ريپٽائل

ريڙهيون پائيندڙ جانور
Reptiles
ريڙهيون پائيندڙ جانور ; Reptiles
	گرگٽ کاري پاڻي جو مگرمڇ عام ڪڇئو سيڙهي نانگ

ريپٽائل يا ريڙھيون پائيندڙ جانور (reptiles) جيئن عام طور تي بيان ڪيو ويو آهي، ٽيٽراپوڊ جو هڪ گروپ آهن جن ۾ اڪٽوٿرمڪ (ٿڌي رت وارو) ميٽابولزم ۽ امنيٽڪ ڊولپمينٽ آهي. ريپٽائل اھڙا جانور آهن جيڪي زمين تي سرندا يا ان کان ٿورو مٿي حرڪت ڪندا آهن، مثال طور: نانگ، واڳون، ڪرڙي، وغيره.^[2] موجود ريپٽائل چار آرڊر تي مشتمل آهن: ٽيسٽوڊائن (ڪڇئا)، ڪرڪوڊيليا ( مگرمچرڊ يا مگرڪوڊيلين)، اسڪواماتا (ڪرڙي ۽ نانگ) ۽ رينچوسفياليا (گرگٽ). مئي 2023ع تائين، اٽڪل 12,000 جاندار نوعن جا ريپٽائل ڊيٽابيس ۾ درج ٿيل آهن.^[3] روايتي ريپٽائل آرڊر جو مطالعو، روايتي طور تي، جديد جل ٿيلن جي مطالعي سان ميلاپ ۾، هرپئٽولوجي سڏيو ويندو آهي.

ريپٽائل ڪيترن ئي متضاد ٽيڪسونومڪ وصفن جي تابع ڪيا ويا آهن.^[4] لينئي جي ٽئڪسانومي ۾ ريپٽائل ڪلاس ريپٽيليا جي تحت گڏ ڪيا ويا آهن، جيڪي عام استعمال سان ملن ٿا. جديد ڪلئڊسٽڪ ٽئڪسانومي ان گروهه کي پيرافائليٽڪ سمجهي ٿي، ڇاڪاڻ ته جينياتي ۽ پيليونٽولوجيڪل ثبوتن اهو طئي ڪيو آهي ته پکي (جماعت: ايويز)، ڊائناسوريا جي ميمبرن جي حيثيت ۾، ٻين ريپٽائلن جي ڀيٽ ۾ مگرمچرڊن سان وڌيڪ ويجها تعلق رکن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ارتقائي نقطه نظر کان ريپٽائل جي وچ ۾ جڙيل آهن، تنهن ڪري ڪيترائي ڪليڊسٽڪ سسٽم ريپٽيليا کي هڪ ڪليڊ (مونوفيليٽڪ گروپ) جي طور تي ٻيهر بيان ڪن ٿا جن ۾ پکي شامل آهن، جيتوڻيڪ هن ڪليڊ جي صحيح وصف ليکڪن جي وچ ۾ مختلف آهي.^[5]^[4] ٻيا ڪليڊ ساروپسيڊا (Sauropsida) کي ترجيح ڏين ٿا، جيڪو عام طور تي سڀني امنيٽس ڏانهن اشارو ڪري ٿو جيڪو مئمل جي ڀيٽ ۾ جديد ريپٽائل سان وڌيڪ ويجهي سان لاڳاپيل آهي.^[5]

سڀ کان پھريان ڄاتل پروٽو ريپٽائل ڪاربانيفئرس دور مان پيدا ٿيا، جيڪي ترقي يافته ريپيٽيليومورف ٽيٽراپوڊ مان نڪرندا آھن جيڪا خشڪ زمين تي زندگي کي تيزي اختيار ڪندا ويا. سڀ کان پھريون سڃاتل "سچو ريپٽائل" (Eureptile) ھائلونومس، ھڪ ننڍڙو ۽ چرٻي جھڙو جانور، ھيو جيڪو آخري ڪاربانيفئرس دور جي بشڪئرين دور (تقريبن 318 ملين سال اڳ) نووا اسڪوٽيا، ڪينيڊا ۾ رھندو ھو.^[1]

جينياتي ۽ فوسل ڊيٽا دليل ڏئي ٿو ته ريپٽائل جا ٻه سڀ کان وڏا نسل، آرڪوسورومورفا (مگر، پکي ۽ رشتيدار) ۽ ليپيدوسورومورفا (رڙڪي ۽ رشتيدار)، پارميئن دور ۾ مختلف ٿي ويا.^[6] ريپٽائل کان علاوه، ڪيترائي مختلف قسم جا گروهه آهن جيڪي هاڻي ناپيد آهن، ڪجهه حالتن ۾ وڏي پيماني تي ختم ٿيڻ جي واقعن، خاص طور تي، پيليوجين (Paleogene) دور ۾ ڪريٽاسيئش جي ختم ٿيڻ وارو واقعو، پليسيوسار، ٽئروسار ۽ سڀني غير ايويئن ڊائنوسارن کي، ان سان گڏ ڪيترن ئي قسمن جي ڪروڊائليفارمز ۽ اسڪواٽس (موسوسار) ختم ڪري ڇڏيو. جديد غير پکي ريپٽائل سڀني براعظمن، سواء انٽارڪٽيڪا جي، ۾ آباد آهن.

