سنگمنڊل
سنگمنڊل (Stratosphere) ڌرتيءَ جي ماحول يا ڌرتي جي وايو منڊل (Atmosphere) جي ٻي سڀ کان هيٺين پرت آهي، جيڪو ٽروپاسفير جي مٿان ۽ ميسوسفيئر کان هيٺ واقع آهي. هن منڊل ۾ سطحي گرمي پد زونن تي مشتمل آهي، جنهن ۾ هوا جي گرم تہه مٿان (ٻاهرين خلا جي ويجهو) ۽ ٿڌيون تہون هيٺيون وايو منڊل (ڌرتيءَ جي مٿاڇري جي ويجهو) هونديون آهن. اوچائي سان گرمي پد ۾ اضافو اوزون جي پرت پاران سج جي الٽرا وائلٽ (UV) شعاعن کي جذب ڪرڻ جو نتيجو آهي، جتي اوزون هڪ چڪر واري انداز ۾ آڪسيجن ۾ خارجي طور تي ڦوٽوائيزيشن ڪندي آهي. هي گرمي پد جي ڦيرڦار ٽروپوسفيئر جي ابتڙ آهي، جتي گرمي پد اوچائي سان گهٽجي ٿي.
ٽروپوسفيئر ۽ اسٽريٽوسفيئر جي وچ ۾ ٽروپوپاز سرحد آهي، جيڪا درجه حرارت جي ڦيرڦار جي شروعات کي طئي ڪري ٿي. موسمن جي تبديليءَ جي ڪري اسٽريٽوسفير جي اندر گرمي پد به مختلف هوندو آهي، خاص طور تي پولر رات (سياري) ۾ گهٽ درجه حرارت تائين پهچندي آهي. اسٽريٽاسفير ۾ هوائون ٽرپوسفيئر جي حدن کان تمام گهڻو وڌي سگهن ٿيون. ڏاکڻي قطبي وورٽيڪس ۾ 60 ميٽر في سيڪنڊ (220 ڪلوميٽر في ڪلاڪ؛ 130 ميل في ڪلاڪ) جي ويجهو پهچي سگهن ٿيون.
هن منڊل ۾ هوا جي هيٺ مٿي چرپر ايڏي تيز ناهي، جيڏي تائمنڊل ۾، ان ڪري هوا منجهہ اڏام لاءِ بهتر ۽ محفوظ سمجهيو وڃي ٿو. 15 ميل اوچائي تائين سموري هوا جي ڪل اوزون گئس جو سڀ کان گهڻو مقدار ملي ٿو. هن تھ جو مٿئين پرت پڻ هڪ نموني سان ڍڪڻ جو ڪم ڪري ٿي. جنھن کي “سنگڍاڪ” سڏجي ٿو. سنگڍاڪ ۾ سج کان ايندڙ تُز واڱڻائي (Ultraviolet) ڪرڻا جَهٽجي جذب ٿين ٿا. سنگمنڊل ڏاڍو ٿڌو آهي، منجھس تائُماپ يا گرمي پد، ٻڙي کان ڪاٽُو اَسِي (-80) پد تائين گهٽ وڌ ٿئي ٿو. ان سان گڏ هي تهہ هڪ ايئرڪنڊيشنر جو ڪم پڻ ڪري ٿو. سِياري ۾ ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي هوا ڏاڍي ٿڌي ٿي وڃي ٿي، تڏهن هن منڊل ۾ تائپد وڌڻ لڳي ٿو ۽ -80 کان مٿي چڙهي ٻن ڏينھنِ ۾ -40 تائين پھچي سگهي ٿو.
هوا جو ٽئين ۽ مٿئين تھ جي اڃا سُوڌو عالمي طور تي صحيح درجيبند نہ ڪئي وئي آهي. ڪي سڄاڻ ان کي هڪ تھ سمجهن ٿا، تہ ڪي وري ان جا ٽي تھ ڳڻين ٿا. انھن ٽن ٽھن جا تفصيل هي آهن:
1. وچيرمنڊل سنگڍاڪ کان مٿي 14-50 ميل ٿلھو آهي. هيءُ ڏاڍو ٿڌو آهي ۽ هن ۾ تائماپ يا تاپمان -90 (ڪاٽُو نوي) پد تائين گهٽجي سگهي ٿو. هن تھ ۾ هوا جو داٻ بہ ڏاڍو گهٽ آهي. هن تھ کي پڻ پنھنجو ڍڪڻ آهي جنھن کي وچيرڍاڪ سڏجي ٿو.
