برقناطيسيت

برقناطيسيت

برقناطيسيت (Electromagnetism) یا برقي مقناطيسيت، جنهن کي برقياتي مقناطيسي تعامل پڻ سڏيو ويندو آهي، فزڪس جي هڪ شاخ آهي جيڪا برقي طور تي چارج ٿيل ذرڙن جي وچ ۾ رابطي جو مطالعو ڪري ٿي، تہ ڇا اهي آرام ۾ آهن يا حرڪت ۾ ۽ وڌيڪ عام طور تي بجليء جي اثرات جو برقياتي مقناطيسي فيلڊ جي تصور کي استعمال ڪندي، مطالعو ڪري ٿي. اهو پڻ ممڪن آهي ته برقي مقناطيسيت کي برقياتي مقناطيسي فيلڊ جي مطالعي ۽ چارج ٿيل ذرات سان ان جي رابطي جي طور تي بيان ڪيو وڃي. اصطلاح برقي مقناطيسيت ان حقيقت ڏانهن اشارو ڪري ٿو ته برقي ۽ مقناطيسي رجحان جیڪو 1860ع تائين آزاد طور تي ڏٺو ويو، جڏهن ميڪسويل اهو ظاهر ڪيو ته اهي صرف هڪ ئي سيٽ جا ٻه پاسا هئا. اليڪٽرومگنيٽزم، قابل اطلاق فيلڊ سان، ميڪانڪس سان گڏ، فزڪس جي وڏي شاخن مان هڪ آهي.

برقياتي مقناطيسي قوت روزاني زندگي ۾ مشاهدو ڪيل ڪيترن ئي ڪيميائي ۽ طبیعي رجحان جي ذميوار آهي. ايٽمي مرڪزن ۽ انهن جي اليڪٽرانن جي وچ ۾ اليڪٽروسٽیٽڪ ڪشش ايٽم کي گڏ ڪري ٿي. اليڪٽرڪ قوتون مختلف ايٽمز کي ماليڪيولز ۾ گڏ ٿيڻ جي اجازت ڏين ٿيون، جن ۾ ودا سالما ميڪرو موليڪولس جهڙوڪ پروٽين جيڪي زندگيءَ جو بنياد بڻجن ٿا. ان کان علاوه، مقناطيسي رابطي جي وچ ۾ مقناطيسي لاڳاپا ۽ اليڪٽرانن جي زاوياتي لمحن جي مقناطيسي لمحن کي ڪيميائي رد عمل ۾ پڻ ڪردار ادا ڪن ٿا. اهڙن رشتن جو اڀياس اسپن ڪيمسٽري ۾ ڪيو ويندو آهي. Electromagnetism پڻ جديد ٽيڪنالاجي ۾ ڪيترائي اهم ڪردار ادا ڪري ٿو: برقي توانائي جي پيداوار، تبديلي ۽ تقسيم؛ روشني، گرمي، ۽ آواز جي پيداوار ۽ ڳولڻ؛ فائبر آپٽڪ ۽ وائرليس ڪميونيڪيشن؛ سينسر؛ حساب electrolysis; electroplating؛ ۽ مشيني موٽر ۽ actuators. اهو 18 صدي جي آخر تائين نه هو ته سائنسدانن برقياتي مقناطيسي رابطي جي فطرت کي سمجهڻ لاء هڪ رياضياتي بنياد تيار ڪرڻ شروع ڪيو. 18هين ۽ 19هين صديءَ ۾ مشهور سائنسدانن ۽ رياضيدانن جهڙوڪ ڪولومب، گاس ۽ فيراڊيءَ نالي جا قانون ٺاهيا، جن جي مدد ڪئي ته برقياتي مقناطيسي شعبن جي ٺهڻ ۽ رابطي جي وضاحت ڪرڻ ۾. اهو عمل 1860ع جي ڏهاڪي ۾ ميڪسويل جي مساواتن جي دريافت سان ختم ٿيو، چار جزوي فرقي مساواتن جو هڪ سيٽ جيڪو ڪلاسيڪل برقي مقناطيسي شعبن جي مڪمل وضاحت فراهم ڪري ٿو. ميڪسويل جي مساواتن بجلي ۽ مقناطيس جي وچ ۾ لاڳاپن لاءِ صحيح رياضياتي بنياد فراهم ڪيا جن کي سائنسدان صدين کان ڳولي رهيا هئا، ۽ پاڻ کي برقرار رکڻ واري برقي مقناطيسي لهرن جي وجود جي اڳڪٿي ڪئي. ميڪسويل پوسٽ ڪيو ته اهڙيون لهرون نظر اچن ٿيون، جيڪي بعد ۾ سچ ثابت ٿيون. گاما شعاع، ايڪس-ري، الٽرا وائلٽ، ڏسڻ ۾ ايندڙ، انفراريڊ شعاع، مائڪرو ويز ۽ ريڊيو ويوز، اهي سڀ طئي ڪيا ويا هئا ته برقي مقناطيسي تابڪاري صرف انهن جي فريڪوئنسي جي حد ۾ مختلف آهي. جديد دور ۾، سائنسدانن اليڪٽرومگنيٽزم جي نظريي کي جديد فزڪس جي اثرن کي نظر ۾ رکڻ لاءِ جاري رکيو آهي، جنهن ۾ ڪوانٽم ميڪنڪس ۽ ريٽليٽيٽي شامل آهن. اليڪٽرومگنيٽزم جا نظرياتي اثر، خاص ڪري روشنيءَ جي رفتار جو قيام، پراپيگيشن جي ”ميڊيم“ جي خاصيتن جي بنياد تي (پرميت ۽ اجازت)، 1905ع ۾ آئن اسٽائن جي اسپيشل رشتي جي نظريي کي متاثر ڪرڻ ۾ مدد ڪئي. ميڪسويل جي مساواتن کي تبديل ڪيو آهي ته جيئن مادي جي مقدار جي نوعيت سان مطابقت رکي. QED ۾، ذرات جيڪي فوٽوز طور سڃاتو وڃي ٿو، برقياتي مقناطيسي فيلڊ ۾ روشني جي مقدار تبديلين جو اظهار جدا جدا جذبن جي لحاظ سان ڪيو ويو آهي.

