کان اڳ برٽش نائيجيريا ۾ ضم ٿي ويو. جرمن ڪيمرون جيستائين اتحادي فوجون پهرين عالمي جنگ جي ڪيمرون مهم دوران ڪيمرون تي حملو ڪري ان تي قبضو ڪيو. جنگ کان پوءِ، جيڪو هاڻي بورنو رياست جو اڀرندو علائقو آهي، سال 1961ع تائين برطانوي ڪيمرون جي اندر اتر ڪيمرون جو حصو بڻجي ويو، جڏهن نائيجيريا سان گڏ هڪ ريفرنڊم ٿيو. اصل ۾، جديد ڏينهن جي بورنو رياست آزاديءَ کان پوءِ سال 1967ع تائين اتر واري علائقي جو حصو هئي جڏهن علائقي کي ورهايو ويو ۽ علائقو اتر۔اوڀر رياست جو حصو بڻجي ويو. اتر۔اوڀر رياست جي ورهاڱي کان پوء، بورنو رياست 3 فيبروري، 1976ع تي ڏهن ٻين رياستن سان گڏ ٺاهي وئي. رياستي حيثيت کان پندرهن سالن بعد، رياست جي اولهه ۾، يوبي اسٽيٽ ٺاهڻ لاءِ LGAs جو هڪ گروپ ٽوڙيو ويو. نئين سالن بعد، سال 2000ع جي شروعات ۾، رياست اسلامي گروپ بوڪو حرام جو مرڪز بڻجي وئي جڏهن کان سال 2009ع ۾ ان جي بغاوت شروع ٿي. 2012ع کان 2015ع تائين، بغاوت ڊرامائي طور تي وڌي وئي، رياست جو گهڻو حصو گروپ جي قبضي هيٺ اچي ويو، جنهن جلد ئي سال 2015ع ۾ دنيا جو سڀ کان خطرناڪ دهشتگرد گروپ بڻجي ويو ۽ لکين ماڻهن کي پنهنجن گهرن مان مجبور ڪيو. ^[10] اصل بوڪو حرام گروپ ۽ اسلامي رياست جي وچ ۾ دهشتگردن جي اندر ويڙهه سان گڏ سال 2015ع جي وڏي ملٽي نيشنل حملي جي پٺيان؛ اولهه آفريڪا جو صوبو الڳ ٿي ويو، گروپ کي مجبور ڪيو ويو ان جي مضبوط قلعن کان سامبيسا ٻيلي ۽ ڍنڍ چاڊ جي ڪجهه ٻيٽن ۾ 2017 تائين؛ تنهن هوندي به، دهشتگرد رياست جي لاءِ خطرو بڻيل رهيا آهن، جن سان شهري ۽ فوجي ٻنهي هدفن تي مسلسل حملا ٿيندا رهيا آهن.^[11]

جزوي طور تي زرعي بنياد تي رياست جي طور تي، ڳوٺاڻي بورنو رياست جي معيشت بوڪو حرام جي بغاوت کان اڳ جانورن ۽ فصلن تي تمام گهڻو انحصار ڪندي هئي جڏهن ته رياست جي گاديءَ جو هنڌ ميدوگوري هڪ وڏو علائقائي واپار ۽ خدمت جو مرڪز آهي. ^[12] تنهن هوندي، بغاوت جي سالن کان پوءِ ترقي کي متاثر ڪرڻ ۽ رياست جي ڳوٺاڻن علائقن مان هارين کي مجبور ڪرڻ، بورنو ملڪ ۾ تيرهين نمبر تي گهٽ انساني ترقي واري انڊيڪس آهي پر جيئن ته بغاوت سال 2016ع کان ٿورو گهٽجي وئي آهي، ترقي جي تجديد ڪئي وئي آهي.^[13]^[14]^[15]

سال 2022ع ۾ اتر اولهه نائيجيريا ۾ علائقائي ڪنٽرول

سال 2022ع تائين، بورنو رياست جو گهڻو حصو ISWAP جي قبضي ۾ آهي.^[16]

تاريخ

جاگرافي

موسم

آباديات

ٻوليون

مذهب

انتظامي ڊويزن

مقامي حڪومتي علائقا

معيشت

قدرتي وسيلا

ڪمپنيون/صنعتون

تعليم

ٽرانسپورٽ

قابل ذڪر ماڻهو

پڻ ڏسو

باب:آفريڪا

ٻاهريان ڳنڍڻا

وڪيميڊيا العام ۾ بورنو رياست سان لاڳاپيل ابلاغي مواد ڏسو.

