آفريڪا ۾ اسلام

دین اسلام پنهنجي شروعات کان وٺي آفریڪي کنڊ ۾ مرڪزي اھميت وارو مذھب رهيو آهي. آفريڪا پهريون براعظم هو جنهن ۾ اسلام ستین صدي عيسوي جي شروعات ۾ ڏکڻ اولهه ايشيا کان پکڙجي ويو. دنيا جي مسلمان آبادي جو تقريباً ٽيون حصو آفريڪا ۾ رهي ٿو. مسلمانن موجوده جيبوتي ۽ صوماليا کي پار ڪري اڄوڪي ايريٽيريا ۽ ايٿوپيا ۾ اڪسوم بادشاهت ڏانهن پناهه وٺڻ لاءِ لڏپلاڻ ڪيو. اسلام جو پيغام آفريڪا تائين پهتو ۽ وڏي پيماني تي شايع ٿيو، پوءِ اسلام آفريڪا کنڊ جي ثقافت، تهذيب ۽ تاريخ جو هڪ لازمي حصو بڻجي ويو.

آفريڪا ۾ مسلم آبادي جي تناسب تي متضاد ڊيٽا موجود آهن. برٽينيڪا آن لائن موجب سال 2010ع ۾ آفريڪا ۾ مسلمانن جي آبادي 42,19,38,820 (40.84 سيڪڙو) هئي، جڏهن ته عيسائين جي آبادي 48,88,80,000 (47.32 سيڪڙو) هئي، افريقي روايتي مذهبن (قومي مذهبن) جي پيروڪارن جو تعداد 10,95,92,000 (10.6 سيڪڙو) هئي. ٻين مذهبن جي پوئلڳن جو انگ 1,26,32,200 (1.22 سيڪڙو) هو ۽ آفريڪا جي ڪل آبادي 1,03,30,43,000 هئي.^[1] برطانوي انسائيڪلوپيڊيا (2003ع) ۽ ورلڊ بڪ انسائيڪلوپيڊيا جی مطابق، اسلام آفريڪا ۾ سڀ کان وڏو مذهب آهي، جنهن جي پٺيان عيسائيت آهي.^[2] ان کان علاوه، سڄي دنيا ۾ مسلمانن جي ڪل آبادي جي لحاظ کان، مسلمانن جو هڪ چوٿون حصو آفريڪا ۾ رهیی ٿو.^[3]

دنيا ۾ مسلمانن جي وڏي سني اڪثريت (90 سيڪڙو) وانگر، آفريڪا ۾ اڪثر مسلمان پڻ سني آهن. آفريڪا ۾ اسلام جي پيچيدگي ڪيترن ئي افريقي ملڪن ۾ فڪر، روايتن ۽ آوازن جي مختلف اسڪولن ۾ ظاهر ٿئي ٿي. ڪيتريون ئي آفريڪي قومون، اڪثر ڪري اتر، اولهه ۽ اوڀر آفريڪا ۾ اسلام کي پنهنجو روايتي مذهب سمجهن ٿيون.