ريپٽائل ٽيٽراپوڊ ڪرنگھيدار جانور آھن، يعني اھا جانور جنهن جا يا ته چار ٽنگ آھن يا نانگ وانگر، چئن ٽنگن وارن ابن ڏاڏن مان آھن. جل ٿيلن جي برعڪس، ريپٽائل وٽ آبي لاروا اسٽيج نه آهي. اڪثر ريپٽائل بيضوي (Oviparous) هوندا آهن، جيتوڻيڪ اسڪواميٽ (squamates) جون ڪيتريون ئي نسلون ويويپئرس (Viviparous) هونديون آهن ۽ ڪي ناپيد ٿيل آبي ڪلئڊز وانگر، ^[7] جنين هڪ غير مماليائي پلاسينٽا استعمال ڪرڻ بجاءِ آنڊن جي شيل ۾، ماءُ جي پيٽ جي اندر ترقي ڪري ٿو. امنيوٽس (Amniotes) جي طور تي، ريپٽائل جا آنا حفاظت ۽ نقل و حمل لاءِ جھلين سان گھريل ھوندا آھن، جيڪي انھن کي خشڪ زمين تي پيدا ڪرڻ لاءِ موافقت ڪندا آھن. ڪيتريون ئي جاندار نسلون پنهنجي جنين کي پلاسينٽا جي مختلف شڪلين جي ذريعي کارائيندا آهن جيڪي مماليا جانورن سان ملن ٿا، جن مان ڪجهه انهن جي ٻچن جي ابتدائي سنڀال فراهم ڪن ٿا. موجوده ريپٽائل سائز ۾ هڪ ننڍي گرگٽ (Sphaerodactylus ariasae)، 17 ملي ميٽر (0.7 انچ) کان وٺي لوڻ پاڻيءَ جي مگرمچرڊ (Crocodylus porosus) تائين وڌي سگهي ٿو، جنهن جي ڊيگهه 6 ميٽر (19.7 فوٽ) کان مٿي ٿي سگهي ٿي ۽ وزن 1,000 ڪلوگرام (2,200 پائونڊ) کان مٿي ٿي سگهي ٿو.

درجه بندي

ارتقائي تاريخ

مورفولوجي ۽ فزيالوجي

ڄاڻ

دفاعي ميڪانيزم

انسانن سان تعلقات

پڻ ڏسو

خارجي لنڪس

"Reptile phylogeny". whozoo.org.
Reptile images. 1833. https://www.biodiversitylibrary.org/item/23742.
"Sri Lanka wildlife information database". wildreach.com.
"Biology of the reptilia". carlgans.org. — an online full text copy of a 22 volume 13,000 page summary of the state of reptile research.

حوالا

↑ ^1.0 ^1.1 Marjanović, D. (2021). "The Making of Calibration Sausage Exemplified by Recalibrating the Transcriptomic Timetree of Jawed Vertebrates". Frontiers in Genetics 12: 521693. doi:10.3389/fgene.2021.521693. PMID 34054911.
↑ علم حياتيات، درسي ڪتاب ڪلاس نائون، ڇپائيندڙ: سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو، سنڌ.
↑ "Reptile Database News". reptile-database.org. حاصل ڪيل 2022-05-25.
↑ ^4.0 ^4.1 حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named modestoanderson2004
↑ ^5.0 ^5.1 حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Gauthier-1994-Prothero-Schoch
↑ Ezcurra, M.D.; Scheyer, T.M.; Butler, R.J. (2014). "The origin and early evolution of Sauria: Reassessing the Permian saurian fossil record and the timing of the crocodile-lizard divergence". PLOS ONE 9 (2): e89165. doi:10.1371/journal.pone.0089165. PMID 24586565. Bibcode: 2014PLoSO...989165E.
↑ Sander, P. Martin (2012). "Reproduction in early amniotes". Science 337 (6096): 806–808. doi:10.1126/science.1224301. PMID 22904001. Bibcode: 2012Sci...337..806S.

[M2021-1] 1.0 ^1.1 Marjanović, D. (2021). "The Making of Calibration Sausage Exemplified by Recalibrating the Transcriptomic Timetree of Jawed Vertebrates". Frontiers in Genetics 12: 521693. doi:10.3389/fgene.2021.521693. PMID 34054911.

[2] علم حياتيات، درسي ڪتاب ڪلاس نائون، ڇپائيندڙ: سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو، سنڌ.

[3] "Reptile Database News". reptile-database.org. حاصل ڪيل 2022-05-25.

[modestoanderson2004-4] 4.0 ^4.1 حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named modestoanderson2004

[Gauthier-1994-Prothero-Schoch-5] 5.0 ^5.1 حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Gauthier-1994-Prothero-Schoch

[6] Ezcurra, M.D.; Scheyer, T.M.; Butler, R.J. (2014). "The origin and early evolution of Sauria: Reassessing the Permian saurian fossil record and the timing of the crocodile-lizard divergence". PLOS ONE 9 (2): e89165. doi:10.1371/journal.pone.0089165. PMID 24586565. Bibcode: 2014PLoSO...989165E.

[S122-7] Sander, P. Martin (2012). "Reproduction in early amniotes". Science 337 (6096): 806–808. doi:10.1126/science.1224301. PMID 22904001. Bibcode: 2012Sci...337..806S.

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]