راوي ندي

Ravi River; Iravati River
	; Boats on Ravi River, Lahore
	; Ravi location
مقام
Country	India, Pakistan
طبعي وصفون
Source	Hanuman Tibba
• location	From Bara Bhangal, Kangra, Himachal Pradesh, India
ڇوڙ	Chenab River
- مقام	Near Sarai Sidhu, Punjab, Pakistan
ڊيگھ	720 km (450 mi)}
طاس جي ماپ	India and Pakistan
Discharge
• average	267.5 m3/s (9٬450 cu ft/s) (near Mukesar)}
• maximum	11٬015.23 m3/s (388٬999 cu ft/s) (near Baloki)}
طاس جا تفصيل
دريائي نظام	Indus River System
شامل ٿيندڙ نديون
- ساڄي پاسي	Siul

30°35′N 71°49′E / 30.583°N 71.817°E / 30.583; 71.817

راوي ندي (Ravi River) هندستان ۽ پاڪستان کي پار ڪندي هڪ بین السرحدی درياءُ آهي. هي پنجاب جي علائقي سان لاڳاپيل پنجن دريائن مان هڪ آهي.^[3] ھئي ھماچل پردیش جی ڪانگڙا ضلعي ۾ بارا بنگل جی مقام مان نڪرندو آھي ۽ ساڍا چار سو ميل (720 ڪلوميٽر) ڊگهو آھي. پاڪستاني پنجاب جي راڄڌاني لاھور ھن درياھ جي ڪناري تي آھي. راوي درياھ ۽ چناب درياھ جي وچ واري علائقي کي رچنا دوآبو چيو ويندو آھي. راوي ندي کي پھريان ایراوتي چيو ويندو ھو.

سال 1960ع جي سنڌ طاس معاهدي تحت راوي ۽ ٻين ٻن درياهن (ستلج ۽ بياس نديون) جو پاڻي هندستان کي ڏنو ويو. ان کان پوءِ، پاڪستان ۾ انڊس سسٽم جي الهندي دريائن مان پاڻي منتقل ڪري ان ملڪ ۾ موجود راوي درياهه جي حصي کي ڀرڻ لاءِ، انڊس بيسن پروجيڪٽ تيار ڪيو ويو. ھندستان ۾ ڪيترائي پاڻي جي منتقلي، آبپاشي، ھائيڊرو پاور ۽ گھڻ مقصدي منصوبا ٺاھيا ويا آھن.

تاريخ

ويد جي حوالي سان، قديم تاريخن موجب، راوي نديءَ کي ایراوتي (سنسڪرت: इरावती) چيو ويندو هو. راوي کي ويدڪ زماني ۾ هندستانين وٽ پروشني يا ایراوتي طور سڃاتو ويندو هو ۽ قديم يونانين وٽ هائيڊروٽس (قديم يوناني: ’ϒδραώτης) ۽ هائروٽس (Ὑαρῶτις) جي نالي سان مشهور هو. ڏهن بادشاهن جي جنگ جو هڪ حصو هڪ نديءَ تي وڙهيو ويو، جيڪو يسڪا (نرڪتا 9.26) موجب پنجاب ۾ راوي درياهه ڏانهن اشارو ڪري ٿو.

جاگرافي

راوي درياهه، هندستان ۽ پاڪستان جو هڪ سرحدي درياهه، سنڌو درياهه جي بيسن جو هڪ لازمي حصو آهي ۽ سنڌو نديءَ جو هيڊ واٽر ٺاهيندو آهي. راوي نديءَ جو پاڻي پاڪستان ۾ سنڌو درياهه ذريعي عربي سمنڊ (هند سمنڊ) ۾ ڇوڙ ڪري ٿو. درياهه بارا ڀنگل، ڪانگرا ضلعي، هماچل پرديش، هندستان ۾ وهندو آهي. درياهه هندستان ۾ 14,442 چورس ڪلوميٽرن (5,576 چورس ميل) جي ڪل قبضي واري علائقي کي 720 ڪلوميٽر (450 ميل) جي ڊيگهه تائين وهڻ کان پوءِ نڪرندو آهي. اولهه طرف وهڻ ڪري، اهو پير پنجال ۽ ڍولڌر جي حدن سان ٺهيل آهي، جيڪو هڪ ٽڪنڊي وارو علائقو ٺاهي ٿو.^[4]

