نيوران

نيوران
سائنسي درجا بندي

علامتي خاڪو مخروطي نيوران جي ظاھري بناوٽ ڏيکاري ٿو. دماغ جي حصي سيريبريل ڪورٽيڪس کان ڪرنگهي طرف ويندي ڏيکاريل

تنتي جيو گھرڙو يا نيوران (Neuron)، تنتي سرشتي جي بنيادي اڪائي آهي. تنتي سرشتو خاص قسم جي جيو گھرڙن يعني نيوران مان ٺھيل آھي. انھن ۾ اليڪٽرڪ ڪرنٽ پيدا ڪرڻ جي صلاحيت موجود ھوندي آھي جيڪو ڪرنٽ ھڪ نيوران کان ٻئي نيوران تائين منتقل ٿئي ٿو جنھن کي تنتي پيغام (Nerve Impulse) چئبو آهي.

ھر ھڪ نيوران کي پنھنجي گھرڙيائي بناوٽ يعني سوما (Soma) ھوندي آھي، جنھن ۾ ھڪ ايڪسان (axon) ۽ گھرڙي جون شاخون ھونديون آھن. سوما جي اندر گھرڙي سائٽوپلازم (cytoplasm) باريڪ ننڍڙا عضوا (organelles) ۽ مرڪز (nucleus) ھوندا آھن. ڊينڊرائيٽس (dendrites) اڃان به وڌيڪ تاندورن وانگر شاخون ھونديون آھن جيڪي ٻاھرين طرف پکڙيل ھونديون آھن تہ جيئن تنتي پيغام (Impulse) کي محسوس ڪري سگھن. انھن شاخن جي ابتڙ ايڪسان (axon) ۾ ڪي به شاخون نہ ٿينديون آهن ۽ اھو ڊگھو، اڪيلو ۽ ڌاڳي جي شڪل جو ھوندو آھي. ھن جو ڪم مختلف نيورانن ڏانھن معلومات موڪلڻ ھوندو آھي. انھيءَ جي آخري ڇيڙي وٽ ڪيتريون ئي شاخون ٻاھر نڪرن ٿيون جيڪي پکڙجي ھڪ آخري تھه (end plate) ٺاھن ٿيون.

هڪ نيوران يا اعصابي جيو گھرڙو هڪ پرجوش جيو گھرڙو (Excited Cell) آهي جيڪو تنتي سرشتي ۾ هڪ تنتن جي نيٽ ورڪ تي برقي سگنل (جنهن کي عمل جي صلاحيت سڏيو ويندو آهي) کي فائر ڪري ٿو. اهي دماغ ۽ ريڙهه جي هڏي ۾ هوندا آهن. اهي تسلسل حاصل ڪرڻ ۽ هلائڻ ۾ مدد ڪن ٿا. نيوران ٻين جيو گھرڙن سان سينيپس (Synapse) ذريعي رابطو ڪن ٿا. جيڪي خاص رابطا آهن جيڪي عام طور تي ڪيميائي نيوروٽرانسميٽر جي ٿوري مقدار کي استعمال ڪن ٿا ته جيئن پري سينيپٽڪ نيوران کان برقي سگنل کي سينيپٽڪ گيپ ذريعي ٽارگيٽ جيو گھرڙي تائين منتقل ڪري سگھن.

نيوران سڀني جانورن ۾ تنتي ٽشو جا مکيه جزا آهن سواءِ اسپنج ۽ پلاڪوزون جي. ٻوٽن ۽ فنگس ۾ اعصابي جيو گھرڙا نه هوندا آهن. ماليڪيولر ثبوت اهو ظاهر ڪن ٿا ته برقي سگنل پيدا ڪرڻ جي صلاحيت پهريون ڀيرو ارتقا ۾ 700 کان 800 ملين سال اڳ ٽونين دور ۾ ظاهر ٿي هئي.

