مواد ڏانھن هلو

عثمان دان فوديو

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
عثمان دان فوڊيو
Usman dan Fodio
عثمان بن فوديُ
  • شيھو
  • اميرالمومنين
سوڪوٽو خلافت جو پهريون امير المومنين
1803–1817ع
پيشرو پوزيشن قائم ڪئي وئي
جانشين محمدو بیلو
جيون ساٿي
  • ميمونہ
  • عائشه
  • حوا
  • ھاجره
نسل 23 ٻار، جن ۾ شامل آهن:
  • محمدو بیلو
    • نانا اسماءُ
    • ابوبڪر عتيقو
    • محمد بخاري
    • احمدو رفاعي
هاوسا (اجامي) عُثْمَانْ طَࢽْ ࢻُودِیُواْ
هائوسا (لاطيني) عثمان دان فوديو
Usman ɗan Fodiyo
شاھي گھراڻو سوڪوٽو خلافت
پيءُ محمدو فوڊيو
ماءُ حوا بنت محمد
جنم 15 ڊسمبر 1754ع
مراتا، گوبير، نائيجيريا
لاڏاڻو 20 اپريل 1817ع
سوڪوٽو
تدفين هوباري، سوڪوٽو، نائيجيريا[1]

عثمان دان فوديو (عربي ٻولي: عثمان بن فودي؛ 15 ڊسمبر 1754 - 20 اپريل 1817)، [2] هڪ فولاني اسڪالر، اسلامي مذهبي استاد، شاعر، انقلابي ۽ هڪ فلسفي هو، [3] جنهن سوڪوٽو خلافت جو بنياد وڌو ۽ ان جي پهرين خليفي طور حڪومت ڪئي.[4] ڪامياب انقلاب کان پوءِ ”جماعت“ کيس اميرالمومنين (مؤمنن جو سردار) جو لقب ڏنو. هن تخت کي رد ڪيو ۽ اسلام جي دعوت جاري رکي.

گوبير، نائيجيريا ۾ پيدا ٿيو، شیخ عثمان 1400ع جي شروعات کان وٺي هائوسا بادشاهت ۾ رهندڙ شهري نسلي فلاني ماڻهن جي تورودبي قبيلن جو اولاد هو. [5] شروعاتي زندگي ۾، شیخ عثمان اسلامي علوم ۾ چڱي طرح تعليم حاصل ڪئي ۽ جلد ئي، هن سڄي نائيجيريا ۽ ڪيمرون ۾ اسلام جي تبليغ شروع ڪئي. هن مذهب، حڪومت، ثقافت ۽ سماج بابت سئو کان وڌيڪ ڪتاب لکيا. هن موجود آفريقي مسلم اشرافيه تي تنقيد ڪئي، جنهن کي هن انهن جي لالچ، بت پرستي، شريعت جي معيارن جي ڀڃڪڙي طور ڏٺو.[6]

شیخ عثمان هڪ اسلامي مذهبي ۽ سماجي انقلاب شروع ڪيو جيڪو گوبير کان وٺي جديد نائيجيريا ۽ ڪيمرون ۾ پکڙجي ويو. هن انقلاب اولهه آفريڪا ۽ ان کان ٻاهر جي ٻين بغاوتن کي متاثر ڪيو. 1803ع ۾، هن سوڪوٽو خلافت قائم ڪئي ۽ سندس پوئلڳن کيس امیر المومنین جي حيثيت سان بيعت ڪئي. عثمان ظالم بادشاهن خلاف جهاد جو اعلان ڪيو ۽ بادشاهن کي شڪست ڏني. عثمان جي اڳواڻي ۾، ​​خلافت اڄوڪي برڪينا فاسو، ڪيمرون، ڏاکڻي نائجر ۽ اتر نائيجيريا جي اڪثر علائقن ۾ وڌايو. شیخ عثمان دان فوڊيو حڪمرانيءَ جو گهڻو حصو رد ڪري ڇڏيو ۽ آفريڪا ۾ مذهبي اصلاح پسندن ۽ جهادي اڳواڻن سان لاڳاپا وڌائڻ دوران، هن جلد ئي سوڪوٽو رياست جي حقيقي قيادت پنهنجي پٽ، محمد بيلو جي حوالي ڪري ڇڏي.[7]

هن عورتن ۽ مردن لاءِ خواندگي ۽ اسڪالر شپ جي حوصلا افزائي ڪئي ۽ هن جون ڪيتريون ئي ڌيئرون عالم ۽ اديب بڻجي سامهون آيون.[8] هن جون لکڻيون ۽ چوڻيون اڄ به گهڻو حوالا جاري آهن ۽ اڪثر ڪري نائيجيريا ۾ شيهو جي نالي سان حوالو ڏنو ويو آهي. ڪجهه پيروڪار عثمان دان فوڊيو کي مجدد، خدائي موڪليل ”اسلام جو سڌارڪ“ سمجهن ٿا.[9] شيهو دان فوڊيو جي بغاوت 17هين، 18هين ۽ 19هين صديءَ ۾ جهاد جي نالي سان بيان ڪيل تحريڪ جي هڪ وڏي ڪڙي هئي. [10] ان بعد 1650ع کان 1750ع جي وچ ۾ فتوا بُنڊو، فوٽا تورو ۽ فوٽا جالون ۾ ڪاميابيءَ سان جهاد ڪيو ويو، جنهن جي نتيجي ۾ اهي ٽي اسلامي رياستون وجود ۾ آيون. هن جي موڙ ۾، شيهو ڪيترن ئي بعد ۾ اولهه آفريڪا جي جهادن کي متاثر ڪيو، جن ۾ سيڪو امادو، مسينا سلطنت جو باني ۽ عمر سيدو ٽال، ٽوڪوولر سلطنت جو باني، جنهن هڪ فوڊيو جي پوٽي سان شادي ڪئي.

حوالا

[سنواريو]