پريٽوريا

پريٽوريا Pretoria تشواني (Tshwane)
گاديء وارو شھر (انتظامي برانچ)
پريٽوريا جو نظارو، وورٽريڪر يادگار سان يونين عمارتون پال ڪروگر جو مجسمو وورٽريڪر يادگار يونيورسٽي آف پريٽوريا پیلیس آف جسٽس اوسڪرڪ پريٽوريا سٽي هال او راڊسال
جھنڊو قومي نشان
عرفيت: جاراڪنڊا شهر
نعرو: Præstantia Prævaleat Prætoria ("پريتوريا اڳڀرائي ۾ ممتاز ٿئي")
ملڪ	ڏکڻ آفريقا
صوبو	گوٽينگ
ميونسپلٽي	ٽشيواني جو شھر
قائم ڪيل	18 نومبر 1855 (1855-11-18)
قيام	مارٿينس ويسل پريتوريس
نالو پيو	اندريس پريتوريس
حڪومت
• قسم	ميٽروپوليٽن ميونسپلٽي
• مئیر	سیلئیر برنڪ (DA)
پکيڙ
• گاديء وارو شھر (انتظامي برانچ)	687.54 ڪ.م2 (265.46 ميل2)
• ميٽرو	6,297.83 ڪ.م2 (2,431.61 ميل2)
بلندي	1,339 ميل (4,393 ft)
آبادي (2023ع)
• گاديء وارو شھر (انتظامي برانچ)	28,18,100

پريٽوريا (Pretoria)، پڻ تشواني (Tshwane) طور سڃاتو وڃي ٿو، ڏکڻ آفريڪا جي انتظامي راڄڌاني آهي، جيڪا حڪومت جي ايگزيڪيوٽو شاخ جي سيٽ ۽ ڏکڻ آفريڪا ۾ سڀني پرڏيهي سفارتخانن جي ميزبان جي طور تي ڪم ڪري ٿو. پريتوريا آفريڪي ملڪ ڏکڻ آفريڪا جي ٽن راڄڌاني شهرن مان هڪ آهي. اهو ملڪ جو ايگزيڪيوٽو (انتظامي) ۽ حقيقي گاديء جو شهر آهي. ٻيا ٻه راڄڌاني ڪيپ ٽائون (قانون سازي) ۽ بلومفونٽين (عدالتي) آهن. هي شهر ڏکڻ آفريڪا جي گاوتينگ صوبي جي اترئين حصي ۾ آهي.

پريتوريا ايپيس نديءَ کي گھيرو ڪري ٿو ۽ اوڀر طرف ميگليزبرگ جبلن جي دامن تائين پکڙيل آهي. اهو هڪ تعليمي شهر ۽ تحقيق جي مرڪز جي حيثيت سان شهرت رکي ٿو، جنهن ۾ تشوانی یونی ورسٹی آف ٹیکنالوجی (TUT)، يونيورسٽي آف پريتوريا، يونيورسٽي آف سائوٿ آفريڪا (UNISA)، ڪائونسل فار سائنٽيفڪ اينڊ انڊسٽريل ريسرچ ( CSIR) ۽ انساني سائنس ريسرچ ڪائونسل شامل آھن. اهو پڻ نيشنل ريسرچ فائونڊيشن ۽ ڏکڻ آفريڪا بيورو آف معيار جو ميزبان آهي. پريتوريا 2010ع فيفا ورلڊ ڪپ جي ميزبان شهرن مان هڪ هو.

پريتوريا تشوانی ميٽروپوليٽن ميونسپلٽي جي شهر جو مرڪزي حصو آهي جيڪو ڪيترن ئي اڳوڻن مقامي اختيارين جي ضم ٿيڻ سان ٺهرايو ويو آهي، جن ۾ برونخورسٽ اسپروٽ، سينچورين، ڪولينن، هيمنسڪرال ۽ سوشانگويو شامل آهن. ڪجهه تجويز ڪيو آهي سرڪاري نالو پريتوريا کان تشوانی ۾ تبديل ڪري، جيڪو ڪجهه عوامي تڪرار جو سبب بڻيو آهي.

پريتوريا جو نالو وورٹریکر Voortrekker اڳواڻ آندھیاں پریتوریس Andries Pretorius جي نالي پٺيان رکيو ويو آهي، ۽ ڏکڻ آفريڪي ڪڏهن ڪڏهن ان کي ”جڪرنڊا شھر“ سڏين ٿا، ڇاڪاڻ ته ان جي گهٽين ۽ پارڪن ۽ باغن ۾ هزارين جيڪرانڊا وڻ پوکيل آهن.