نيوران جا اڳوڻا پيپٽيڊرجڪ افرازي جيو گھرڙا هئا. انهن آخرڪار نوان جين ماڊل حاصل ڪيا جيڪي جيو گھرڙن کي پوسٽ سينيپٽڪ اسڪافولڊ ۽ آئن چينل ٺاهڻ جي قابل بڻائين ٿا جيڪي تيز برقي سگنل پيدا ڪن ٿا. برقي سگنل پيدا ڪرڻ جي صلاحيت اعصابي نظام جي ارتقا ۾ هڪ اهم جدت هئي. نيورون عام طور تي انهن جي ڪم جي بنياد تي ٽن قسمن ۾ ورهايل آهن. حسي نيورون ڇهڻ، آواز، يا روشني جهڙن محرڪن جو جواب ڏين ٿا جيڪي حسي عضون جي سيلن کي متاثر ڪن ٿا، ۽ اهي ريڙهه جي هڏي يا دماغ ڏانهن سگنل موڪلين ٿا. موٽر نيورون دماغ ۽ ريڙهه جي هڏي مان سگنل وصول ڪن ٿا ته جيئن عضلات جي ڇڪتاڻ کان وٺي غدود جي پيداوار تائين هر شيءِ کي ڪنٽرول ڪري سگهجي. انٽرنيورون دماغ يا ريڙهه جي هڏي جي ساڳئي علائقي ۾ نيورون کي ٻين نيورون سان ڳنڍين ٿا. جڏهن ڪيترائي نيورون ڪم ڪندڙ طور تي هڪٻئي سان ڳنڍيل هوندا آهن، ته اهي ٺاهيندا آهن جنهن کي نيورل سرڪٽ چيو ويندو آهي.

نيورون عام طور تي انهن جي ڪم جي بنياد تي ٽن قسمن ۾ ورهايل آهن. حسي نيورون ڇهڻ، آواز، يا روشني جهڙن محرڪن جو جواب ڏين ٿا جيڪي حسي عضون جي سيلن کي متاثر ڪن ٿا، ۽ اهي ريڙهه جي هڏي يا دماغ ڏانهن سگنل موڪلين ٿا. موٽر نيورون دماغ ۽ ريڙهه جي هڏي مان سگنل وصول ڪن ٿا ته جيئن عضلات جي ڇڪتاڻ کان وٺي غدود جي پيداوار تائين هر شيءِ کي ڪنٽرول ڪري سگهجي. انٽرنيورون دماغ يا ريڙهه جي هڏي جي ساڳئي علائقي اندر ٻين نيورون سان نيورون ڳنڍين ٿا. جڏهن ڪيترائي نيورون ڪم ڪندڙ طور تي هڪٻئي سان ڳنڍيل هوندا آهن، ته اهي ٺاهيندا آهن جنهن کي نيورل سرڪٽ چيو ويندو آهي.

هڪ نيورون ۾ ٻين سيلن جون سڀئي بناوتون هونديون آهن جهڙوڪ نيوڪليس، مائيٽوڪونڊريا، ۽ گولگي باڊيز پر ان ۾ اضافي منفرد بناوتون هونديون آهن جهڙوڪ ايڪسون، ۽ ڊينڊرائٽس. سوما هڪ ٺوس بناوت آهي، ۽ ايڪسون ۽ ڊينڊرائٽس سوما مان نڪرندڙ تنت آهن. ڊينڊرائٽس عام طور تي وڏي پيماني تي شاخ ڪندا آهن ۽ سوما کان ڪجهه سو مائڪرو ميٽر وڌائيندا آهن. ايڪسون سوما کي هڪ سوجن تي ڇڏي ٿو جنهن کي ايڪسون هيلڪ سڏيو ويندو آهي ۽ انسانن ۾ 1 ميٽر تائين يا ٻين نسلن ۾ وڌيڪ سفر ڪندو آهي. اهو شاخون ڪندو آهي پر عام طور تي هڪ مستقل قطر برقرار رکندو آهي. محور جي شاخن جي سڀ کان پري چوٽي تي محور ٽرمينل آهن، جتي نيورون هڪ سگنل کي سنيپس ذريعي ٻئي سيل ڏانهن منتقل ڪري سگهي ٿو. نيورون ۾ ڊينڊرائٽس جي کوٽ ٿي سگهي ٿي يا انهن ۾ ڪو به محور نه هوندو آهي. نيورائٽ جو اصطلاح ڊينڊرائٽ يا هڪ محور کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي، خاص طور تي جڏهن سيل غير فرق ٿيل هجي.