تاريخ

آفريڪا ۾ اسلام جي موجودگي 7هين صدي عيسويء ۾ ڳولي سگهجو ٿا، جڏهن رجب، 8 سال هجرت کان اڳ، يا مئي 614ع ۾ پيغمبر محمد صلي الله عليه وآله وسلم پنهنجي ڪيترن ئي ابتدائي ساٿين، جيڪا مڪي جي مشرڪن رهاڪن جي ظلمن کي منهن ڏئي رهيا هئا، کي ڳاڙهي سمنڊ پار حبشه جي اڪسوم سلطنت ۾ پناهه وٺڻ لاء حڪم ڏنو. اسلامي روايتن ۾، هن واقعي کي پهرين هجرت يا هجرت اولي طور سڃاتو وڃي ٿو. 23 مسلمانن حبشه ڏانهن هجرت ڪئي جتي انهن جي حفاظت هتان جو بادشاهه، اصمحه نجاشي ڪئي، جنهن بعد ۾ اسلام قبول ڪيو. انهن جي پٺيان ساڳئي سال 101 مسلمان حبشه ڏانهن هجرت ڪيا. انهن مان گهڻا مسلمان سال 7 هجري ۾ مديني واپس آيا پر ڪجهه پاڙيسري زيلا (موجوده ڏينهن صوماليا) ۾ آباد ٿيا، جيڪو ان وقت بلاد البربر ("بربرن جي سرزمين") جو حصو هو. زيلا ۾ انهن 627 عيسوي ۾ مسجد القبلتين ("ٻن قبلن واري مسجد") ٺاهي. هن مسجد جا ٻه قبلا هئا، ڇاڪاڻ ته اها مسجد نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم کي قبلي جي يروشلم کان مڪي ڏانھن ڪرڻ جي حڪم اچڻ کان اڳ ٺاهي وئي هئي. انهن آفريڪا جي سڀ کان پراڻي مسجد پڻ تعمير ڪئي، اها مسجد اصحابن جي مسجد جي نالي سان اج به اريٽيريا جي شهر مساوا ۾ موجود آهي.^[4] مساوا ۾ هن مسجد جو هي قبلو به يروشلم ڏانهن اشارو ڪري ٿو، جيتوڻيڪ هاڻي بند ٿي چڪو آهي ۽ مسجد ۾ پنج وقت جي نمازون مڪي جي طرف قبله سان ٿينديون آهن.^[5]

سال 20 هجري بمطابق 641ع ۾، خليفي عمر بن الخطاب جي دور ۾، مسلمان فوجون موجوده مصر تي قبضو ڪيو ۽ ايندڙ سال موجوده لبيا کي فتح ڪيو. مسلم فوجون وري 27 ھجري بمطابق 647 عيسوي ۾ ٽين راشد خليفي عثمان ابن عفان جي دور ۾ موجوده تيونس ڏانھن وڌيون. اتر آفريڪا جي فتح اموي خاندان جي تحت جاري رهي، جنهن الجزائر جي ڪجهه حصن کي 61 هجري بمطابق 680 عيسوي ۽ ايندڙ سال 62 هجري ۾ مراڪش کي اسلامي سلطنت ۾ شامل ڪيو. بعد ۾ مسلمان لشڪر 92 هجري بمطابق 711 عيسوي ۾ جبرالٽر جي آبنائي پار ڪري اسپين، يورپ پهتو. اسلام 10هين صدي عيسويء دوران اولهه آفريڪا ۾ سينيگال درياء تي المورد خاندان جي تحريڪ جي شروعات سان رفتار حاصل ڪئي ۽ ڪيترائي حڪمران ۽ بادشاهه اسلام قبول ڪيو. اسلام پوءِ واپار ۽ تبليغ ذريعي براعظم جي ڪيترن ئي حصن ۾ سست رفتاريءَ سان پکڙجي ويو.^[7] انهيءَ عرصي دوران اتر ۽ اولهه آفريڪا جي هن مسلمانن کي يورپين مور (Moors) جو نالو ڏنو.^[8] نائين صدي کان مسلم رياستون آفريڪا جي سڱ ۾ قائم ٿين شروع ٿيون ۽ ٻارهين صدي ۾ ڪلوا جي مسلم سلطنت ڏکڻ طرف موزمبيق تائين پکڙيل هئي. اسلام 19هين صدي جي ٻئي اڌ ۾ زنجيبار سلطنت جي تحت ملاوي ۽ ڪانگو ۾ داخل ٿيو. اڻويهين صديءَ جي آخر ۽ ويهين صديءَ جي شروعات تائين آفريڪا جي پنهنجي نوآبادين ۾، انگريزن مزدور قوت کي هندستان کان آندو، جنهن ۾ ڪجهه هندستاني مسلمان به شامل هئا.