درياهه جو رستو

بوڍل نديءَ، هماچل پرديش ۾ راوي نديءَ جي هڪ وڏي شاخ، جو سرچشمو

راوي درياهه هندستان جي هماليه پرديش جي ڪانگرا ضلعي جي تعلقي ملتان ۾ هماليه جبل مان نڪرندو آهي.^[5] اهو هڪ اتر۔اولهه وارو رستو آهي ۽ هڪ دائمي درياهه آهي. پنجاب جي پنجن دريائن مان سڀ کان ننڍو درياءُ آهي، جيڪي 14,000 فوٽ (4,300 ميٽر) جي اوچائي تي گليشيئر جي ميدانن مان نڪرندا آهن، وچ هماليه جي ڏاکڻي پاسي. اهو بارو ڀنگل، بارا بنسو ۽ چمبا ضلعن مان وهندو آهي. اهو پنهنجي شروعاتي پهچن ۾ تيز رفتار سان وهندو آهي، جنهن ۾ پٿرن کي درياهه جي پلنگ ۾ پکڙيل ڏٺو ويندو آهي. راوي درياهه هن پهچ ۾ 183 فوٽ في ميل (34.7 ميٽر/ڪلوميٽر) جي درياهه جي بيڊ اسلوپ سان گڏ هڪ گھاٽي ۾ وهندو آهي ۽ گهڻو ڪري برف جي پگھل سان ڀريل هوندو آهي، ڇاڪاڻ ته هي علائقو برسات جي ڇانو ۾ واقع آهي. ان جون ٻه وڏيون شاخون، بوڍل نديءَ ۽ نائي یا ڍونا نديءَ، ان جي ماخذ کان 64 ڪلوميٽر (40 ميل) هيٺ لهي ٿي. بوڍل ندي جبلن جي لاهول رينج ۾ وهندو آهي ۽ ماني مهيش ڪيلاش چوٽي ۽ ماني مهيش ڍنڍ مان نڪرندو آهي، 4,080 ميٽر (13,390 فوٽ) جي اوچائي تي ۽ ٻئي هندو زيارت جا ماڳ آهن. بوڍل ندي جي پوري ڊيگهه 72 ڪلوميٽر (45 ميل) آهي، جتي ان جي بيڊ سلوپ 314 فوٽ في ميل (59.5 ميٽر/ڪلوميٽر) آهي. اهو قديم راڄڌاني ڀارمور مان وهندو آهي، جيڪو هاڻي هماچل پرديش ۾ ڀرمور جي نالي سان مشهور آهي. سال 1858ع کان 1860ع تائين، ڀرمور جي راجا ٻُوڌل وادي کي برطانوي راڄ جي فراهميءَ لاءِ ديودار جي وڻن جو هڪ بهترين ذريعو سمجهيو هو. تنهن هوندي به، مندر جي چوڌاري جنگل جو هڪ حصو مقدس سمجهيو ويو ۽ هڪ محفوظ علائقو قرار ڏنو ويو. ٻي معاون ندي، نائي، ڪالي ديبي لنگهه تي وهي ٿي، ۽ 48 ڪلوميٽر (30 ميل) تائين وهي ٿي، جنهن جي بيڊ سلوپ 366 فوٽ في ميل (69.3 ميٽر/ڪلوميٽر) آهي، ان جي ماخذ ترلوڪي ناٿ کان راوي نديءَ جي سنگم تائين. انگريزن جي دور ۾ هن واديءَ کي پنهنجي ٻيلن جي دولت لاءِ به استعمال ڪيو ويو.^[6]^[7]