گھڻا نيورون ڊينڊرائٽس ۽ سوما ذريعي سگنل وصول ڪندا آهن ۽ محور هيٺ سگنل موڪليندا آهن. اڪثريت جي synapses تي، سگنل هڪ نيورون جي محور کان ٻئي جي ڊينڊرائٽ تائين پار ڪندا آهن. بهرحال، synapses هڪ محور کي ٻئي محور سان يا هڪ ڊينڊرائٽ کي ٻئي ڊينڊرائٽ سان ڳنڍي سگهن ٿا. سگنلنگ جو عمل جزوي طور تي برقي ۽ جزوي طور تي ڪيميائي آهي. نيورون برقي طور تي پرجوش هوندا آهن، انهن جي جھلين ۾ وولٽيج گريڊينٽس جي سار سنڀال جي ڪري. جيڪڏهن وولٽيج ٿوري وقفي تي ڪافي مقدار ۾ تبديل ٿئي ٿو، ته نيورون هڪ آل يا ڪجهه به نه اليڪٽرو ڪيميڪل نبض پيدا ڪري ٿو جنهن کي ايڪشن پوٽينشل سڏيو ويندو آهي. هي پوٽينشل ايڪسون سان گڏ تيزي سان سفر ڪري ٿو ۽ انهن تائين پهچندي ئي سيناپٽڪ ڪنيڪشن کي چالو ڪري ٿو. سيناپٽڪ سگنل شايد جوش ڏيندڙ يا روڪيندڙ هجن، خالص وولٽيج کي وڌائي يا گهٽائي سگهن ٿا جيڪو سوما تائين پهچي ٿو.

گهڻن ڪيسن ۾، دماغ جي ترقي ۽ ٻاروتڻ دوران نيورل اسٽيم سيلز ذريعي نيورون پيدا ٿين ٿا. دماغ جي اڪثر علائقن ۾ نيوروجينيسس وڏي پيماني تي بالغ ٿيڻ دوران بند ٿي ويندو آهي.

پڻ ڏسو

. A neuron, neurone, or nerve cell is an excitable cell that fires electric signals called action potentials across a neural network in the nervous system. They are located in the brain and spinal cord and help to receive and conduct impulses. Neurons communicate with other cells via synapses, which are specialized connections that commonly use minute amounts of chemical neurotransmitters to pass the electric signal from the presynaptic neuron to the target cell through the synaptic gap.

Neurons are the main components of nervous tissue in all animals except sponges and placozoans. Plants and fungi do not have nerve cells. Molecular evidence suggests that the ability to generate electric signals first appeared in evolution some 700 to 800 million years ago, during the Tonian period. Predecessors of neurons were the peptidergic secretory cells. They eventually gained new gene modules which enabled cells to create post-synaptic scaffolds and ion channels that generate fast electrical signals. The ability to generate electric signals was a key innovation in the evolution of the nervous system.

Neurons are typically classified into three types based on their function. Sensory neurons respond to stimuli such as touch, sound, or light that affect the cells of the sensory organs, and they send signals to the spinal cord or brain. Motor neurons receive signals from the brain and spinal cord to control everything from muscle contractions to glandular output. Interneurons connect neurons to other neurons within the same region of the brain or spinal cord. When multiple neurons are functionally connected together, they form what is called a neural circuit.

A neuron contains all the structures of other cells such as a nucleus, mitochondria, and Golgi bodies but has additional unique structures such as an axon, and dendrites. The soma is a compact structure, and the axon and dendrites are filaments extruding from the soma. Dendrites typically branch profusely and extend a few hundred micrometers from the soma. The axon leaves the soma at a swelling called the axon hillock and travels for as far as 1 meter in humans or more in other species. It branches but usually maintains a constant diameter. At the farthest tip of the axon's branches are axon terminals, where the neuron can transmit a signal across the synapse to another cell. Neurons may lack dendrites or have no axons. The term neurite is used to describe either a dendrite or an axon, particularly when the cell is undifferentiated.