موغاديشو، صوماليا ۾ "اسلامي ايڪتا جي مسجد" آفريڪي سڱ ۾ سڀ کان وڏي مسجد آهي

اسلام اتر صوماليا جي ساحل تي جلد ئي عرب جزيره نما کان، هجرت کان ٿورو پوءِ متعارف ڪرايو ويو. زيلا شھر جي ٻه محراب واري، مسجد القبلتين 7هين صدي عيسويءَ جي آهي ۽ شهر جي قديم ترين مسجد آهي. 9هين صدي جي آخر ۾، اليعقوبي لکيو ته مسلمان اتر صوماليا جي سامونڊي ڪناري سان گڏ رهندا هئا. هن اهو به ذڪر ڪيو ته عدل سلطنت جي گاديءَ جو هنڌ هن شهر ۾ هو، جنهن مان معلوم ٿئي ٿو ته عدل سلطنت جو زيلا شهر سان گڏ ان جو هيڊ ڪوارٽر گهٽ ۾ گهٽ 9هين يا 10هين صدي عيسويءَ جو آهي. آئي.ايم. ليوس جي مطابق، رياست مقامي خاندانن جي طرفان سنڀالي وئي، جن پڻ ساڳئي طرح قائم ڪيل سلطنت موغاديشو جي ڏکڻ ۾ ساحلي بينادير علائقي ۾ حڪومت ڪئي. عدل سلطنت جي تاريخ هن جي بنياد واري دور کان وٺي اڳتي هلي پاڙيسري حبشه سان جنگن سان منسوب ڪئي ويندي آهي.

ايندڙ صدين ۾، مسلم واپاري نيٽ ورڪن جو تسلسل، نسب، واپار ۽ صوفي برادريءَ سان جڙيل، اولهه آفريڪا ۾ هڪ انتها تي پهچي چڪو هو، جنهن ڪري مسلمانن کي زبردست سياسي اثر ۽ طاقت حاصل ڪرڻ جي قابل بڻايو. خليفي، عمر بن عبدالعزيز جي دور ۾، آفريڪا جو ان وقت جو گورنر، اسماعيل بن عبدالله، چيو ويندو آهي ته بربرن کي پنهنجي انصاف واري انتظاميه سان اسلام ڏانهن راغب ڪيو. ٻين شروعاتي قابل ذڪر مشنري ۾ عبدالله بن ياسين شامل آهي، جنهن هڪ تحريڪ شروع ڪئي جنهن سبب هزارين بربر اسلام قبول ڪيو. 13هين صدي عيسويءَ ۾، الحاج سليم سويريءَ غير مسلم حڪمران طبقن سان پرامن گڏيل بقاءَ لاءِ هڪ اھم نظرياتي دليل تيار ڪيو، جنھن کي سويرين روايت سڏيو ويو.

introduced to the northern Somali coast early on from the Arabian peninsula, shortly after the hijra. Zeila's two-mihrab Masjid al-Qiblatayn dates to the 7th century, and is the oldest mosque in the city.^[9] In the late 9th century, Al-Yaqubi wrote that Muslims were living along the northern Somali seaboard.^[10] He also mentioned that the Adal kingdom had its capital in the city,^[10]^[11] suggesting that the Adal Sultanate with Zeila as its headquarters dates back to at least the 9th or 10th century. According to I.M. Lewis, the polity was governed by local dynasties, who also ruled over the similarly-established Sultanate of Mogadishu in the littoral Benadir region to the south. Adal's history from this founding period forth would be characterized by a succession of battles with neighboring Abyssinia.^[11]^[12]

In the following centuries, the consolidation of Muslim trading networks, connected by lineage, trade, and Sufi brotherhoods, had reached a peak in West Africa, enabling Muslims to wield tremendous political influence and power. During the reign of Umar II, the then governor of Africa, Ismail ibn Abdullah, was said to have won the Berbers to Islam by his just administration. Other early notable missionaries include Abdallah ibn Yasin, who started a movement which caused thousands of Berbers to accept Islam.^[13] In the 13th century, Al-Hajj Salim Suwari formulated an important theological rationale for peaceful coexistence with the non-Muslim ruling classes called the Suwarian tradition.^[14] Many Islamic schools were purely oral, and most children leaving Koranic schools were able to recite the whole of the Quran in Arabic despite not being fluent themselves.^[15]^(pp196-197)