هڪ ٻي وڏي شاخ جيڪا راوي نديءَ سان ملي ٿي، سا ڀرمور کان هيٺ، چمبا جي پراڻي راڄڌاني، اتر طرف کان سيول ندي آهي. درياهه جي ٺاهيل واديء کي پڻ ان جي مالدار ڪاٺ جي وڻن لاء استحصال ڪيو ويو. بهرحال، وادي ۾ وڏيون ڇتون آهن، جيڪي ڏاڍا زرخيز آهن ۽ ”چمبا جو باغ“ جي نالي سان مشهور آهن. هتي پوکيل فصل راڄڌاني واري علائقي ۽ ڊلهوزي شهر ۽ ان جي ڀرپاسي وارن علائقن کي اناج فراهم ڪن ٿا. هڪ ٻي وڏي شاخ جيڪا بسوهلي (ڄمو ۽ ڪشمير) جي ويجهو راوي نديءَ سان ملي ٿي ساوا آهي. هن نديءَ کي پنهنجي ٻيلن جي وسيلن لاءِ به استعمال ڪيو ويو، (جنهن تي راجا چنبا جو ڪنٽرول هو) جمو علائقي مان نڪرندو هو. ماٿري پڻ هڪ ٻي وڏي شاخ مان ٺهيل آهي جيڪا سيول نديءَ، بائرا-ناله سان ملي ٿي. ان جو ذيلي علائقو چمبا ضلعي ۾ آهي، جيڪو ٽيسا جي مٿان واقع آهي. بئرا، پير پنجال جي ڏاکڻي ٽڪريءَ مان نڪرندي آهي. وادي ۾ 5,321 ۽ 2,69 ميٽر (17457 ۽ 8,835 فوٽ) جي وچ ۾ اوچائي فرق آهي.^[8]^[9]^[10]

تانت گاري هڪ ٻي ننڍي شاخ آهي، جيڪا ڀرمور جي اوڀر ۾ پير پنجال سلسلي جي ماتحت جبلن مان نڪرندي آهي. هن نديءَ مان ٺهيل واديءَ جي شڪل U-شڪل آهي، جنهن ۾ درياهه جي ڇوڙ پٿرن ۽ برفاني مورين جي ذخيرن سان ڀريل آهي.^[11]

مکيه راوي درياهه ڊلهوزي ٽڪريءَ جي پاڙ مان وهي ٿو، چمبا شهر جي مٿان. اهو 856 ميٽر (2,807 فوٽ) جي اوچائي تي آهي (جتي راوي درياهه کي پار ڪرڻ لاءِ هڪ ڊگهي ڪاٺ جي پل موجود هئي). ^[12] اهو ڏکڻ۔اولهه ۾ وهندو آهي، ڊلهوزي جي ويجهو، ۽ پوءِ ماڌوپور ۽ پٺاڻ ڪوٽ جي ويجھو پنجاب جي ميدان ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ، ڍولڌر رينج ۾ هڪ گھاٽي کي ڪٽي ٿو. اهو وري پاڪستان ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ 80 ڪلوميٽر (50 ميل) تائين پاڪ۔هند سرحد سان وهندو آهي ۽ درياهه چناب ۾ ملندو آهي. درياهه جي ڪل ڊيگهه اٽڪل 725 ڪلوميٽر (450 ميل) آهي.^[13]

اُجھ درياهه راوي نديءَ جي ٻي وڏي شاخ آهي. ان جو ذريعو ڪيلاش جبل ۾ 4,30 ميٽر (14,100 فوٽ) جي اوچائي تي آهي، ڄمون ضلعي ۾ ڀدرواه جبل جي ويجهو آهي. 100 ڪلوميٽر (62 ميل) وهڻ کان پوءِ پاڪستان ۾ نين ڪوٽ وٽ راوي سان ملي ٿي. جيئن ته راوي پاڪستان ۾ لاهور کان گذري ٿو (26 ڪلوميٽر (16 ميل) هندستان ۾ امرتسر کان هيٺ) ان کي ”لاهور جو درياهه“ سڏيو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهو شهر ان جي اڀرندي ڪناري تي آهي. لاهور مان گذرڻ کان پوءِ درياهه ڪماليا وٽ موڙ وٺي احمد پور سيال جي ڏکڻ ۾ چناب نديءَ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي. ان جي الهندي ڪناري تي جهانگير جو مقبرو ۽ نورجهان جي مقبري سان گڏ شاد باغ شهر آهي.