2. ڄَرمنڊل يا ايٽمي روپ منڊل پوڻا ٻہ سَو ميل کن ٿلھو آهي، جنهن ۾ هوا جي گهاٽائي ۽ داٻ مورڳو گهٽجيو وڃي، جنھنڪري هوا ڏاڍي ڇڊي آهي. ان جي هيٺين حصي ۾ ماليڪيولي نائٽروجن، ماليڪيولي آڪسيجن ۽ ايٽمي آڪسيجن موجود آهن ۽ جيترو اُوچو وڃبو ماليڪيولي آڪسيجن جو مقدار اوترو ئي وڌندو ويندو. هن تھ ۾ 70 ميل کن اوچائيءَ تي سج جا ايڪس ڪرڻا (انگريزي ٻولي: X-ray) ۽ تز واڱڻائي ترورائپ يا الٽراوايوليٽ ريڊِيئيشن آڪسيجن جي ايٽمن جا اڻوڪَ يا آيَنس (انگريزي ٻولي: Ions) ٺاهي يا انهن کي وِڄار وهڪ يا اليڪٽريڪل چارج ڏئي ٿي. وڄار وهڪ يا اليڪٽريڪل چارج سبب ئي آڪسيجن جو ايٽم ۽ نائٽروجن جو ماليڪيول اڻوڪُ (Ion) ٿي پوي ٿو.
هوا جو ٽئين ۽ مٿئين تھ جي اڃا سُوڌو عالمي طور تي صحيح درجيبند نہ ڪئي وئي آهي. ڪي سڄاڻ ان کي هڪ تھ سمجهن ٿا، تہ ڪي وري ان جا ٽي تھ ڳڻين ٿا. انھن ٽن ٽھن جا تفصيل هي آهن:
1. وچيرمنڊل سنگڍاڪ کان مٿي 14-50 ميل ٿلھو آهي. هيءُ ڏاڍو ٿڌو آهي ۽ هن ۾ تائماپ يا تاپمان -90 (ڪاٽُو نوي) پد تائين گهٽجي سگهي ٿو. هن تھ ۾ هوا جو داٻ بہ ڏاڍو گهٽ آهي. هن تھ کي پڻ پنھنجو ڍڪڻ آهي جنھن کي وچيرڍاڪ سڏجي ٿو.
2. ڄَرمنڊل يا ايٽمي روپ منڊل پوڻا ٻہ سَو ميل کن ٿلھو آهي، جنهن ۾ هوا جي گهاٽائي ۽ داٻ مورڳو گهٽجيو وڃي، جنھنڪري هوا ڏاڍي ڇڊي آهي. ان جي هيٺين حصي ۾ ماليڪيولي نائٽروجن، ماليڪيولي آڪسيجن ۽ ايٽمي آڪسيجن موجود آهن ۽ جيترو اُوچو وڃبو ماليڪيولي آڪسيجن جو مقدار اوترو ئي وڌندو ويندو. هن تھ ۾ 70 ميل کن اوچائيءَ تي سج جا ايڪس ڪرڻا (انگريزي ٻولي: X-ray) ۽ تز واڱڻائي ترورائپ يا الٽراوايوليٽ ريڊِيئيشن آڪسيجن جي ايٽمن جا اڻوڪَ يا آيَنس (انگريزي ٻولي: Ions) ٺاهي يا انهن کي وِڄار وهڪ يا اليڪٽريڪل چارج ڏئي ٿي. وڄار وهڪ يا اليڪٽريڪل چارج سبب ئي آڪسيجن جو ايٽم ۽ نائٽروجن جو ماليڪيول اڻوڪُ (Ion) ٿي پوي ٿو.
ڪڏهن ڪڏهن سنڌ ۾ بہ، اتر پاسي، روشنيءَ جون ڊگهيون ڊگهيون لاٽون اڀرندي نظر اينديون آهن جن کي وِڄسار يا آرورا (انگريزي ٻولي: Aurora) سڏيو وڃي ٿو. روشنيءَ جون اهي ڊگهيون لاٽون اڻوڪ يا آئَنس (سIon) ذرڙن جي ڪري ڄرمنڊل ۾ پيدا ٿين ٿيون ۽ ڪڏهن ته 65 ميل اوچيون / ڊگهيون بہ هونديون آهن.