آفريڪا ۾ اسلام جي تاريخ ۽ اسلام آفريڪا ۾ ڪيئن پکڙجي ويو، خاص ڪري اتر ۽ آفريڪي سڱ ۾، ھميشه تڪراري رھيو آھي. اوقاف آفريڪا لنڊن جي سربراهه شيخ ڊاڪٽر ابو عبدالله عادلبو پنهنجي ڪتاب، "Movements of Islam in face of Empires and Kingdoms in Yorubaland" ۾ ڏکڻ اولهه نائيجيريا ۾ اسلام جي ابتدائي آمد بابت دعويٰ ڪيو آهي. هن عرب انٿروپولوجسٽ عبده بداوي جي ان دليل جي حمايت ڪئي ته ابتدائي مسلمان مشنرين اتر سوڊان ۾ ڪش سلطنت جي زوال ۽ براعظم ۾ سياسي طور تي گهڻ ثقافتي عباسي دور جي خوشحالي کان پنهنجي ڪمن مان فائدو ورتو، جنهن جي مطابق، هن جي مطابق، ڪيترن ئي نالن کي پيدا ڪيو. لڏپلاڻ، 9هين صدي جي وچ ۾ اولهه طرف سب سهارا آفريڪا ڏانهن منتقل ٿي. عادلابو عباسي خاندان (750-1258) جي مقبوليت ۽ اثرن جي طرف اشارو ڪيو، ٻيو وڏو خاندان جنهن حڪمرانن کي "خليفه" جو لقب ڏنو ويو، نيل جي واديءَ کان نائجر ۽ صحارا کان بنيوئي تائين عرب واپارين جو ٻين ثقافتي مسلمانن جي پرامن ۽ خوشحال لڏپلاڻ کي فروغ ڏنو. ڪجهه دليل ڏين ٿا ته اسلام کي اپنائڻ جو مقصد واپار کي وڌائڻ جي خواهش هئي، ڇاڪاڻ ته اسلام تجارتي سرگرمين کي منظم ڪرڻ لاء، خاص طور تي قرض ۽ سيڪيورٽي جي حوالي سان اخلاقي ضابطو مهيا ڪيو.

of Islam in Africa and accounts of how the religion spread, especially in North and the Horn of Africa, has always been contentious. Head of Awqaf Africa London, Sheikh Dr. Abu-Abdullah Adelabu has written in his Movements of Islam in face of the Empires and Kingdoms in Yorubaland claims about the early arrival of Islam in southwestern Nigeria. He seconded the Arab anthropologist Abduhu Badawi on the argument that the early Muslim missionaries had benefited their works from the fall of Kush in northern Sudan and the prosperity of the politically multicultural Abbasid period in the continent which, according to him, had created several streams of migration, moving west in the mid-9th century into Sub-Saharan Africa.^[16] Adelabu pointed at the popularity and influences of the Abbasid Dynasty (750–1258), the second great dynasty with the rulers carrying the title of 'Caliph' as fostering peaceful and prosperous migration of the intercultural Muslims from the Nile Valley to Niger as well as of the Arab traders from the desert to Benue. Some argue that adoption of Islam was motivated by the desire to enhance trade, as Islam provided a moral code of conduct to regulate commercial activities, especially with respect to credit and security.^[17]