تاريخ

پريتوريا جو بنياد سال 1855ع ۾ مارٿينس پريتوريئس رکيو، جيڪو ووٽررڪرن جو اڳواڻ هو، جنهن ان جو نالو پنهنجي پيءُ اينڊريس پريتوريس جي نالي پٺيان رکيو ۽ ڏکڻ افريقي جمهوريه(ڊچ:Zuid Afrikaan sche Republiek؛ ZAR).جي نئين راڄڌاني ٿيڻ لاءِ ايپيس درياءَ (آفريڪن لاءِ ”بندر نديءَ“) جي ڪناري تي هڪ جڳهه کي چونڊيو. سال 1838ع ۾ بلڊ درياءَ (Blood River) جي جنگ ۾ ڊنگنن ۽ زولون تي فتح حاصل ڪرڻ کان پوءِ وڏو پريتوريس وورٽريڪٽرن جو قومي هيرو بڻجي ويو هو. وڏي پريتوريئس سانڊ درياءَ (Bull River) جي ڪنوينشن (1852ع) تي به ڳالهه ٻولهه ڪئي، جنهن ۾ برطانيه ٽرانسوال جي آزاديءَ کي تسليم ڪيو. اهو 1 مئي 1860 تي ڏکڻ آفريڪي جمهوريه جي گاديءَ جو هنڌ ٿيو. ڏکڻ آفريڪي ريپبلڪ جي راڄڌاني طور پريتوريا جو بنياد وڏي وورٽريڪ جي بوئرز جي آبادڪاري جي تحريڪن جي خاتمي جي طور تي ڏسي سگھجي ٿو.

بوئر جنگ

پهرين بوئر جنگ دوران، شهر ڊسمبر 1880ع ۽ مارچ 1881ع ۾ ريپبلڪن قوتن پاران گهيرو ڪيو ويو. جنگ جو خاتمو ڪندڙ امن معاهدو 3 آگسٽ 1881ع تي پريتوريا ڪنوينشن ۾ پريٽوريا ۾ ٿيو. ٻي بوئر جنگ جي نتيجي ۾ ٽرانسوال جمهوريت جي خاتمي ۽ ڏکڻ آفريڪا ۾ برطانوي تسلط جي شروعات ٿي. شهر 5 جون 1900ع تي فريڊرڪ رابرٽس جي ماتحت برطانوي فوجن آڏو هٿيار ڦٽا ڪيا ۽ تڪرار پريتوريا ۾ 31 مئي 1902 تي ميلروس هائوس ۾ پيس آف ويرينگنگ جي دستخط سان ختم ٿي ويو. پريتوريا قلعا ٻي بوئر جنگ کان اڳ شهر جي دفاع لاءِ ٺاهيا ويا هئا. جيتوڻيڪ انهن مان ڪجهه قلعا اڄ تباهه ٿيل آهن، انهن مان ڪجهه قومي يادگار طور محفوظ ڪيا ويا آهن.

يونين آف ڏکڻ آفريڪا

بوئر ريپبلڪ آف دي ZAR ۽ اورينج درياءَ ڪالوني 1910ع ۾ ڪيپ ڪالوني ۽ نٽال ڪالوني سان گڏجي ڏکڻ آفريڪا جو يونين بڻجي ويا. پريتوريا پوءِ سڄي ڏکڻ آفريڪا جو انتظامي راڄڌاني بڻجي ويو، ڪيپ ٽائون قانون سازي جي گاديءَ جو هنڌ ۽ بلومفونٽين عدالتي راڄڌاني طور ڪم ڪري رهيو آهي. سال 1910ع ۽ 1994ع جي وچ ۾، شهر ٽرانسوال صوبي جي گاديء جو ھنڌ پڻ هو. (ZAR جي راڄڌاني جي طور تي، پريتوريا ان ڪردار ۾ پوچيف اسٽروم کي ختم ڪري ڇڏيو هو.) 14 آڪٽوبر 1931 تي، پريتوريا کي سرڪاري شهر جو درجو مليو. جڏهن ڏکڻ آفريڪا سال 1961ع ۾ هڪ جمهوريه بڻجي ويو، پريتوريا ان جي انتظامي راڄڌاني رهي.

Nguni-speaking settlers were probably the first people to live in the river valley that later became the location of the city of Pretoria.

Pretoria was founded in 1855 by Marthinus Wessel Pretorius. He was a leader of the Voortrekkers. Pretoruis named the city after his father Andries Pretorius. Andries Pretorius had become a hero of the Voortrekkers after the Battle of Blood River. The city became the capital of the South African Republic (ZAR) on May 1, 1860.

During the First Boer War, the city was attacked in December 1880 and March 1881. The peace treaty which ended the war was signed in Pretoria on August 3, 1881 at the Pretoria Convention.

