محمد الادريسي

محمد الادريسي Muhammad al-Idrisi
سيوتا ۾ ادريسي جو مجسمو
پيدائش	1100ع سيوتا، المورد خاندان (اڄوڪي اسپين)
وفات	1165ع (عمر 64-65) سيوتا، الموحد خلافت (اڄوڪي اسپين)
شھرت جو ڪارڻ	ٽئبولا روجيريانا Tabula Rogeriana
'سائنسي پيشو'
شعبو	جاگرافيدان، ليکڪ، سائنسدان، نقشا نگار (cartographer)

ابو عبدالله محمد الادريسي (عربي ٻولي: أبو عبد الله محمد الإدريسي القرطبي الحسني السبتي؛ لاطيني ٻولي: Dreses) عرب جو مشهور مؤرخ ۽ جاگرافي نويس هو، محمد الادريسيءَ جي نالي سان بہ سڏيو ويو، سبتہ (Ceuta)، مغرب اقصيٰ (موجودہ اسپین) ۾، 492 ھجری/1099عیسوی ۾ ڄائو. قرطبہ، (اسپين) ۾ تعليم حاصل ڪيائين. آفريڪا ۽ يورپ جي ڪيترن ئي ملڪن جي سياحت ڪيائين ۽ اتان جي ڪارآمد معلومات حاصل ڪيائين. آخرڪار صقليہ (Scisly) جي نارمن بادشاھ راجر ٻئين کيس پنهنجي درالحڪومت پلرمو ۾ گهرايو. ادريسيءَ سندس فرمائش تي دنيا جو نقشو ۽ مفصل جاگرافي ”نزهت المشتاق“ جي نالي سان تصنيف ڪئي، جيڪا هڪ مستند ڪتاب جي حيثيت سان صدين تائين مشرق ۽ مغرب ۾ مقبول رهي. هن بادشاھ لاءِ چانديءَ جو ڪرو (Tabula Rogeriana) بہ ٺاهيو هو. سال 549 ھجری/1154ع ۾ وفات ڪيائين.

شروعاتي زندگي

ادريسي

الادريسي اتر آفريڪا ۽ الاندلس جي حمود خاندان ۾ پيدا ٿيو. مڃيو وڃي ٿو ته الادريسي سال 1100ع ۾ سيوٽا شهر ۾ پيدا ٿيو، جيڪو ان وقت الموراودون جي قبضي ۾ هو، جتي هن جو ڏاڏو حمود ملاقہ جي زوال کان پوءِ غرناطہ جي زريون ڏانهن آباد ٿيڻ تي مجبور ٿي ويو هو. هن پنهنجي شروعاتي زندگيءَ جو گهڻو حصو اتر آفريڪا ۽ الاندلس (ان وقت جو مسلم اسپين ۽ پرتگال) جي سفر ۾ گذاريو ۽ لڳي ٿو ته هن ٻنهي خطن بابت تفصيلي ڄاڻ حاصل ڪئي آهي. هن اناطوليا (موجودہ ترڪي) جو دورو ڪيو جڏهن هو 16 سالن جو هو. هن قرطبہ جي يونيورسٽي ۾ پڙهيو. هن جا سفر هن کي يورپ جي ڪيترن ئي حصن ۾ وٺي ويا جن ۾ پرتگال، پائيرینيز، فرينچ ائٽلانٽڪ ساحل، هنگري ۽ جورويڪ (هاڻي يارڪ جي نالي سان مشهور آهي).

ٽئبولا روجيريانا

Reproduction of al-Idrisi's planisphere (as a globe) by the Sharjah Museum of Islamic Civilization (UAE).

مشهور ثقافت ۾

• طارق علي جي ڪتاب ”پالرمو ۾ سلطان“ ۾ بنيادي ڪردار الادريسي هو.
• ڪرول سيزمانوسڪي جي سال 1926ع جي اوپيرا، "ڪنگ راجر" ۾ الادريسي هڪ اهم ڪردار آهي.
• الادريسي زين جوخدار جي ناول "دي ميپ آف سالت اینڈ استار" ۾ هڪ مددگار ڪردار آهي.
• سال 2019ع ۾، فيڪٽم فائونڊيشن الادريسي جي دنيا جي نقشي، بوڊليان لائبريري ۾ موجود نقشن جي بنياد تي نزهت المشتاق جي ڪاپي، جي هڪ تشريح، هڪ سلور ڊسڪ 2 ميٽر قطر جي تيار ڪئي.

گيلري

• 
  12هين صدي جي وچ ڌاري عالم ادريسي جي جاگرافي مان ورتل دنيا جو عام نقشو. ٻيو نسخو وڏي فونٽ م.
• 
  هندي سمنڊ جو 12ھین صدي عيسوي جو نقشو الادريسي طرفان.
• 
  الادريسي جو نقشو اتر اولهه فارسي سلطنت (فارس) جو جيڪو هاڻي ايراني آذربائيجان ۽ ڪيسپين سمنڊ آهي
• 
  الادريسي جو مارمارا علائقي جي اترين سامونڊي ڪناري جو نقشو.
• 
  بلقان جو نقشو الادريسي طرفان.
• 
  بلقان جي الادريسي جو نقشو سينٽ پيٽرسبرگ ۾ نقل.
• 
  ٽئبولا روجيريانا، الادريسيءَ جو آبیريئن جزيره نما جو نقشو.
• 
  ٽئبولا روجيريانا، الادريسيءَ جو آبیريئن جزيره نما جو نقشو.
• 
  فن لينڊ جو تفصيل الادريسي طرفان.
• 
  الادريسي جي مطابق سينیگال نديء جو نقشو.

پڻ ڏسو

• البڪري
• ابن جبير
• ابو الصلت
• نقشا نگاري جي تاريخ
• اسلامي جاگرافي
• سائنسدانن جي فهرست

خارجي لنڪس

• Ahmad, S. Maqbul, "Al-Idrīsī, Abū, 'Abd Allāh Muḥ̣ammad Ibn Muḥ̣ammad Ibn 'Abd Allāh Ibn Idrīs, Al-Sharīf Al-Idrīsī", Complete Dictionary of Scientific Biography, Encyclopedia.com  .
• Britannica
• Online exhibition, Bibliothèque nationale de France (French)
• Idrisi's world map, Library of Congress. Konrad Miller's 1927 consolidation and transliteration, with high-resolution zoom browser.
• Online Galleries, History of Science Collections, University of Oklahoma Libraries High resolution images of works by al-Idrisi in .jpg and .tiff format.
• IDRISI GIS home page
• "Travels into the Inland Parts of Africa: Containing a Description of the Several Nations for the Space of Six Hundred Miles up the River Gambia" features English translations of work by al-Idrisi. The manuscript dates from 1738.
• Original Nuzhatul Mushtaq text آرڪائيو ڪيا ويا 2017-05-30 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.