اهڙيءَ طرح، سواحلي ساحل ۾، اسلام پنهنجو رستو، روايتي افريقي مذهبن جو مقابلو ڪندي، اندران ئي ڦهلايو. آفريڪا ۾ اسلام جي اها توسيع نه رڳو آفريڪا ۾ نئين برادرين جي قيام جو سبب بڻي ۽ ان سان گڏ پهرين سان موجود افريقي برادرين ۽ سلطنتن کي به اسلامي نمونن جي بنياد تي ترتيب ڏنو. درحقيقت، 11هين صدي عيسويء جي وچ ۾، ڪانيم سلطنت، جنهن جو اثر سوڊان تائين وڌيو، اسلام قبول ڪيو. ساڳئي وقت، اولهه آفريڪا ڏانهن وڌيڪ، بورنو سلطنت جا حڪمران اسلام قبول ڪيو. جيئن انهن بادشاهن اسلام قبول ڪيو، ان کان پوءِ انهن جي رعيت به ان جي پيروي ڪئي. 14هين صديءَ جي محقق ابن بطوطه، افريقين جي اسلام لاءِ جوش ۽ جذبي جي ساراهه ڪندي چيو، ته جمعي جي ڏينهن مسجدن ۾ ايترو ته رش هوندو هو جو جيستائين ڪو ماڻهو جلدي نه وڃي ته ويهڻ جي جاءِ ڳولڻ ناممڪن هو.

16هين صدي عيسويء ۾، عوادائي سلطنت ۽ ڪانو سلطنت اسلام قبول ڪيو ۽ بعد ۾ 18هين صدي عيسويء جي طرف، نائيجيريا تي ٻڌل سوڪوٽو خلافت، شيخ عثمان ڊان فوڊيو جي اڳواڻي ۾ فولاني جهاد ۾ اسلام کي ڦهلائڻ ۾ ڪافي ڪوششون ڪيون. اڄ، اسلام آفريڪا جي اترين اڌ، خاص طور تي اتر آفريڪا، آفريڪي سڱ ۽ سواحلي علائقي سان گڏوگڏ اولهه آفريڪا جو غالب مذهب آهي.

, in the Swahili coast, Islam made its way inland – spreading at the expense of traditional African religions.^[18] This expansion of Islam in Africa not only led to the formation of new communities in Africa, but it also reconfigured existing African communities and empires to be based on Islamic models.^[19] Indeed, in the middle of the 11th century, the Kanem Empire, whose influence extended into Sudan, converted to Islam. At the same time but more toward West Africa, the reigning ruler of the Bornu Empire embraced Islam.^[13] As these kingdoms adopted Islam, their subjects thereafter followed suit. In praising the Africans' zealousness to Islam, the 14th-century explorer Ibn Battuta stated that mosques were so crowded on Fridays, that unless one went very early, it was impossible to find a place to sit.^[13]

In the 16th century, the Ouaddai Empire and the Kingdom of Kano embraced Islam, and later toward the 18th century, the Nigeria based Sokoto Caliphate led by Usman dan Fodio exerted considerable effort in spreading Islam in the Fulani Jihad.^[13]

Today, Islam is the predominant religion of the northern half of Africa, mainly concentrated in North Africa, the Horn of Africa and the Sahel, as well as West Africa.

خاصيتون

Islam has been in Africa for so long, since its emergence on the Arabian peninsula, that some scholars have argued that it is a traditional African religion.^[20]

Although the majority of Muslims in Africa are non-denominational Muslims, Sunni^[21] or Sufi, the complexity of Islam in Africa is revealed in the various schools of thought, traditions, and voices that constantly contend for dominance in many African countries. Islam in Africa is not static and is constantly being reshaped by prevalent social, economic and political conditions.^[19]

Islam in Africa is often adapted to local cultural contexts and belief systems, thereby forming the continent's own orthodoxies. Different societies in Africa have generally appropriated Islam in both more inclusive ways, or in the more radical ways, as with the Almoravid movement in the Maghreb and Sahara.^[22]

Additionally, Islam in Africa has both local and global dimensions. On the local level, experts assert that Muslims (including African Muslims) operate with considerable autonomy and do not have an international organization that regulates their religious practices. This fact accounts for the differences and varieties in Islamic practices throughout the African continent. On the global level, Muslims in Africa are also part of the Ummah (Islamic community worldwide), and follow global issues and current events that affect the Muslim world with keen interest. With globalization and new initiatives in information technology, Muslims in Africa have developed and maintained close connections with the wider Muslim world.^[19]