درياهه جي وهڪري جي تبديلي

20 سالن جي عرصي دوران ڪيل سيٽلائيٽ تصويرن جي مطالعي مطابق (1972-1973 ۽ 1991-1993 جي وچ ۾)، هندستان۔پاڪستان سرحد سان وهندڙ درياهه پنجاب جي امرتسر، پٺاڻ ڪوٽ، ۽ گرداسپور ضلعن جي جڙيل ميدانن ۾ ڪافي حد تائين وهن ٿا. ان جي نتيجي ۾ درياهه هندستان ڏانهن پنهنجو رخ تبديل ڪرڻ جي نتيجي ۾ هندستان ۾ مسلسل نقصان پهچايو آهي. درياهه جي وهڪري ۾ ان تبديليءَ جو سبب، پاڪستان پاران درياهه جي ان حصي ۾ درياهه جي پراڻي وهڪري جي ويجهو ٺهيل وڏيون دريائي اڏاوتون/بند آهن. درياهه جي رخ ۾ ڦيرڦار 4.8 ڪلوميٽر (3.0 ميل) هندستان ڏانهن ٻڌايو وڃي ٿو.^[14]

درياھہ جي پاڻي جي آلودگي

هندستان کان پاڪستان ڏانهن وهندڙ راوي نديءَ جي حدن ۾، لاهور جي شهري علائقن ۾، درياهه جي خارج ٿيڻ ۾ آلودگي جي سطح مبينا طور تي تمام گهڻي آهي، جنهن جو سبب ٻنهي ملڪن ۾ وڏي مقدار ۾ صنعتي ۽ زرعي گندي پاڻي جي بي پرواهي ۽ نيڪال جو ناقص نظام آهي.^[15] لاهور سيفون کان بلوڪي هيڊ ورڪ تائين راوي درياهه جو 72-ڪلوميٽر (45 ميل) ڊگهو علائقو ڪيڊميئم، ڪروميم، پلوٽونيم ۽ ڪاپر سان پاڻي ۽ تلاءَ جي تمام گهڻي آلودگي جي نشاندهي ڪري ٿو. تازيون رپورٽون پيش ڪن ٿيون ته درياهه عالمي سطح تي سڀ کان وڌيڪ آلودگي واري حيثيت رکي ٿو، ان جي پاڻي ۾ دواسازي جي باقيات جهڙوڪ پيراسيٽامول، نيڪوٽين، ڪيفين ۽ دوائن جي مرض ۽ ذیابيطس لاء دوائون شامل آهن.^[16] درياءَ جا وهڪرا انتهائي آلوده آهن ۽ درياهه جي پاڻي جي آلودگي لاءِ هڪ ثانوي ذريعو بڻجي ويا آهن، جيتوڻيڪ درياهه ۾ غير مجاز اخراج تي ڪجهه ڪنٽرول چيڪ ڪيو ويو آهي. انهيءَ ڪري، درياهن جي وهڪري ۾ سلاد مان ڌاتو جي ٻيهر متحرڪ ٿيڻ کي جانچڻ لاءِ قدمن تي ڌيان ڏيڻ جي ضرورت آهي. سڀ کان وڌيڪ متاثر ٿيل پاڻي جي نيڪال ھدرام ڊرين آهي، جيڪو راوي نديءَ جو هڪ شاخ آهي. اهو پڻ هڪ سرحد پار مسئلو آهي جنهن ۾ هندستان ۽ پاڪستان ٻنهي کي شامل آهي. سال 2006ع ۾ ٻنهي ملڪن ۾ مسئلي کي حل ڪرڻ لاءِ يو اين ڊي پي جي مالي مدد سان خاص پروگرام شروع ڪيو ويو.^[17]

