مرڪزي تنتي سرشتو

مرڪزي تنتي سرشتو رکندڙ جانور اوسر جي اڃا به اتاهين ڏاڪي تي ٿين ٿا. تنتي سرشتو (انگريزي ٻولي: nervous system) رکندڙ جانورن ۾ تنتي جيو-گهرڙا ۽ تنتي تاندورا ٿين ٿا. اُسرندي، گهڻ پاسائون ڪم ڪندي، ماحول سان ٺهڪي هلندي تنتي جيو-گهرڙن ملي تنتي ڳوڙها ٺاهيا ۽ تنتي تاندورن ملي تنتي رڳ، تنتي ٻنڌڻ، تنتي تنجڻ، تنتي واڊ ٺاهي. تنتي ڳوڙهن يا جهڳٽن پاڻ ۾ ملي تنتي مِکُ ٺاهي. تنتي مک وڌي، ويجهي، وڏو ٿي ميڄالي يا دماغ، کوپڙيءَ ۾ تنتي ڏوري ۽ ڪرنگهي کي جنم ڏنو. ميڄالي، تنتي ڏوري، تنتي رڳ، تنتي ڌاڳي يا تاندوري، تنتي ڳوڙهن، تنتي مِکُن، تنتي جيو گهرڙن جو هڪ وسيع، گهڻ ڪَرو نظام ٺاهيو، جنهن کي مرڪزي تنتي سرشتو چئجي ٿو.

مرڪزي تنتي سرشتو رکندڙ جانورن ۾ حقيقتن جي اولڙي ڪڍڻ جو گڻ هزارين ڀيرا وڌيڪ اُچو آهي. نه رڳو حقيقتن جو احساس موجود ٿئي ٿو پر انهن جي حسي تصوير به ٺهي ٿي. احساس ۽ حسي تصوير ذهني سرگرميءَ جا ابتدائي اهڃاڻ آهن ۽ تصوراتي ڄاڻ ڏين ٿا. تصوراتي ڄاڻ اها آهي ته ڪنهن اڳ محسوس ڪيل ۽ هاڻي اڻ موجود، اکين ۽ ٻين حِسن تي سنئون سڌو هاڻي جو هاڻي اثر نه وجهندڙ، شيءِ جو تصور يا ياد ورجائڻ يا يادگيري، ياد. اولڙي جو هيءُ قسم مشروط ناهي، پر غير مشروط آهي. اڳ جانور رڳو پنهنجي ڪنهن بنيادي گهرج سان لاڳاپيل عملن، اثرن جو رد عمل ڏيکاريندا هئا پر هاڻي اهي ڪجهه نه ڪجهه ياد رکي سگهيا پئي، پر اها ياد به پنهنجن بنيادي گهرجن سان لاڳاپيل آهي.

ڌار ڌار قسم جي جانورن کي ڌار ڌار قسم جون سوچون يا سکيا ڏئي ٺاهيون ويون آهن. واٺو ڪتو دشمن کي وٺ ڪري ٿو، پر سنگتيءَ يا ٻڪريءَ، رڍ وغيره کي ڪجهه به نه ٿو چئي. تازِي ڪتي ۾ شڪار جي بوءِ پڪڙڻ جو گڻ وڌيل آهي، پيرِي ڪتو ٻي ڏينهن به پيرو کڻي سگهي ٿو، ڪي ڪتا بال سان راند کيڏي سگهن ٿا ۽ سرڪس ۾ ڪرتب ڏيکارن ٿا، شينهن ڇَلي منجهان ٽپي وڃي ٿو، وغيره.