Analysts argue that Muslims in Africa, like other Muslims in Asia, the Middle East and the rest of the world, seem to be locked into an intense struggle regarding the future direction of Islam. At core of the struggle are questions about the way in which Muslims should practice their faith. The scholars assert that the majority seems to prefer to remain on the moderate, tolerant course that Islam has historically followed. However, a relatively small, but growing group would like to establish a stricter form of the religion, one that informs and controls all aspects of society.^[19]

شريعت

The Sharīʿah of Islam broadly influences the legal code in most Islamic countries, but the extent of which its impact varies widely. In Africa, most states limit the use of Sharia to "personal-status law" for issues such as marriage, divorce, inheritance and child custody. With the exception of northern Nigeria in West Africa, secularism does not seem to face any serious threat in Africa, even though the new Islamic revival is having a great impact upon segments of Muslim populations. Cohabitation or coexistence between Muslims and non-Muslims remains, for the most part, peaceful.^[19]

Nigeria is home to Africa's largest Muslim population. In 1999, Nigeria's northern states adopted the Sharia penal code, but punishments have been rare. In fact, dozens of women convicted of adultery and sentenced to stoning to death have later been freed. Egypt, one of the largest Muslim states in Africa, claims Sharia as the main source of its legislation, yet its penal and civil codes are based largely on French law.

فرقا

قابل ذڪر سلطنتون

• گدابورسي اوغزات (1604 - 1885)

• هارلا سلطنت (500 - 1500)

• وادي سلطنت (1501-1911)

• ڪانيم سلطنت (700 - 1376)

• ادريسی خاندان (789 - 974)

• سلطنت موغاديشو ( 9ھین کان 16ھین صدي)

• مغراوا خاندان (987 - 1070)

• ڪنگڊم آف ڪانو (1000 - 1805)

• ڍولبهانتي گرادت (1530 – 1960)

• ڪلوا سلطنت (12 صدي - 1505)

• الموحد خاندان (1147 - 1269)

• مالي سلطنت (1230 - 1600s)

• ميرينڊي خاندان (1258 - 1420)

• اجوران سلطنت (13 صدي - 17 صدي)

• افتر سلطنت (1285 - 1415)

• سونگھائي سلطنت (1340 - 1591)

• بورنو سلطنت (1369 - 1893)

• عادل سلطنت (1415 - 1555)

• حراب امامت (17 صدي - 1874)

• اسحاق سلطنت (17 صدي - 1884)

• وتاسی خاندان (1420 - 1554)

• سنار سلطنت (1502 - 1821)

• سعدي خاندان (1554-1659)

• ڊندي بادشاهت (1591 - 1901)

• دارفور جي سلطنت (1603 - 1874)

• علاوی خاندان (1666 - موجوده)

• ڪانگ سلطنت (1710 - 1894)

• مجيرطين سلطنت (18 صدي جي وچ- 20 صدي جي شروعات)

• امامت آف فوتا جالون (1727 - 1896)

• فوتا ٽورو جي امامت (1776 - 1861)

• سوڪوٽو خلافت (1804 - 1903)

• گوما جي سلطنت (شروعاتي 19 صدي - 1886)

• جما جي سلطنت (1830 - 1932)

• سلطنت گما (1840 - 1902)

• وسولو سلطنت (1878 - 1898)

• سلطنت هوبيو (1880 - 1920)

• درويش رياست (1896 - 1920)

• امارت حرار (967-1887)

• مخزومي خاندان (896-1286)

آفريڪا ۾ مسلم آبادي بلحاظ ملڪ

پيو ريسرچ سينٽر (Pew Research Center) جي مطابق، سال 2015ع ۾ سڀ کان وڌيڪ مسلمان آبادي وارن ڏهن ملڪن مان ٽي آفريڪا ۾ هئا: نائيجيريا (جتي هڪ اندازي مطابق 9 ڪروڙ 20 هزار مسلمان هئا، جيڪي ڪل آبادي جو %50 آهن)، مصر (اٺ ڪروڙ چاليهه لک؛ %95.1) ۽ الجزائر (ٽي ڪروڙ 72 لک؛ %97.9).^[23]