3. ٻَھرمنڊل، پَرمنڊل يا ماقيمنڊل: هن تھ کي 300 کان 500 ميل ٿلھو سمجهيو وڃي ٿو. هن تہ ۾ هوا ايڏي تہ ڇڊي ٿي وڃي ٿي جو هن تھ جي پراهين سطح جي نشاندهي ڪرڻ ممڪن ناهي. چيو وڃي ٿو تہ هوا ڏاڍي ڇڊي ۽ اڻوڪي (Ionic) ٿي وڃي ٿي تان جو وڃي سج جي اڻوڪي سرحد سان ملي ٿي. هن تھ جي پيڙھ آڪسيجن، هئڊروجن ۽ هِيليَم گئسن جي ايٽمن سان ڀريل آهي، جن جو هڪ سيڪڙو اڻوڪن جي صورت ۾ ٿئي ٿو. هن تھ جي پيڙھ کان سَوا سَو ميل مٿي اهي اڻوڪَ چقمق جو ڪم ڪن ٿا جنھنڪري ان ۾ اليڪٽران ۽ پروٽان وڌيڪ آهن. هن تھ ۾ ٻہ ڍڪڻ موجود سمجهيا وڃن ٿا جن مان هڪُ ٻہ هزار ميل اوچائي تي ۽ ٻيو چار هزار ميل اوچائي تي سمجهيو وڃي ٿو.
The stratosphere (/ˈstrætəˌsfɪər[unsupported input]-toʊ-/) is the second-lowest layer of the atmosphere of Earth, located above the troposphere and below the mesosphere.[2][3] The stratosphere is composed of stratified temperature zones, with the warmer layers of air located higher (closer to outer space) and the cooler layers lower (closer to the planetary surface of the Earth). The increase of temperature with altitude is a result of the absorption of the Sun's ultraviolet (UV) radiation by the ozone layer, where ozone is exothermically photolyzed into oxygen in a cyclical fashion.[4] This temperature inversion is in contrast to the troposphere, where temperature decreases with altitude, and between the troposphere and stratosphere is the tropopause border that demarcates the beginning of the temperature inversion.
Near the equator, the lower edge of the stratosphere is as high as 20 km (66٬000 ft; 12 mi), at mid-latitudes around 10 km (33٬000 ft; 6.2 mi), and at the poles about 7 km (23٬000 ft; 4.3 mi).[4] Temperatures range from an average of −51 °C (−60 °F; 220 K) near the tropopause to an average of −15 °C (5.0 °F; 260 K) near the mesosphere.[5] Stratospheric temperatures also vary within the stratosphere as the seasons change, reaching particularly low temperatures in the polar night (winter).[6] Winds in the stratosphere can far exceed those in the troposphere, reaching near 60 m/s (220 km/h; 130 mph) in the Southern polar vortex.[6] سنگمنڊل (Stratosphere) تائمنڊل (Atmosphere) جي پرت کي سڏجي ٿو، جنهن جي ٿولهه 30 کان 85 ميل سمجهي وڃي ٿي. هن منڊل ۾ هوا جي هيٺ مٿي چرپر ايڏي تيز ناهي، جيڏي تائمنڊل ۾، ان ڪري هوا منجهہ اڏام لاءِ بهتر ۽ محفوظ سمجهيو وڃي ٿو. 15 ميل اوچائي تائين سموري هوا جي ڪل اوزون گئس جو سڀ کان گهڻو مقدار ملي ٿو. هن تھ جو مٿئين پرت پڻ هڪ نموني سان ڍڪڻ جو ڪم ڪري ٿي. جنھن کي “سنگڍاڪ” سڏجي ٿو. سنگڍاڪ ۾ سج کان ايندڙ تُز واڱڻائي (Ultraviolet) ڪرڻا جَهٽجي جذب ٿين ٿا. سنگمنڊل ڏاڍو ٿڌو آهي، منجھس تائُماپ يا گرمي پد، ٻڙي کان ڪاٽُو اَسِي (-80) پد تائين گهٽ وڌ ٿئي ٿو. ان سان گڏ هي تهہ هڪ ايئرڪنڊيشنر جو ڪم پڻ ڪري ٿو. سِياري ۾ ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي هوا ڏاڍي ٿڌي ٿي وڃي ٿي، تڏهن هن منڊل ۾ تائپد وڌڻ لڳي ٿو ۽ -80 کان مٿي چڙهي ٻن ڏينھنِ ۾ -40 تائين پھچي سگهي ٿو.
هوا جو ٽئين ۽ مٿئين تھ جي اڃا سُوڌو عالمي طور تي صحيح درجيبند نہ ڪئي وئي آهي. ڪي سڄاڻ ان کي هڪ تھ سمجهن ٿا، تہ ڪي وري ان جا ٽي تھ ڳڻين ٿا. انھن ٽن ٽھن جا تفصيل هي آهن:
1. وچيرمنڊل سنگڍاڪ کان مٿي 14-50 ميل ٿلھو آهي. هيءُ ڏاڍو ٿڌو آهي ۽ هن ۾ تائماپ يا تاپمان -90 (ڪاٽُو نوي) پد تائين گهٽجي سگهي ٿو. هن تھ ۾ هوا جو داٻ بہ ڏاڍو گهٽ آهي. هن تھ کي پڻ پنھنجو ڍڪڻ آهي جنھن کي وچيرڍاڪ سڏجي ٿو.