The Second Boer War (1899 to 1902) caused the end of the South African Republic. After this war, the United Kingdom took control of South Africa. During the war, Winston Churchill was imprisoned in the Staats Model School in Pretoria. He later got free and went to Mozambique. The city surrendered to British forces on June 5, 1900. The war ended in Pretoria with the signing of the Peace of Vereeniging on May 31 1902.

In 1910, Pretoria then became the administrative capital of all of South Africa, with Cape Town the legislative capital. Between 1860 and 1994, the city was also the capital of the province of Transvaal. On 14 October 1931, Pretoria got official city status. When South Africa became a republic in 1961, Pretoria stayed its administrative capital.

Pretoria was at one time seen as "the capital of Apartheid South Africa". This was changed when Nelson Mandela became the country's first black President.

Elon Musk the founder, chairman, CEO and chief technology officer of SpaceX; angel investor, CEO, product architect and former chairman of Tesla, Inc.; owner, chairman and CTO of X Corp.; founder of the Boring Company; co-founder of Neuralink and OpenAI; and president of the Musk Foundation. He is the wealthiest person in the world, with an estimated net worth of US$241 billion as of September 2023, according to the Bloomberg Billionaires Index, and $261 billion according to Forbes, primarily from his ownership stakes in both Tesla and SpaceX

جاگرافي

پريتوريا ڏکڻ آفريڪا جي اتر اوڀر ۾ جوهانسبرگ کان تقريبن 56 ڪلوميٽر (35 ميل) اتر-اتر-اوڀر ۾، هڪ عبوري پٽي ۾ ڏکڻ ۾ هاءِ ويلڊ جي پليٽیو ۽ اتر ۾ هيٺئين پاسي واري بش ويلڊ جي وچ ۾ واقع آهي. اهو سمنڊ جي سطح کان اٽڪل 1,339 ميٽر (4,393 فوٽ) جي اوچائي تي آهي. هڪ گرم، پناهه واري، زرخيز وادي ۾، جنهن جي چوڌاري ميگليزبرگ رينج جي جبلن سان ڀريل آهي.

موسم

پريتوريا ۾ آبهوا آبهوا آهي (ڪوپن آبهوا جي درجه بندي: Cwa). برفباري هڪ تمام نادر واقعو آهي. پريتوريا ۾ رڳو هڪ صدي ۾ هڪ يا ٻه ڀيرا برف پوي ٿي.

ڊيموگرافڪ

"پريٽوريا" جي سمجھي علائقي جي حد جي لحاظ کان، آبادي ست لک کان 29 لک پنجاھ ھزار (2.95 ملين) تائين آھي. پريتوريا ۾ ڳالهائيندڙ مکيه ٻوليون سیپیدي، سيٽسوانا، زيٽگيتا، آفريڪان ۽ انگريزي آهن. پريتوريا جو شهر سب۔صحارا آفريڪا ۾ سڀ کان وڌيڪ سفيد آبادي آهي. ان جي ٺهڻ کان وٺي، اهو آفريڪا جي آبادي جو وڏو مرڪز رهيو آهي، ۽ شهر ۾ يا ان جي آس پاس لڳ ڀڳ ڏهه لک آفريڪان رهن ٿا.

نسلي گروهه

جيتوڻيڪ اپارتھیڈ جي خاتمي کان وٺي، هڪ وڌندڙ ڪارو وچولي طبقي سان، پريتوريا پاڻ وٽ سفيد اڪثريت آهي. بهرحال، ماميلودي، سوشنگاوی ۽ اٽيرج ويل جی ڳوٺن ۾ ڪارا ماڻهو سڄي آبادي جي ويجهو آهن. سڀ کان وڏو سفيد نسلي گروهه آفريڪان آهن ۽ سڀ کان وڏو ڪارو نسلي گروهه اتر۔سوٿو آهن.

پريتوريا جي آبادي لاءِ هيٺين تخميني ۾ گهڻو ڪري اڳوڻي سفيد نامزد ٿيل علائقا شامل آهن، ۽ ان ڪري اتي اڇي اڪثريت آهي. جڏهن ته، جغرافيائي طور تي الڳ ڳوٺن سميت پريتوريا جي آبادي هڪ ملين کان وڌي ٿي ۽ اڇين کي اقليت بڻائي ٿي. پريتوريا جي هندستانين کي 6 جون 1958ع تي پريتوريا کان لاڊيم ڏانهن وڃڻ جو حڪم ڏنو ويو.