حوالا

↑ "Ravi - uMap".
↑ "Gauging Station - Data Summary". ORNL. وقت 4 October 2013 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 1 October 2013. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Ravi River". Encyclopædia Britannica. حاصل ڪيل 11 April 2010.
↑ Jain, Sharad.K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and Water Resources of India. Springer. pp. 481–484. ISBN 978-1-4020-5179-1. https://books.google.com/books?id=ZKs1gBhJSWIC&q=Ravi%20River&pg=PA483. Retrieved 14 April 2010.
↑ "Executive Summary of Environmental Impact Assessment Report Bajoli Holi H. E. Project (180 MW)Chamba, Himachal Pradesh" (PDF). R. S. Envirolink Technologies Pvt. Ltd. صفحو. 18. حاصل ڪيل 1 September 2014.
↑ Cleghorn 2001, pp. 109–112
↑ "Ravi River in Himachal". Himachal World.com. حاصل ڪيل 14 April 2010.
↑ Jain, Sharad.K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and Water Resources of India. Springer. pp. 481–484. ISBN 978-1-4020-5179-1. https://books.google.com/books?id=ZKs1gBhJSWIC&q=Ravi%20River&pg=PA483. Retrieved 14 April 2010.
↑ Cleghorn 2001, pp. 109–112
↑ "Ravi River in Himachal". Himachal World.com. حاصل ڪيل 14 April 2010.
↑ "Ravi River in Himachal". Himachal World.com. حاصل ڪيل 14 April 2010.
↑ Cleghorn 2001, p. 113
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Britannica
↑ Thomas, Abraham; Sharma, PK (1998). "The shift of ravi river and the geomorphological features along its course in Amritsar and Gurdaspur districts of punjab". Journal of the Indian Society of Remote Sensing 26 (1–2): 57–68. doi:10.1007/BF03007340. Bibcode: 1998JISRS..26...57T.
↑ "Pakistan, India Join Hands to Clean Canal". River Basin Initiative. وقت 24 July 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 18 April 2010. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Lai, Olivia (11 May 2022). "Pakistan's Ravi is Most Polluted River in the World from Pharmaceutical Pollution" (en ۾). Earth.Org. https://earth.org/most-polluted-river-in-the-world-pharmaceutical-pollution/.
↑ "Pakistan, India Join Hands to Clean Canal". River Basin Initiative. وقت 24 July 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 18 April 2010. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[1] "Ravi - uMap".

[2] "Gauging Station - Data Summary". ORNL. وقت 4 October 2013 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 1 October 2013. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[Britannica2-3] "Ravi River". Encyclopædia Britannica. حاصل ڪيل 11 April 2010.

[Jain2-4] Jain, Sharad.K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and Water Resources of India. Springer. pp. 481–484. ISBN 978-1-4020-5179-1. https://books.google.com/books?id=ZKs1gBhJSWIC&q=Ravi%20River&pg=PA483. Retrieved 14 April 2010.

[bajoli2-5] "Executive Summary of Environmental Impact Assessment Report Bajoli Holi H. E. Project (180 MW)Chamba, Himachal Pradesh" (PDF). R. S. Envirolink Technologies Pvt. Ltd. صفحو. 18. حاصل ڪيل 1 September 2014.

[Cleghorn_109–1122-6] Cleghorn 2001, pp. 109–112

[Himachal2-7] "Ravi River in Himachal". Himachal World.com. حاصل ڪيل 14 April 2010.

[Jain-8] Jain, Sharad.K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and Water Resources of India. Springer. pp. 481–484. ISBN 978-1-4020-5179-1. https://books.google.com/books?id=ZKs1gBhJSWIC&q=Ravi%20River&pg=PA483. Retrieved 14 April 2010.

[Cleghorn_109–112-9] Cleghorn 2001, pp. 109–112

[Himachal-10] "Ravi River in Himachal". Himachal World.com. حاصل ڪيل 14 April 2010.

[Himachal3-11] "Ravi River in Himachal". Himachal World.com. حاصل ڪيل 14 April 2010.

[Cleghorn,_p.1132-12] Cleghorn 2001, p. 113

[Britannica-13] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Britannica

[springer2-14] Thomas, Abraham; Sharma, PK (1998). "The shift of ravi river and the geomorphological features along its course in Amritsar and Gurdaspur districts of punjab". Journal of the Indian Society of Remote Sensing 26 (1–2): 57–68. doi:10.1007/BF03007340. Bibcode: 1998JISRS..26...57T.

[UNDP22-15] "Pakistan, India Join Hands to Clean Canal". River Basin Initiative. وقت 24 July 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 18 April 2010. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[16] Lai, Olivia (11 May 2022). "Pakistan's Ravi is Most Polluted River in the World from Pharmaceutical Pollution" (en ۾). Earth.Org. https://earth.org/most-polluted-river-in-the-world-pharmaceutical-pollution/.

[UNDP3-17] "Pakistan, India Join Hands to Clean Canal". River Basin Initiative. وقت 24 July 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 18 April 2010. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]