آبِي چَڪَرُ

فائل:Watercycle.jpg

آبِي چَڪَرُ

آبي چڪر ڇا آهي؟

آبي چڪر اسان کي ڌرتيءَ تي، ۾ ۽ مٿان پاڻيءَ جو وجود ۽ چُرپُر سمجھائي ٿو. ڌرتيءَ جو پاڻي هميشه چرپر ۾ رهي ٿو ۽ هر وقت پنهنجي صورت مَٽائيندو رهي ٿو؛ پٽڙي کان برفَ ، ٻاڦَ، ۽ پوءِ واپس پٽڙو. آبي چڪر اربن سالن کان ھلندو اچي ۽ ڌرتيءَ تي سموري حيات ۽ جيوت جو جاري ساري رهڻ ان تي ئي دارومدار رکي ٿو. پاڻيءَ کان سواءِ ڌرتي رهڻ لائق نه هجي هئا.
پيش ڪجي ٿو آبي چڪر جو مختصر تعارف. هن جز ليک (پيراگراف) ۾ ڏنل ڳَنڍڻا Links ‎‏ اوهان کي ملحڪھ موضوع تي تفصيلي ‏ڄاڻَ رکندڙ صفحي ڏانهن وٺي وڃن ٿا. جيتوڻيڪ هر موضوع جو نسبتاً مختصر تعارف هن ئي صفحي تي اڃا هيٺ ڏنل آهي.
‏ آبي چڪر کي ڪو بھ شروعاتي يا آغازي نُڪتو نه آهي. پر پاڻَ سمنڊَن ‏Oceans‏ کان شروع ڪنداسين، ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جي پاڻيءَ ‏جو گھڻي کان گھڻو مقدار اتي ئي سمايل آهي. آبي چڪر جو محرڪ سِجُ آهي، جيڪو سمنڊَ جي پاڻيءَ کي گرمائي ٿو. گرمائش ‏سبب پاڻيءَ جو ڪجھھ حصو اُٻارجي ٿو ‏Evaporates‏ هوا ۾ اُٻَ جِي صورتَ ۾ شامل ٿِي وڃي ٿو. برفَ ‏Ice‏ ۽ ڳڱ ‏Snow‏ سڌو ‏سنئون اُٻَ ۾ ‏Sublimate‏ سگھي ٿِي. ھوا جون مٿي ويندڙ اهڙي اُٻَ کي مٿي ماحول ‏Atmosphere‏ ۾ وٺِي وڃن ٿا. ان سان گڏ اھو ‏پاڻي بھ مٿي وڃي ٿو، جيڪو ‏Evapotranspiration‏ جي عمل ذريعي ٻوٽن مان ‏transpire‏ ۽ مِٽيءَ مان اُٻارجي نڪري ٿو. اُٻَ ‏ھوا ۾ مٿي کڄي وڃي ٿِي، جتي جو ٿڌڙو گرمي پد اُٻَ کي ڪنڊينسي ‏Condense‏ ڪڪر ڪري ڇڏي ٿو. هوا جا وهڪرا ڪڪرن کي ‏سڄي ارض ‏Globe‏ ۾ گھُمائين ٿا. ڪڪرن جا ذرڙات پاڻَ ۾ ٽڪرائجي گڏجن ٿا، ايئن وڏا ٿين ٿا ۽ ‏Precipitation‏ جِي صورتَ ۾ ‏آسمانَ تان ڪِرَن ٿا. ڪجھھ پرسپيٽيشن ڳڱ جِي صورتَ ۾ ھيٺ ڪِرندي آهي، جيڪا برفِي ڪيپس ۽ برفاني ٽَڪَرَن ‏Ice Caps and ‎Glaciers‏ جِي صورتَ ۾ گڏ ٿيندي آهي، جيڪي ڄميل پاڻيءَ جي انَ ذخيري کي هزارن سالن تائين سانڍي سگھن ٿا. بهار جِي مُندَ ‏اچڻَ بعد نسبتاً گرم آبهوا ۾ اھي برفاني ذخيرا رجڻ ۽ ڳرڻ لڳندا آهن ۽ اھو ڳريل آب پاڻي ڳڱريج (ڳريلاب) ‏Snowmelt‏ جِي صورتَ ‏‏۾ زمين تي وهڻ لڳندو آهي. پرسيپيٽيشن جو اڪثر حصو واپس سمنڊَ ۾ ويندو هليو آهي، جڏهن ته باقي حصو خُشڪِيءَ تي ڪِرندو ‏آھي ۽ ثقلي ڪشش سبب زمين تي (سطحي يا مٿاڇراتي) نئين آب ‏Surface runoff‏ جِي صورتَ ۾ وھندو آهي. ان رن آف جو ھڪڙو ‏حصو دريائن ۾ داخل ٿي ويندو آهي، جنهن جو وهڪرو ‏Streamflow‏ پاڻيءَ کي سمنڊَ طرف وٺي ويندو آهي. نئين جو پاڻي ۽ جر ‏‏(زير زمين پاڻي) جو سيمو ملي ڍنڍُن اندر تازي پاڻيءَ ‏Freshwater‏ جي صورتَ ۾ گڏ ٿي ٿو. مگر سڄو جو سڄو نئين آب دريائن ۾ ‏نه ٿو وڃي. ان جو وڏو ڀاڱو زمين چُهِي وڃي ٿِي، جنهن کي دَرڇاڻَڪاري ‏Infiltration‏ چئجي ٿو. ڪجھھ پاڻي درڇاڻجِي اونهائيءَ ۾ ‏هليو ويندو آهي جتي اهو جرگاهن ‏Aquifers‏ (پاڻيءَ سان تَر ٿيل زير زمين سطح) کي ڀري ٿو، جيڪي تازي پاڻيءَ کي تمام وڏي ‏مقدار ۾ ۽ تمام ڊگھي عرصي لاءِ سانڍي سگھن ٿا. ڪجھھ جَر (زير زمين پاڻي) مٿاڇري کي ويجھو رهي ٿو، جيڪو سيمو ڪري ‏واپس مٿاڇري تي موجود آبگاهن (۽ سمنڊ) ۾ هليو وڃي ٿو، جنهن عمل کي جر اخراج ‏Ground-Water Discharge‏ چئجي ٿو؛ ۽ ‏ڪجھھ جر وري چشمي جِي شڪل ۾ خُشڪِيءَ تي تازي پاڻيءَ جي ڦُوھارو ٿِي نڪري ايندو آهي. بهر حال، وقت ساڻ سمورو پاڻي ‏هلندو هلندو ڪنهن نه ڪنهن ريت سمنڊَ ۾ داخل ٿِي وڃي ٿو، جتي آبي چڪر پُورو ٿي ٿو......... اڙي – منهنجو مطلب ته شروع ٿي ٿو. ‏

خارجِي ڳنڍڻا

يُو ايس ڀُون ڀياسِي سَروي - آبي چڪر