اطلاقات

برقي مقناطيسيت اسان کي برقي مقناطيسي لهرن جي وجود کي سمجهڻ، يعني ٻنهي ريڊيو لهرن ۽ روشني، يا اڃا به مائڪرو ۽ گاما تابڪاري کي سمجھن جي اجازت ڏئي ٿي. اهڙيءَ طرح، ميڪسويل پنهنجي سال 1864ع واري مقالي ۾، ”اليڪٽروميگنيٽڪ فيلڊ جو هڪ متحرڪ نظريو“ لکيو؛

”نتيجن جي معاهدي مان ظاهر ٿئي ٿو ته روشني ۽ مقناطيسيت هڪ ئي نوعيت جا ٻه واقعا آهن ۽ اها روشني هڪ برقياتي مقناطيسي خرابي آهي، جيڪا خلا برقي مقناطيس جي قانونن تي عمل ڪندي، پکيڙ ۾ اچي ٿي." 

هن نقطي نظر کان، سڀ بصریات (optics) کي برقي مقناطيسيت جي هڪ اطلاق طور ڏسي سگهجو ٿا. برقياتي مقناطيسي رابطي، هڪ مضبوط قوت، پڻ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي؛ اهو اسان کي (ڪوانٽم ميڪانڪس سان) ڪيميائي ساختن جي وجود، جهڙوڪ ايٽم يا ماليڪيول، آسان کان تمام پيچيده تائين، جي هڪجهڙائي ۽ استحڪام کي، سمجھڻ جي اجازت ڏئي ٿو. بنيادي فزڪس جي نقطي نظر کان، طبقاتي برقياتي مقناطيس جي نظرياتي ترقي شروعاتي ۾ اسپیشل ریلیتیویتي جي نظريي جو ذريعو آهي. برقي مقناطيسي نظريي ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس کي گڏ ڪرڻ جي ضرورت ڪوانٽم اليڪٽرروڊائينامڪس جي تعمير جو سبب بڻي، جيڪو برقياتي مقناطيسي رابطي کي ذرڙن جي بدلي جي طور تي تفسير ڪري ٿو جيڪو فوٽون سڏيو ويندو آهي. ذرات جي فزڪس ۾، برقياتي مقناطيسي رابطي ۽ "ضعيف رابطي" کي برقياتي نظريي جي فريم ورڪ ۾ متحد آهن.

خارجي لنڪس

• Magnetic Field Strength Converter
• Electromagnetic Force – from Eric Weisstein's World of Physics