رياست
رياست (State) هڪ سياسي ادارو آهي جيڪو سماج ۽ علائقي جي آبادي کي منظم ڪري ٿو. حڪومت کي معاصر رياستن جو بنيادي اوزار سمجهيو ويندو آهي. گهڻو ڪري، هڪ ملڪ، مختلف انتظامي ڊويزنن سان، هڪ وحداني رياست آهي يا هڪ وفاقي يونين آهي. پوئين قسم ۾، اصطلاح "رياست" ڪڏهن ڪڏهن استعمال ڪيو ويندو آهي وفاق جي پاليسين جي حوالي سان جيڪي وفاق ٺاهيندا آهن. ٻيا اصطلاح جيڪي اهڙين وفاقي نظامن ۾ استعمال ٿين ٿا انهن ۾، "صوبو"، "علائقو" يا ٻيون اصطلاحون شامل ٿي سگھن ٿیو.
پراگيت تاريخ جا اڪثر ماڻهو بي وطن سماجن ۾ رهندا هئا. رياستن جي ابتدائي شڪلون اٽڪل 5,500 سال اڳ پيدا ٿيون جڏهن حڪومتن شهرن جي تيزيءَ سان ترقي، لکڻ جي ايجاد ۽ مذهب جي نئين شڪلن جي ڪوڊفڪيشن سان گڏ رياستي صلاحيت حاصل ڪئي. وقت گذرڻ سان گڏ، رياستن جي مختلف شڪلين ۾ ترقي ڪئي، جن پنهنجي وجود لاءِ ڪيترائي مختلف جواز استعمال ڪيا (جهڙوڪ خدائي حق، سماجي معاهدي جو نظريو وغيره). اڄ، جديد قومي رياست رياست جي وڏي شڪل آهي جنهن جا ماڻهو تابع آهن. خودمختيار رياستن کي خودمختياري حاصل آهي؛ ڪنهن به گروپ جي هڪ رياست هجڻ جي دعويٰ ڪجهه عملي حدن کي منهن ڏئي ٿي ان حد تائين جنهن تائين ٻيون رياستون انهن کي تسليم ڪن ٿيون.
رياست جون وصفون تڪراري آهن. سماجيات جي ماهر ميڪس ويبر جي مطابق: هڪ "رياست" هڪ سياسی ادارو آهي جيڪا جبر جي جائز استعمال تي هڪ هٽي برقرار رکي ٿي، جيتوڻيڪ ٻيون وصفون عام آهن. رياست جي غير موجودگي ڪنهن سماج جي وجود کي روڪي نه ٿي، جهڙوڪ بي رياستي سماج جهڙوڪ هودینوساني ڪنفيڊريسي جن م ”خالص يا بنيادي طور تي سياسي ادارا يا ڪردار نه آهن“. رياست جي حڪمراني جو درجو ۽ حد استعمال ڪيو ويندو آهي اهو طئي ڪرڻ لاءِ ته ڇا اها ناڪام ٿي وئي آهي.
سياسي طور تي هڪ منظم ملت جيڪا گھڻو ڪري آزاد هوندي آهي ۽ ان جي قبضي ۽ استعمال ۾ هڪ مستقل ۽ متعين علائقو هوندو آهي پر وفاقي جمهوريه جو ڪو حصو هن هيٺ نٿو اچي، خواه اهو رياست ئي چورائيندو هجي، جيئن گڏيل آمريڪي رياستون يا ڀارت جي رياستون. وفاق ۾ شامل رياستون صرف اندروني معاملن ۾ خود مختيار هونديون آهن. ٻاهريان معاملا، ڪرنسی، دفاع وغيرہ تي وفاق يا مرڪز جو ڪنٽرول هوندو آهي.
تاريخ
[سنواريو]پهرين سڃاتل رياستون مصر، ميسوپوٽيميا، انڊيا، چين، ميسوامريڪا ۽ اينڊیس ۾ پيدا ٿيون. اهو صرف نسبتاً جديد دور ۾ آهي ته رياستن سڄي ڌرتيءَ تي سماجن جي سياسي تنظيم جي متبادل ”بي رياست“ شڪلن کي تقريبن مڪمل طور ختم ڪري ڇڏيو آهي. شڪار گڏ ڪرڻ وارن جا ڦرندڙ ٽولا ۽ ان کان سواءِ ڪافي وڏا ۽ پيچيده قبائلي سماج به جن جو بنياد رڍن يا زراعت تي ٻڌل هجي، ڪنهن به مڪمل وقت جي مخصوص رياستي تنظيم کان سواءِ وجود ۾ آيو آهي، ۽ سياسي تنظيم جا اهي ”بي رياست“ روپ حقيقت ۾ سڄي تاريخ ۽ گهڻو ڪجهه انساني تاريخ ۽ تمدن لاءِ غالب رهيا آهن. رياست لاءِ بنيادي مقابلي ڪندڙ مذهبي تنظيمون، جهڙوڪ چرچ ۽ شهري جمهوريتون تنظيمي شڪلون هيون.
19هين صدي جي آخر کان وٺي، دنيا جي سڄي آبادي واري زمين کي مختلف رياستن پاران دعويٰ ڪيل گهٽ يا گهٽ واضح سرحدن وارن علائقن ۾ ورهايو ويو آهي. ان کان اڳ، ڪافي وڏا زميني علائقا يا ته غير دعويدار هئا يا غير آباد هئا، يا خانه بدوش ماڻهو آباد هئا جيڪي رياستن جي طور تي منظم نه هئا.
بهرحال، اڄوڪي رياستن ۾ به ويران علائقن جا وسيع علائقا آهن، جهڙوڪ ایمازون جا برساتي ٻيلا، جيڪي غير آباد آهن يا صرف اڪثر ڪري مقامي ماڻهو (انهن مان ڪجهه اڻڄاتل آهن) سان آباد آهن. ان سان گڏ، اتي نام نهاد "ناڪام رياستون" آهن جيڪي پنهنجي سموري دعويٰ ڪيل علائقي يا جتي هن ڪنٽرول کي چيلينج ڪيو وڃي ٿو، تي فيڪٽو ڪنٽرول نه رکندا آهن. هن وقت عالمي برادري لڳ ڀڳ 200 خودمختيار رياستن تي مشتمل آهي، جن مان وڏي اڪثريت گڏيل قومن ۾ نمائندگي رکي ٿي.
قبل از تاريخ رياستي سماج
[سنواريو]رياست جو ٺهڻ
[سنواريو]رياست جو قيام ان لاء عمل ۾ آندو ويندو آهي ته مخصوص علائقي ۾ آباد فردن کي پنهنجي صلاحيتن جي اظهار جو پورو پورو موقعو ملي ۽ هو امن ۽ سڪون جي فضا ۾ پنهنجيون زندگيون گزاري سگهن.