Language	Population	%
Sepedi	439 732	22.14%
Afrikaans	422 866	21.29%
Setswana	339 719	17.11%
Xitsonga	198 441	9.99%
IsiZulu	151 200	7.61%
English	129 923	6.54%
IsiNdebele	98 077	4.94%
Sesotho	78 435	3.95%
SiSwati	37 963	1.91%
IsiXhosa	37 957	1.91%
Tshivenda	35 242	1.77%
Other	16 425	0.83%

معيشت

پريتوريا هڪ اهم صنعتي مرڪز آهي. هن ۾ ڪيتريون ئي صنعتون آهن جن ۾ لوهه ۽ اسٽيل گڏوگڏ گاڏيون، ريل گاڏيون ۽ مشينري ٺاهڻ شامل آهن.

ٽرانسپورٽ

ريلوي

پريتوريا جي آس پاس مسافر ريل جون خدمتون میتروریل (Metrorail) ذريعي هلنديون آهن. رستا، شهر جي مرڪز کان نڪرندا آهن، ڏکڻ ۾ جرمسٽن ۽ جوهانسبرگ تائين، اولهه ڏانهن اٽيرج ول تائين، اتر اولهه ۾ گا-رنڪووا تائين، اتر کان سوشانگووي تائين ۽ اوڀر کان ماميلودي تائين. پريتوريا-مپوٽو ريلوي ذريعي، اوڀر ۾ مپوٽو جي بندرگاهه تائين پهچڻ ممڪن آهي. گوتیرئين تيز رفتار ريلوي لائين ھٽ فيلڊ جي اڀرندي مضافات کان پريٽوريا اسٽيشن تائين ۽ پوءِ ڏکڻ طرف سينچورين، مڊرينڊ، مارلبورو، سينڊٽن، روڊس فيلڊ، يا ٽمبو انٽرنيشنل ايئرپورٽ، روز بئنڪ ۽ جوهانسبرگ تائين ھلندي آھي. پريتوريا اسٽيشن بليو ٽرين لگزري ٽرين لاءِ روانگي واري جاءِ آهي. رووس ريل، هڪ لگزري مين لائين ٽرين سفاري سروس ڪيپيٽل پارڪ ۾ نوآبادياتي طرز جي ريلوي اسٽيشن تان هلندي آهي. ريل جا ڏکڻ آفريڪا دوست تازو ئي ڪيپيٽل پارڪ اسٽيشن کان هرڪيولس اسٽيشن تي پنهنجون پراڻي ٽرين ٽرپ آپريشن کي منتقل ڪيو آهي.

بسون

پريتوريا ۾ مختلف بس ڪمپنيون موجود آهن، جن مان PUTCO سڀ کان پراڻي ۽ سڀ کان وڌيڪ تسليم ٿيل آهي. باقي بس سروس تشوانی ميونسپلٽي فراهم ڪري ٿي.

روڊ

N-1 وڏو فري وي آھي جيڪو پريتوريا مان ھلي ٿو. اهو شهر ۾ ڏکڻ کان بين شومن هاءِ وي ذريعي داخل ٿئي ٿو. سينچورين ۾ بریکفونٹین انترچینج تي، بین شومین ھائ وی N-14 کان پريٽوريا سينٽرل ٿي وڃي ٿي، ملڪ جي اتر ۾ N-1 اتر-اوڀر، پوءِ اتر، اڀرندي بائي پاس جي طور تي، اڀرندي مضافات جي وڏي پکيڙ کي ٻه طرفي ڪري، جوهانسبرگ کان پولڪوان تائين ٽريفڪ جو رستو اختيار ڪري ٿي. N-1 هڪ ٽول روڊ آهي. R-101 اصل N-1 آهي، ۽ هاء وي جي تعمير کان اڳ ساڳيو ڪم ڪيو. اهو مشرقي مضافات بجاء شهر جي مرڪز ذريعي هلندو آهي.

فن ۽ ثقافت

• 
  Union Buildings
• 
  National Botanical Gardens
• 
  Pretoria
• 
  University of Pretoria
• 
  The Voortrekker Monument

• The National Zoological Gardens of South Africa
• Church Square
• Union Buildings
• Marabastad
• Menlyn Park

میوزیم

• Kruger House (Residence of the president of the ZAR, Paul Kruger).
• Melrose House (The Treaty of Vereeniging which ended the Anglo-Boer War was signed here in 1902)
• Voortrekker Monument
• Freedom Park
• Transvaal Museum
• African Window

قدرتی محفوظ علایقا

• Groenkloof Nature Reserve
• Rietfontein Nature Reserve
• Moreletaspruit Nature Reserve
• Fairy Glen Nature Reserve
• Wonderboom Nature Reserve

اسٽيڊيم

• Loftus Versfeld

پڻ ڏسو

• Pretoria portal