Most neurons receive signals via the dendrites and soma and send out signals down the axon. At the majority of synapses, signals cross from the axon of one neuron to the dendrite of another. However, synapses can connect an axon to another axon or a dendrite to another dendrite. The signaling process is partly electrical and partly chemical. Neurons are electrically excitable, due to the maintenance of voltage gradients across their membranes. If the voltage changes by a large enough amount over a short interval, the neuron generates an all-or-nothing electrochemical pulse called an action potential. This potential travels rapidly along the axon and activates synaptic connections as it reaches them. Synaptic signals may be excitatory or inhibitory, increasing or reducing the net voltage that reaches the soma.

In most cases, neurons are generated by neural stem cells during brain development and childhood. Neurogenesis largely ceases during adulthood in most areas of the brain.

نيوران
سائنسي درجا بندي

علامتي خاڪو مخروطي نيوران جي ظاھري بناوٽ ڏيکاري ٿو. دماغ جي حصي سيريبريل ڪورٽيڪس کان ڪرنگهي طرف ويندي ڏيکاريل

نيوران (Neuron)، تنتي سرشتي جي بنيادي اڪائي آهن. تنتي سرشتو خاص قسم جي جيو گھرڙن يعني نيوران مان ٺھيل آھي. انھن ۾ اليڪٽرڪ ڪرنٽ پيدا ڪرڻ جي صلاحيت موجود ھوندي آھي جيڪو ڪرنٽ ھڪ نيوران کان ٻئي نيوران تائين منتقل ٿئي ٿو جنھن کي تنتي پيغام (Nerve Impulse) چئبو آهي.

ھر ھڪ نيوران کي پنھنجي گھرڙيائي بناوٽ يعني سوما (Soma) ھوندي آھي، جنھن ۾ ھڪ ايڪسان (axon) ۽ گھرڙي جون شاخون ھونديون آھن. سوما جي اندر گھرڙي سائٽوپلازم (cytoplasm) باريڪ ننڍڙا عضوا (organelles) ۽ مرڪز (nucleus) ھوندا آھن. ڊينڊرائيٽس (dendrites) اڃان به وڌيڪ تاندورن وانگر شاخون ھونديون آھن جيڪي ٻاھرين طرف پکڙيل ھونديون آھن تہ جيئن تنتي پيغام (Impulse) کي محسوس ڪري سگھن. انھن شاخن جي ابتڙ ايڪسان (axon) ۾ ڪي به شاخون نہ ٿينديون آهن ۽ اھو ڊگھو، اڪيلو ۽ ڌاڳي جي شڪل جو ھوندو آھي. ھن جو ڪم مختلف نيورانن ڏانھن معلومات موڪلڻ ھوندو آھي. انھيءَ جي آخري ڇيڙي وٽ ڪيتريون ئي شاخون ٻاھر نڪرن ٿيون جيڪي پکڙجي ھڪ آخري تھه (end plate) ٺاھن ٿيون.

نيوران جا قسم

حساسي نيوران

حساسي نيوران: سينسري نيوران: sensory neuran: آھي تنتي پيغام( Impulse) کي حواسن کان مرڪزي تنتي سرشتي تائين پھچائيندا آھن.

موٽر نيوران

موٽر نيوران: motor neuran:

ھي جوابي نيوران مرڪزي تنتي سرشتي کان عمل ڪندڙ عضون ڏانھن ھدايتون پھچائيندا آھن.

وچ وارو نيوران

وچ وارو نيوران يا انٽر نيوران (inter neuran)، حواسي نيورانن ۽ موٽر نيورانن جي وچ ۾ ھوندا آھن. سمورو مرڪزي تنتي سرشتو وچ وارن نيورانن جو جڙيل ھوندو آھي.