پڌمڻي

پدمڻي (पदमिनी)

”پدم“ سنسڪرت جو لفظ آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ”ڪنول جو گل“ يا ”گلِ نيلوفر“. هن گل جي نزاڪت ۽ سونهن جي لحاظ سان سنسڪرت ۾ نازڪ ۽ حسين عورت کي ”پدمڻي“ جو صفاتي نالو مليو ۽ جنسيات جي لحاظ سان عورت جي چئني قسمن (1) پدمڻي، (2) چترڻي، (3) سنکڻي، (4) هستڻي) ۾ ”پدمڻي“ قسم جي عورت کي سڀني جو سرتاج ڪري مڃيو ويو آهي. هنديءَ ۾ ”پدمني“ جو تلفظ ڦري ”پدمڻي“ ٿيو، جيئن جنسياتي نظريي جي مؤجدن ”پدمڻي“ قسم جي عورت جون وصفون لکيون، تيئن سگھڙ شاعرن بہ پنهنجي تخيل جو ڪؤنتل ڪُڏايو ۽ ”پدمڻي“ عورت جي حُسن جون خاص خوبيون بيان ڪيون.

سنڌ ۾ ”پدمڻي“ (Padhmanni) جي وصفن بابت جيڪي شعر مشهور آهن، تن جي ابتدا اسان جا سگھڙ اڪثر هڪ خيالي قصي سان ڪندا آهن، جنهن جو حاصل مطلب هيءُ آهي تہ اڪبر بادشاھ، بيربل کي پنهنجي حرم سراءِ ۾ وٺي ويو، انهيءَ لاءِ تہ هو فيصلو ڪري تہ حرم سراءِ جي راڻين مان ڪا پدمڻي بہ آهي يا نہ؟ اڪبر ڇھ چونڊ زالون هڪ ٻئي پويان بيربل کي ڏيکاريون ۽ هن هر هڪ بابت نظم جي هڪ مصرع ۾ جواب ڏنو تہ انهن مان ڪابہ پدمڻي ڪانهي: ”ڪهي بيربل سڻو شاھ اڪبر، اِسي گھر نهين نار پدمڻي.“

نظم جون اهي مصرعون ڪنهن سگهڙ شاعر جي تخيل جو نتيجو آهن، جنهن ۾ هن نشست برخواست جي ڪن خاص سنجيده وصفن کي مدنظر رکي ”پدمڻي“ ۽ ٻين عام رواجي عورتن جو فرق بيان ڪيو آهي، انهن مصرعن جو مٿئين قصي سان ڪوبہ خاص تعلق ناهي. اهي مصرعون هي آهن:

پدمڻي تو پلڪ نيندر، پَهر نيندر ڪامڻي،

اڌ رات جاگي اِستري، اور سورج جاگي سنکڻي.

پدمڻي اهڙي نازڪ ۽ ٿور-نِنڊي (شب خيز) آهي، جو ان جي ننڊ هڪ پلڪ کن مس آهي، جيڪا عورت هڪ پهر ننڊ ڪري سا پدمڻي نہ چئبي، پر ”ڪامڻي“ يا هڪ چڱي معياري عورت چئبي، ۽ جيڪا عورت ٻہ پهر ننڊ ڪري ۽ اڌ رات جو جاڳي، سا ڄڻ استري ۽ عام رواجي عورت آهي، ۽ جيڪا سڄي رات سمهي ۽ سج اڀريي اک پٽي، سا ”سنکڻي“ يعني خالي نالي جي عورت آهي.

پدمڻي تو پَوَن جاگي، پائون جاگي ڪامڻي،

سڏ جاگي استري، اور سَٽ جاگي سنکڻي.

پدمڻي ايڏي حساس آهي، جو ٿوري تيز هوا لڳڻ سان سجاڳ ٿيو پوي، جيڪا پير جي اشاري سان سجاڳ ٿئي، اها ”ڪامڻي“ آهي، جيڪا سڏ سان جاڳي اها عام رواجي استري آهي، باقي جنهن کي سَٽ ڏئي پَٽي سجاڳ ڪجي، سا خالي نالي جي عورت آهي.

پَدمڻي تو پانچ تولا، ڏَس جِيمي ڪامڻي،

اڌ پاءَ جيمي استري، سير جِيمي سنکڻي.

پدمڻيءَ هڪ وقت تي پنج تولا اَن کائيندي آهي، جيڪا ڏھ تولا کائي سا ڪامڻي چئبي، جيڪا ويلي تي اڌ پاءُ کائي، سا عام رواجي عورت آهي ۽ جيڪا هڪ سير جيترو اَن کائي، سا ڪامڻي يعني رڳو نالي جي عورت آهي.

پدمڻي تو سات برسي، پانچ برسي ڪامڻي،

تين برسي استري، اور بارهن ماسي سنکڻي.

پدمڻي ستن ورهين بعد ٻار ڄڻي، جيڪا پنجن ورهين بعد ٻار ڄڻي سا ڪامڻي چئبي، جيڪا ٽن ورهين جي وٿيءَ بعد ٻار ڄڻي سا عام رواجي عورت آهي، باقي جيڪا ٻارهين مهيني ٻار ڄڻي، سا خالي نالي جي عورت آهي.

پدمڻي تو هَنس چالي، گَج چالي ڪامڻي،

مور چالي استري، ڍور چالي سنکڻي.

پدمڻي هلي تہ ڄڻ هنج وانگر ٽلي، جنهن جي هاٿي (گنج) جھڙي سهڻي چال آهي سا ڪامڻي آهي، جا مور وانگر هلي سا استري چئبي، باقي جا ڍورن وانگر هلي، سا خالي نالي جي زال آهي.

پدمڻي تو کڙيا ڪيسي،ڪڙيان ڪيسي ڪامڻي،

ارھ ڍڪي استري، اور ڪَنان ڪيسي سنکڻي.

پدمڻي عورت اها آهي، جنهن جا ڊگھا (ڪيس) وار پويان کڙين تي پيا پون، جنهن جا وار چيلھ تائين بيهن، سا ”ڪامڻي“ چئبي، جنهن جا وار اُرھ ڍڪي بيهن سا عام رواجي استري آهي، باقي جنهن جا وار ايترا ڇوٽا هجن، جو ڪَنن تائين پهچن، سا تہ خالي نالي جي عورت آهي.

مٿين دوهن تي غور ڪرڻ سان معلوم ٿيندو تہ اهي شاعرن جي تخيل جو نتيجو آهن. ”پدمڻي تو هنس چالي“ وارو فقرو اصلي آهي ۽ غالباً ان کان متاثر ٿي سگھڙن مٿيون مصرعون بڻايون آهن. هنن مصرعن جي زبان مارواڙي ۽ ڍاٽڪيءَ سان ملندڙ جلندڙ آهي. ان ۾ ڪجھ لفظ يعني: اڌ رات، سڏ، سٽ، اڌ سير، ڍور، کڙيان، ۽ ڍڪي سنڌيءَ جا آهن ۽ ٻيا مارواڙيءَ ۽ ڍاٽڪيءَ جا آهن. انهن اهڃاڻن مان معلوم ٿئي ٿو تہ اهي دوها گھڻي ڀاکي سنڌ جي ٿر واري پاسي جي سگھڙن/ شاعرن جا ئي ٺاھيل آهن. </ref> متفرق تحقيق<ref>