اندازي مطابق مسلم آبادي بلحاظ ملڪ، 2010ع^[24]
ملڪ	مسلم آبادي	ڪل آبادي	مسلم %
الجزائر	3,47,30,000	3,54,70,000	97.9
انگولا	40,000	1,90,80,000	1.0 کان ڪم
بينن	21,10,000	88,50,000	23.8
بوٽسوانا	10,000 کان ڪم	20,10,000	1.0 کان ڪم
برڪينا فاسو	1,01,50,000	1,64,70,000	61.6
برونڊي	2,30,000	83,80,000	2.8
ڪيمرون	94,75,628	3,09,66,105	30.6
ڪيپ وردي	10,000 کان ڪم	5,00,000	1.0 کان ڪم
سينٽرل آفريڪي جمهوريه	3,70,000	44,00,000	8.5
چاڊ	62,10,000	1,12,30,000	55.3
جزائر القمر	7,20,000	7 30,000	98.3
جمهوريا ڪانگو	50,000	40,40,000	1.2
جمهوري جمهوريه ڪانگو	9,70,000	65,970,000	1.5
جبوتي	8,60,000	8,90,000	96.9
مصر	7,69,90,000	8,11,20,000	94.9
[[ايڪواٽوريل گني	30,000	7,00,000	4.0
Eritrea	1,920,000	5,250,000	36.6
Ethiopia	28,680,000	82,950,000	34.6
Gabon	170,000	1,510,000	11.2
Gambia	1,640,000	1,730,000	95.1
Ghana	3,860,000	24,390,000	15.8
Guinea	8,430,000	9,980,000	84.4
Guinea-Bissau	680,000	1,520,000	45.1
Ivory Coast	7,390,000	19,740,000	42.5
Kenya	3,920,000	40,510,000	9.7
Morocco	32,460,000	32,460,000	99.0
Lesotho	<10,000	2,170,000	<1.0
Liberia	480,000	3,990,000	12.0
Libya	6,140,000	6,360,000	96.6
Madagascar	620,000	20,710,000	3.0
Malawi	1,930,000	14,900,000	13.0
Mali	14,510,000	15,370,000	94.4
موريٽانيا	34,30,000	34,60,000	99.0
ماريشس	2,20,000	13,00,000	17.3
سانچو:Country data Mayotte مايوتي	2,00,000	2,00,000	98.6
موزمبيق	42,00,000	2,33,90,000	18.0
نميبيا	10,000 کان گهٽ	22,80,000	1.0 کان گهٽ
نائيجر	1,52,70,000	1,55,10,000	98.4
نائيجيريا	8,03,00,000	15,84,20,000	50.8
سانچو:Country data Reunion ري يونين	40,000	8,50,000	4.2
روانڊا	1,90,000	1,06,20,000	1.8
سينٽ هيلينا	10,000 کان گهٽ	10,000 کان گهٽ	1.0 کان گهٽ
سانچو:Country data Sao Tome and Principe [[سائو ٽوم ۽ پرنسيپي	10,000 کان گهٽ	170,000	1.0 کان گهٽ
سينيگال	1,19,80,000	1,24,30,000	96.4
سيشليز	10,000 کان گهٽ \|\| 90,000 \|\| 1.1
سيراليون	45,80,000	58,70,000	78.0
صوماليا	93,10,000	93,30,000	98.0
ڏکڻ آفريڪا	860,000	50,130,000	1.7
ڏکڻ سوڊان	2,316,000	11,580,000	20
سوڊان	45,480,000	46,880,000	97
ايسواتيني	10,000	1,190,000	1.0 کان ڪم
تنزانيا	15,770,000	44,840,000	35.2
ٽوگو	840,000	6,030,000	14.0
تيونس	10,430,000	10,480,000	99.0
يوگنڊا	3,840,000	33,420,000	11.5
زمبيا	70,000	13,090,000	1.0 کان ڪم
زمبابوي	110,000	12,570,000	1.0 کان ڪم