Boko Haram Fighting for their Last Territorial Stronghold, midwestdiplomacy.com, 23 April 2015

حوالا

↑ "Borno (State, Nigeria) - Population Statistics, Charts, Map and Location". www.citypopulation.de.
↑ ^2.0 ^2.1 Okeowo, Gabriel; Fatoba, Iyanuoluwa, وڪي نويس. (2022-10-13). "State of States 2022 Edition" (PDF). Budgit.org. BudgIT. حاصل ڪيل 2023-03-07.
↑ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org. حاصل ڪيل 2018-09-13.
↑ انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین. "Borno State".
↑ "This is how the 36 states were created". Pulse.ng. حاصل ڪيل 15 December 2021.
↑ "Population 2006-2016". National Bureau of Statistics. حاصل ڪيل 14 December 2021.
↑ Olugbode, Michael. "Sambisa Forest From Nature Conservation to Terrorists Haven". ThisDay. وقت 9 May 2015 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 15 December 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Collyer, Rosie. "Elephant herd sighted in Nigeria's Boko Haram warzone". Radio France Internationale. حاصل ڪيل 15 December 2021.
↑ "Elephants return to war zone". The Elephant Protection Initiative. حاصل ڪيل 15 December 2021.
↑ Pisa, Katie; Hume, Tim. "Boko Haram overtakes ISIS as world's deadliest terror group, report says". CNN. حاصل ڪيل 16 December 2021.
↑ Odunsi, Wale. "Boko Haram, ISIS, ISWAP threat in Nigeria increasing – Osinbajo notifies US". Daily Post. حاصل ڪيل 16 December 2021.
↑ "Maiduguri: living in Boko Haram territory". eNCA. وقت 19 October 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 16 December 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Human Development Indices". Global Data Lab. حاصل ڪيل 15 December 2021.
↑ "Achieving common development objectives in Borno State". Mercy Corps. حاصل ڪيل 16 December 2021.
↑ Tayo, Teniola. "Maiduguri's economic revival could be a lifeline for Lake Chad Basin". Institute for Security Studies. حاصل ڪيل 16 December 2021.
↑ "ISWAP Still Controls Vast Areas of Guzamala in Northeast".

[1] "Borno (State, Nigeria) - Population Statistics, Charts, Map and Location". www.citypopulation.de.

[C-GIDD_GDP-2] 2.0 ^2.1 Okeowo, Gabriel; Fatoba, Iyanuoluwa, وڪي نويس. (2022-10-13). "State of States 2022 Edition" (PDF). Budgit.org. BudgIT. حاصل ڪيل 2023-03-07.

[GlobalDataLab-3] "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org. حاصل ڪيل 2018-09-13.

[4] انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین. "Borno State".

[5] "This is how the 36 states were created". Pulse.ng. حاصل ڪيل 15 December 2021.

[6] "Population 2006-2016". National Bureau of Statistics. حاصل ڪيل 14 December 2021.

[7] Olugbode, Michael. "Sambisa Forest From Nature Conservation to Terrorists Haven". ThisDay. وقت 9 May 2015 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 15 December 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[8] Collyer, Rosie. "Elephant herd sighted in Nigeria's Boko Haram warzone". Radio France Internationale. حاصل ڪيل 15 December 2021.

[9] "Elephants return to war zone". The Elephant Protection Initiative. حاصل ڪيل 15 December 2021.

[10] Pisa, Katie; Hume, Tim. "Boko Haram overtakes ISIS as world's deadliest terror group, report says". CNN. حاصل ڪيل 16 December 2021.

[11] Odunsi, Wale. "Boko Haram, ISIS, ISWAP threat in Nigeria increasing – Osinbajo notifies US". Daily Post. حاصل ڪيل 16 December 2021.

[12] "Maiduguri: living in Boko Haram territory". eNCA. وقت 19 October 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 16 December 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[HDI-13] "Human Development Indices". Global Data Lab. حاصل ڪيل 15 December 2021.

[14] "Achieving common development objectives in Borno State". Mercy Corps. حاصل ڪيل 16 December 2021.

[15] Tayo, Teniola. "Maiduguri's economic revival could be a lifeline for Lake Chad Basin". Institute for Security Studies. حاصل ڪيل 16 December 2021.

[16] "ISWAP Still Controls Vast Areas of Guzamala in Northeast".

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]