2. ڄَرمنڊل يا ايٽمي روپ منڊل پوڻا ٻہ سَو ميل کن ٿلھو آهي، جنهن ۾ هوا جي گهاٽائي ۽ داٻ مورڳو گهٽجيو وڃي، جنھنڪري هوا ڏاڍي ڇڊي آهي. ان جي هيٺين حصي ۾ ماليڪيولي نائٽروجن، ماليڪيولي آڪسيجن ۽ ايٽمي آڪسيجن موجود آهن ۽ جيترو اُوچو وڃبو ماليڪيولي آڪسيجن جو مقدار اوترو ئي وڌندو ويندو. هن تھ ۾ 70 ميل کن اوچائيءَ تي سج جا ايڪس ڪرڻا (انگريزي ٻولي: X-ray) ۽ تز واڱڻائي ترورائپ يا الٽراوايوليٽ ريڊِيئيشن آڪسيجن جي ايٽمن جا اڻوڪَ يا آيَنس (انگريزي ٻولي: Ions) ٺاهي يا انهن کي وِڄار وهڪ يا اليڪٽريڪل چارج ڏئي ٿي. وڄار وهڪ يا اليڪٽريڪل چارج سبب ئي آڪسيجن جو ايٽم ۽ نائٽروجن جو ماليڪيول اڻوڪُ (Ion) ٿي پوي ٿو.
ڪڏهن ڪڏهن سنڌ ۾ بہ، اتر پاسي، روشنيءَ جون ڊگهيون ڊگهيون لاٽون اڀرندي نظر اينديون آهن جن کي وِڄسار يا آرورا (انگريزي ٻولي: Aurora) سڏيو وڃي ٿو. روشنيءَ جون اهي ڊگهيون لاٽون اڻوڪ يا آئَنس (سIon) ذرڙن جي ڪري ڄرمنڊل ۾ پيدا ٿين ٿيون ۽ ڪڏهن ته 65 ميل اوچيون / ڊگهيون بہ هونديون آهن.
3. ٻَھرمنڊل، پَرمنڊل يا ماقيمنڊل: هن تھ کي 300 کان 500 ميل ٿلھو سمجهيو وڃي ٿو. هن تہ ۾ هوا ايڏي تہ ڇڊي ٿي وڃي ٿي جو هن تھ جي پراهين سطح جي نشاندهي ڪرڻ ممڪن ناهي. چيو وڃي ٿو تہ هوا ڏاڍي ڇڊي ۽ اڻوڪي (Ionic) ٿي وڃي ٿي تان جو وڃي سج جي اڻوڪي سرحد سان ملي ٿي. هن تھ جي پيڙھ آڪسيجن، هئڊروجن ۽ هِيليَم گئسن جي ايٽمن سان ڀريل آهي، جن جو هڪ سيڪڙو اڻوڪن جي صورت ۾ ٿئي ٿو. هن تھ جي پيڙھ کان سَوا سَو ميل مٿي اهي اڻوڪَ چقمق جو ڪم ڪن ٿا جنھنڪري ان ۾ اليڪٽران ۽ پروٽان وڌيڪ آهن. هن تھ ۾ ٻہ ڍڪڻ موجود سمجهيا وڃن ٿا جن مان هڪُ ٻہ هزار ميل اوچائي تي ۽ ٻيو چار هزار ميل اوچائي تي سمجهيو وڃي ٿو.[7]
حوالا
[سنواريو]- ↑ "Atmospheric Temperature Trends, 1979–2005". NASA/Earth Observatory. وقت 5 September 2015 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 24 August 2015. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Jones, Daniel, Peter Roach; James Hartmann; Jane Setter, وڪي نويس., English Pronouncing Dictionary, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-3-12-539683-8
- ↑ سانچو:MerriamWebsterDictionary
- ↑ 4.0 4.1 "The Stratosphere - overview". scied.ucar.edu. University Corporation for Atmospheric Research. حاصل ڪيل 25 July 2018.
- ↑ "NWS JetStream - Layers of the Atmosphere". www.weather.gov.
- ↑ 6.0 6.1 "Nasa Ozone Watch: Polar vortex facts". ozonewatch.gsfc.nasa.gov.
- ↑ ڌرتي منهنجو گهر (ڊاڪٽر محبت ٻرڙو) | سنڌ سلامت ڪتاب گهر آرڪائيو ڪيا ويا 2017-09-12 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. [[سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام